Vien Sot ret Ky Sinh Trung - Con trung Quy Nhon

2.3 Giống Chagasia:Chỉ có 4 loài muỗi thuộc giống Chagasia, 03 giống có mặt ở Nam Mỹ và 1 giống (Ch. bathana) phân bố từ Colombia và Venezuela đến Trung Mỹ và Bắc Mexico. Những loài thuộc giống Chagasia không có khả năng truyền các tác nhân gây bệnh cho người.

2. 4 Giống Bironella: Gồm 08 loài chia ra thành 3 giống phụ, có mặt ở Bắc Australia, vùng Bismarck Archipelago, Tân Guinea, đảo Solomon I, vùng Moluccas và Melanesia.Bironella ít khi đốt người và không một loài nào có khả năng truyền tác nhân gây bệnh cho người và súc vật.

III. Họ phụ Culicinae: Họ phụ Culicinae là một họ phụ lớn khoảng 2.600 loài chia thành 34 giống. Các giống chia ra thành 10 tộc.(1. Aedeomyiini (1): Aedeomyia.;2. Aedini (9): Aedes, Armigeres, Eretmapodites, Haemagogus, Heizmannia, Opifex, Psorophora, Udaya, Zeugnomyia.;3. Culicini (3): Culex, Deinocerites, Galindomyia.;4. Culisetini (1): Culiseta.;5. Ficalbiini (2): Ficalbia, Mimomyia.;6. Hodgesiini (1): Hodgesia.;7. Mansoniini (2):Coquillettidia, Mansonia.;8. Orthopodomyiini (1):Orthopodomyia.;9. Sabethini (13):Isostomyia, Johnbelkinia, Limatus, Malaya, Maorigoeldia, Phoniomyia, Sabethes, Shannoniana, Topomyia, Runchomyia, Trichoprosopon, Tripteroides, Wyeomyia.;10. Uranotaeniini (1): Uranotaenia.)

Trong đó 3 giống Aedes, Culex và Mansonia là những giống có vai trò y học quan trọng. Bởi vì chúng chiếm phần lớn số lượng loài trong họ phụ Culicinae và có khả năng truyền các bệnh giun chỉ và Arboviruses. Những loại khác là những côn trùng gây hại cho vật nuôi và con người.

Là giốngthuộc tộc Aedini, có khoảng trên 900 loài chia ra làm 44 giống phụ. Aedes phân bố rộng khắp toàn thế giới, chủ yếu là vùng phương Đông và Úc châu. Nhưng ít khi xuất hiện tại các vùng cận nhiệt đới.

Giống Aedes bao gồm những loài có khả năng truyền các bệnh: yellow fever, dengue, và Arboviruses khác. Ngoài ra chúng còn có khả năng truyền các bệnh giun chỉ gây bởi Brugian và Bancroftian.Stegomyia là giống phụ có vai trò truyền bệnh quan trọng nhất, bao gồm các loài Aedes aegypti truyền bệnh sốt vàng (Yellow fever) và sốt dengue thành thị. Ae. africanus và Ae. bromeliae, truyền yellow fever ở châu Phi Africa và Ae. albopictus truyền sốt dengue ở vùng phương Đông. . Những loài khác có khả năng truyền sốt dengue như Ae. scutellaris, Ae. pseudoscutellaris và Ae. polynesiensis ở các đảo Thái Bình Dương. Ngoài ra một số loài cũng có khả năng truyền giun chỉ Bancroftian.

Aedes vexans thuộc giống phụ Aedimorphus phân bố ở châu Phi, Trung Mỹ, Đông Nam Á, NeoArtic và Paleartic truyền các Arbovirus. Một số loài thuộc giống phụ Finlaya bao gồm Ae. poicilius, Ae. togoi, Ae. kochi, Ae. niveus và Ae. harinasutai là những vector quan trọng truyền các Arbovirusesvàgiun chỉ ở vùng phương Đông.

Thuộc tộc Culicini, là một giống muỗi lớn khoảng 24 giống phụ và 750 loài. Chúng phân bố rộng trong tất cả vùng địa động vật từ vùng nhiệt đới đến vùng hàn đới trừ cực Bắc (nơi chỉ có Aedes sinh sống).

Một số loài thuộc các giống phụ Culex và Melanoconion có vai trò y học quan trọng. Melanoconioncó mặt chủ yếu ở vùng cận nhiệt đới và một số loài thuộc giống phụ này phân bố phía Bắc của nước Mỹ. Chúng là những vecor quan trọng truyền viêm não nhật bản và các Arbovirus khác.

Giống phụ Culex có mặt ở tất cả các vùng địa động vật và hầu hết là các loài gây hại và có vai trò y học quan trọng. Culex fuscocephala, Cx. tritaeniorhynchus, Cx. gelidus và Cx. vishnui truyền viêm não Nhật Bản ở vùng phương Đông. Cx. tarsalis, Cx. nigripalpus, Cx. restuans, và Cx. pipiens được xác định là vector truyền viên não ở Bắc Phi. Cx. annulirostris truyền viên não Murray Valley và virus Ross River ở Úc châu.3 loài có họ hàng gần là Cx. univittatus, Cx. neavei và Cx. perexiguus truyền virus gây sốt West Nile ở châu Phi.Virus gây sốt Rift Valley được truyền bởi Cx. pipiensở Ai Cập và Cx. theileri ở Nam Phi.Đặc biệt là Cx. quinquefasciatus, một vector quan trọng truyền Wuchereria bancrofti ở vùng nhiệt đới.Culex pipiens và Cx. antennatus là những vector quan trọng truyền giun chỉ ở Ai Cập. Một vài loài khác có khả năng là vector truyền Brugia malayi.

Là giống thuộc tộc Mansoniini gồm 2 giống phụ chia làm 23 loài. Phân bố rộng khắp thế giới, chủ yếu ở vùng nhiệt đới và một số loài khác có mặt ở vùng hàn đới.

Mansonia titillans thuộc giống phụ Mansonia là những côn trùng gây hại ở

Nam

và Trung Mỹ. Chúng được xác định là vector truyền các Arbovirus kể cả viêm não Venezuelan equine. Chúng là những vector quan trọng truyền giun chỉ Brugian ở Ấn Độ và Đông Nam Á. Một vài loài khác thuộc giống phụ Mansonioides có khả năng truyềnArboviruses. Mansonia uniformis phân bố rộng rãi từ Tây Phi đến vùng Nam Á, Nhật Bản, châu Úc là vector truyền giun chỉ Wuchereria bancrofti ở Irian Jaya.

Họ phụ Toxorhynchitinae chỉ có 1 giống: Toxorhynchites chia làm 73 loài. Đa số có mặt ở vùng nhiệt nhới, một số loài xuất hiện ở vùng Đông Á, Bắc Mỹ.3 loài có mặt tại các đảo Fiji và Samoa thuộc Nam Thái Bình Dương.

5.1Định nghĩa vector: Vector là một động vật chân khớp hút máu, bảo đảm sự truyền sinh học tích cực tác nhân gây bệnh từ động vật này sang động vật khác (theo F.Rodhain và C.Peres, 1985).

Vetor chính: đóng vai trò truyền bệnh chủ yếu trong mọi hoàn cảnh, quanh năm mà điều kiện cho phép. Vector phụ: Cùng với vector chính duy trì lan truyền sốt rét ở địa phương và vai trò truyền bệnh hạn chế nếu không có vector chính. Theo Mac Donald (1957) thì một loài Anophen được xác định vector sốt rét: Có thoa trùng trong tuyến nước bọt;Ai tính với máu người (ưa đốt người);Tần số đốt người cao, tuổi thọ đủ dài; Mật độ cao ở mùa sốt rét.

Theo Trần Đức Hinh, Nguyễn Đức Mạnh và CTV (2001), các vector sốt rét chính và phụ ở Việt Nam bao gồm:

-Vector sốt rét chủ yếu vùng rừng núi từ 20 vĩ độ Bắc vào Nam: An.minimus, An.dirus

-Vector sốt rét ven biển miền Bắc: An.subpictus, An.sinensis, An.vagus, An.indefinitus.

-Vector sốt rét thứ yếu miền núi: An.aconitus, An.jeyporiensis, An.maculatus

Cũng theo 2 tác gỉa trên cho đến nay ở Việt

Nam

đã phát hiện trên 60 loài Anopheles. Nếu so với “Bảng định loại muỗi Anophelinae ở Việt Nam” năm 1968 của Viện Sốt rét KST CT TƯ thì nhiều loài đã bị loại khỏi danh mục muỗi sốt rét ở nước ta. Ví dụ: ở ta không có các loài An.flavirostris, An.balabacensis, An.leucosphyrus, An.hyrcanus....nhưng trong nhóm loài An.leucosphyrus ở Việt Nam có 2 loài An.dirus và An.takasagoensis, nhóm loài An. hyrcanus có tới 13 thành viên.

Nếu so với “Bảng định loại muỗi Anophelinae ở Việt Nam” năm 1987 của Viện Sốt rét-KST-CT TƯ có bổ sung thêm một số thành viên trong phức hợp loài An.maculatus, phát hiện sự có mặt của An.varuna tại Bình Thuận và Khánh Hoà, xác định An.sp1 là loài mới cho khoa học đặt tên là An.nimpe.

Cho đến nay các nhà khoa học Việt

Nam

đã nghiên cứu và phát hiện tổng cộng 5 loài muỗi mới:An.cucphuongensis; An.dangi; An.montrosus; An.vietnamensis; An.nimpe

Nhờ những tiến bộ khoa học, nhiều loài trước đây được xác định là loài đơn như An.aikeni, An.barbirostris, An.hyrcanus, An.umbrosus, An.maculatus...nay được ghi nhận là các nhóm loài hoặc phức hợp loài đồng hình.

TT	Bệnh	Tác nhân	Giống và loài	Phân bố
1	Chikungunya	Arbovirus (Togaviridae)	*Aedes* (aegypti, africanus) *Anopheles* (gambiae complex) Culex(gelidus, quinquefasciatus, tritaeniorhynchus) *Coquillettidia* (fuscopennata) *Mansonia* (africana, ?uniformis)	Châu Phi và nhiệt đới châu Á
2	Sốt Dengue	Arbovirus (Flaviviridae)	*Aedes* (aegypti, albopictus, polynesiensis, scutellaris pseudoscutellaris)	Nam và Đông Nam Á, Nam Thái Bình Dương, châu Mỹ và châu Phi
3	Eastern equine encephalitis	Arbovirus (Flaviviridae)	*Aedes* (sollicitans, vexans) *Coquillettidia* (perturbans), *Culex* (?) *Culiseta* (dyari, inornata, melanura)	Châu Mỹ
5	Giun chỉ Filariasis	Brugia malayi W. bancrofti	*Aedes* (~20 loài), *Anopheles* (~40 loài), *Armigeres* (?) *Culex* (annulirostris, antennatus, bitaeniorhynchus, pipiens, quinquefasciatus, sitiens) *Coquillettidia* (crassipes), *Mansonia* (annulata, annulifera, bonneae, dives, indiana, uniformis)	Nam và Đông Nam Á, Trung Đông, nhiệt đới châu Phi và chây Mỹ
6	Ilheus	Arbovirus (Flaviviridae)	*Aedes* (scapularis, serratus), *Culex* (caudelli, nigripalpus, vomerifer); *Haemagogus* (janthinomys, leucocelaenus, spegazzinii) *Psorophora* (albipes, ferox); *Sabethes* (chloropterus); *Wyeomyia* (medioalbipes)	Trung và Nam Mỹ
7	Viêm não Nhật Bản Japanese encephalitis	Arbovirus (Flaviviridae)	*Aedes* (togoi, vexans, others) *Culex* (fuscocephala, gelidus, pipiens, tritaeniorhynchus, vishnui)	Đông và Đông Nam Á .
8	La Crosse encephalitis	Arbovirus (Bunyaviridae)	*Aedes* (triseriatus)	Bắc Mỹ
9	Sốt rét Malaria	Plasmodium falciparum, malariae,ovale, vivax	*Anopheles* (>70 loài)	Nhiệt đới và bán nhiệt đới, trừ các đảo Thá Bình Dương.
10	Mayaro	Arbovirus (Togaviridae)	*Haemagogus* (?loài), *Coquillettidia* (venezuelensis), *Psorophora* (?)	Trung và Nam Mỹ.
11	Murray Valley encephalitis	Arbovirus (Flaviviridae)	*Culex* (annulirostris)	Úc châu, Tân Guinea
12	Onyong-nyong	Arbovirus (Togaviridae)	*Anopheles* (funestus,gambiae complex)	Châu Phi
13	Oropouche	Arbovirus (Bunyaviridae)	*Aedes* (serratus), *Coquillettidia* (venezuelensis)	Brazil, Trinidad
14	Rift Valley fever	Arbovirus	*Aedes* (?)(Bunyaviridae), *Culex* (pipiens, theileri) *Eretmapodites* (?), *Mansonia* (?)	Châu Phi
15	Ross River	Arbovirus (Togaviridae)	*Aedes* (vigilax), *Culex* (annulirostris)	Châu Úc
16	Sindbis	Arbovirus (Togaviridae)	*Aedes* (cumminsi, circumluteolus), *Culex* (perexiguus, pipiens, theileri, univittatus) *Anopheles* (pharoensis) *Coquillettidia* (fuscopennata).	Châu Phi – Á- Úc
17	St. Louis encephalitis	Arbovirus (Flaviviridae)	*Aedes* (scapularis, serratus), *Anopheles* (crucians) *Culex* (caudelli, pipiens, quinquefasciatus, nigripalpus, spissipes, taeniopus, tarsalis) *Deinocerites* (pseudes), *Psorophora* (ferox) *Sabethes* (belisarioi, chloropterus)	Châu Mỹ
18	Venezuelan equine Encephalitis	Arbovirus (Togaviridae)	*Aedes* (scapularis, serratus, taeniorhynchus) *Anopheles* (aquasalis), *Culex* (>30 species) *Deinocerites* (pseudes), *Limatus* (flavisetosus) *Mansonia* (titillans, venezuelensis) *Psorophora* (cilipes, confinnis, ferox), *Wyeomyia* (medioalbipes)	Châu Mỹ
19	Western equine encephalitis	Arbovirus (Togaviridae)	*Aedes* (dorsalis, melanimon, vexans),*Anopheles* (freeborni), *Culex* (pipiens, quinquefasciatus, salinarius, stigmatosoma, tarsalis), *Culiseta* (dyari, inornata, melanura)	Châu Mỹ
20	West Nile	Arbovirus (Flaviviridae)	*Culex* (modestus, pipiens, perexiguus, quinquefasciatus, theileri, univittatus, vishnui) *Coquillettidia* (metallica)	An Độ, Úc, châu Phi, châu Âu.
21	Sốtvàng (Yellow fever)	Arbovirus (Flaviviridae)	*Aedes* (aegypti, africanus, bromeliae) *Haemagogus* (capricornii, equinus, janthinomys, lucifer, leucocelaenus, mesodentatus, spegazzinii) *Sabethes* (chloropterus)	Trung và Nam Mỹ, nhiệt đới châu Phi.

VII. Những loài muỗi được xác định là trung gian truyền bệnh ở Việt Nam và một số nước lân cận.

Loài muỗi	Việt Nam	Tác giả hoặc nơi phát hiện	Các nước khác	Tác giả
Sốt rét
An.aconitus	X	Toumanoff, 1935	+	Goul, 1967 Maheswary, 1992
An.aconitus	[x]	Khánh Nam ( Khánh Hoà) Trương Văn Có (miền Trung – Tây Nguyên), 2006
An.annularis			+	Ghosh, 1985 Baker, 1987
An.campestris	[x]	Phong Phú, Cần Giuộc
An.culicifacies			+	Ramachandra Rao, 1984 Subbarao, 1988
An.dirus	X	Nguyễn Thượng Hiền (Đồng Xoài), 1969. Vũ Thị Phan, Nguyễn Thụy Hùng (Quảng Bình), 1967. Đặng Văn Ngữ (Vĩnh Linh),1966. Nguyễn Thọ Viễn, Nguyễn Tuyên Quang (Khánh Phú), 1993. Trương Văn Có (Iakor), 1997	+	Scanlon và Sandhinand, 1965
An.dirus	[x]	Khánh Nam, Khánh Phú, Lâm Đồng
An.indefinitus	X	Farinuad, 1932
An.indefinitus	[x]	Phong Phú, Cần Giuộc
An.interruptus (An.annandalei)	x	Võ Hồng An, Trần Đức Hinh, 1972
An.jeyporiensis	X	Toumanoff, 1935 Nguyễn Thượng Hiền, 1963	+
An.jeyporiensis	[x]	Khánh Nam, Khánh Phú. Trương Văn Có (miền Trung – Tây Nguyên), 2006	+
	[x]
An. karwari			+	Rosenberg, 1990
An.kochi			+	Wattal, 1961 Baker, 1987
An.maculatus	X	Toumanoff, 1935, 1936 Đặng Văn Ngữ, 1966 Nguyễn Duy Giang (Quảng Nam), 1974	+	Scanlon, 1968 Reid, 1968
An.maculatus	[x]	Khánh Nam(K.Hoà); Bãi Trành (Lâm Đồng)
An.minimus	X	Toumanoff, 1932 Alanasiu (Ngọc Lạc), 1959. Nguyễn Thọ Viễn, Nguyễn Tuyên Quang (Khánh Phú), 1993. Trương Văn Có (Iakor), 1997	+	Harrison, 1980 Ramchandra Rao, 1984
An.minimus	[x]	Khánh Nam, Khánh Phú, Bắc Quang
An.nimpe	[x]	Phong Phú, Cần Giuộc
An.nivipes			+	Harbach, 1987
An.philippinensis			+	Elias, 1987
An.peditaeniatus	[x]	Cần Giuộc
An.pseudowillmori			+	Green, 1991
An.stephensi			+	Ramchandra Rao, 1984
An.sinensis	X	Toumanoff, 1935 Marneff, 1938 Swellengrebal, 1920 Gashen, Mesnar, 1933
An.sinensis	[x]	Phong Phú, Cần Giuộc
An.subpictus	X	Farinaud, 1932 Bùi Duy Quang, 1962 Toumanoff, 1935 Farinaud (Côn đảo), 1937-1938	+	Kirnowardoyo, 1985
An.subpictus	[x]	Phong Phú, Cần Giuộc
An.sundaicus (An.epiroticus)	X	Phạm Văn Triển, 1959 Nguyễn Thượng Hiền, 1969 Nguyễn Long Giang (Trà Vinh), 1975	+	Scanlon, 1968 Reid, 1968
An.sundaicus (An.epiroticus)	[x]	Phong Phú
An.tessellatus	[x]	Cần Giuộc, Khánh Nam	+	Harinasuta, 1976 Ramchandra Rao, 1984
An.vagus	X	Toumanoff, 1936 Spinu et al, 1961	+	Ramchandra Rao, 1984
	Thực nghiệm	Alanasiu (Ngọc Lạc), 1959 Vũ Thị Phan (Hà Nam Ninh), 1965
	[x]	Bãi Trành, Khánh Phú, Phong Phú, Cần Giuộc
An.willmori			+	Pradhan, 1970
An.barbirostris grp.			+	Harrison và Scanlon, 1975
An.hyrcanus grp.			+	Harrison và Scanlon, 1975 Baker, 1987
An.umbrosus grp.			+	Harrison và Scanlon, 1975 Khoon, 1985
Sốt xuất huyết, Sốt Dengue
Ae.aegypti			+	Halstead, 1969 Watt, 1987 Qiu, 1991
Ae. albopictus			+	Gould, 1968, 1970 Chan, 1971
Viêm não Nhật Bản (Japanese encephalitis)
Cx.fuscophala			+	Gould, 1974 Lee, 1983
Cx.gelidus			+	Gould, 1974 Lee, 1983
Cx.pseudovishnui			+	Gould, 1974 Muorya, 1991
Cx.vishnui			+	Gould, 1974 Sirivanakarn, 1976
An.annularis			+	Olson, 1985
Giun chỉ bạch huyết (Filariasis)
Ma.annulata			+	Wharton, 1960 Guptavanij, 1971
Ma.annulifera	+		+	Iyengar, 1953
Ma.bonneae			+	Guptavanij, 1971 Sucharit, 1988
Ma.dives			+	Iyengar, 1953 Gould, 1982
Ma.indiana	+		+	Iyengar, 1953 Sucharit, 1988
Ma.uniformis	+
Cq.crassipes			+	Chiang, 1986 Sucharit, 1988
Ae.niveus subgrp.			+	Harinasuta, 1970 Gould, 1982
Ae.poicilius			+	Cabrera và Valeza, 1972 Schultz, 1988
Ae.togoi			+	Sasa, 1952 Sucharit, 1988
Ae.desmotes			+	Gould, 1982
An.barbirostris grp.			+	Iyengar, 1953 Lee, 1983
An.barbumbrosus	X	Nguyễn ThịBạch Ngọc, 2001
An.hyrcanus	+		+	Harrison và Scalon, 1975
An.umbrosus grp.			+	Wharton, 1960
An.maculatus			+	Cheong và Omar, 1965
An.letifer	X	Nguyễn Thị Bạch Ngọc, 2001
An.tessellatus			+	Iyengar, 1952
An.subpictus			+	Lee, 1983
Cx.bitaeniorhynchus			+	Iyengar, 1938 Carter, 1948
Cx.quinquefasciatus	X	Nguyễn Thị Bạch Ngọc, 2001	+	Sucharit, 1988 Hati, 1989
Cx.sitiens			+	Iyengar, 1953
Cx.vishnui	X	Nguyễn Thị Bạch Ngọc, 2001
Cx.whitmorei			+	Wharton, 1960

X: Mỗ phát hiện có thoa trùng, hoặc nang bào hoặc ấu trùng (giun chỉ)

2.Jan A.Rozendaal- Phòng chống vật truyền bệnh (bản dịch tiếng Việt)-Nhà xuất bản Y học (2000).

4.Kỷ yếu công trình nghiên cứu khoa học (1991-1996)-Nhà xuất bản Y học (1997).

5.Kỷ yếu công trình nghiên cứu khoa học (1996-2000)-Nhà xuất bản Y học (2001).

6.Kỷ yếu công trình nghiên cứu khoa học (2001-2006)-Nhà xuất bản Y học (2007).

7.Lê Khánh Thuận (1988) – Muỗi Anopheles Meigen (Diptera: Culicidae) truyền bệnh sốt rét ở miền Trung Việt Nam – Luận án Tiến sỹ Y học, Trường Đại học Y khoa Hà Nội.

8.Nguyễn Đức Mạnh – Thực trạng phân bố vector và một vài nét nhận xét về chất lượng thực hiện các biện pháp phòng chống vector – Tài liệu tham luận Hội thảo côn trùng Quốc gia.

9.Nguyễn Xuân Quang- Giám sát vector trong chương trình phòng chống sốt rét-Tài liệu tập huấn côn trùng tuyến tỉnh (2003).

11.Phạm Văn Thân (2004)- Tài liệu giảng dạy lớp cao học chuyên ngành ký sinh trùng (2004).

12.Trần Đức Hinh- Các biện pháp phòng chống vector trong chương trình phòng chống sốt rét- Tài liệu tham luận Hội thảo côn trùng Quốc gia.

13.Trương Văn Có (2004)- Tài liệu giảng dạy lớp cao học chuyên ngành ký sinh trùng

14.Baimai, V., Kijchalao, U., Sawadwongporn, P. & Green, C.A. 1988. Geographic distribution and biting behaviour of four species of the Anopheles dirus complex (Diptera: Culicidae) in Thailand. Southeast Asian Journal of Tropical Medicine and Public Health 19: 151-161.

15.Baisas, F.E. 1974. The mosquito fauna of Subic Bay Naval Reservation, Republic of the Philippines. Technical Report, Hedaquarter of the First Medical Services Wing (PACAF), Manila, 72(2): 1-170+79 plates.

18.Gillies, M.T. & Coetzee, M. 1987. A supplement to the Anophelinae of Africa south of the Sahara (Afrotropical Region). Publications of the South African Institute for Medical Research 55: 1-143.

19.Gillies, M.T. & de Meillon, B. 1968. The Anophelinae of Africa south of the Sahara (Ethiopian zoogeographical region). Publications of the South African Institute for Medical Research 54: 1-343.

20.Harbach, R.E. & Knight, K.L. 1982. Corrections and additions to Taxonomists' glossary of mosquito anatomy. Mosquito Systematics (1981) 13: 201-217.

21.Harbach, R.E. 1988. The mosquitoes of the subgenus Culex in southwestern Asia and Egypt (Diptera: Culicidae). Contributions of the American Entomological Institute (Gainesville) 24(1): vi + 1-240.

22.Harbach, R.E., Baimai, V. & Sukowati, S. 1987. Some observations on sympatric populations of the malaria vectors Anopheles leucosphyrus and Anopheles balabacensis in a village-forest setting in south Kalimantan. Southeast Asian Journal of Tropical Medicine and Public Health 18: 241-247.

23.Harrison, B.A. 1980. Medical entomology studies - XIII. The Myzomyia Series of Anopheles (Cellia) in Thailand, with emphasis on intra-interspecific variations (Diptera: Culicidae). Contributions of the American Entomological Institute (Ann Arbor) 17(4): iv + 1-195.

24.Knight, K.L. 1968. Contributions to the mosquito fauna of Southeast Asia. - IV. Species of the subgroup Chrysolineatus of group D, genus Aedes, subgenus Finlaya Theobald. Contributions of the American Entomological Institute (Ann Arbor), 2(5): 1-45.

25.Knight, K.L. 1978. Supplement to A catalog of the mosquitoes of the world (Diptera: Culicidae). Thomas Say Foundation 6(suppl.): 1-107.

26.Lee, D.J., Hicks, M.M., Debenham, M.L., Griffiths, M., Bryan, J.H. & Marks, E.N. 1988b. The Culicidae of the Australasian Region. Volume (1-10). Nomenclature, synonymy, literature, distribution, biology and relation to disease. Genus Culex (Subgenera Lutzia, NeoCulex, Subgenus undecided). Genera Culiseta, Ficalbia, Heizmannia, Hodgesia, Malaya, Mansonia. Monograph Series, Entomology Monograph No. 2. Australian Government Publishing Service, Canberra.

27.Peyton, E.L. & Ramalingam, S. 1988. Anopheles (Cellia) nemophilous, a new species of the Leucosphyrus Group from peninsular Malaysia and Thailand (Diptera: Culicidae). Mosquito Systematics 20: 272-299.

28.Peyton, E.L., Wilkerson, R.C. & Harbach, R.E. 1992. Comparative analysis of the subgenera Kerteszia and Nyssorhynchus of Anopheles (Diptera: Culicidae). Mosquito Systematics 24: 51-69.

29.Rao, T.R. 1984. The anophelines of India. Revised edition. Malaria Research Council, New Delhi.

30.Rattanarithikul, R. & Panthusiri, P. 1994. Illustrated keys to the medically important mosquitos [sic] of Thailand. Southeast Asian Journal of Tropical Medicine and Public Health 25 (Supplement 1): 1-66.

31.Reid, J.A. & Knight, K.L. 1961. Classification within the subgenus Anopheles (Diptera, Culicidae). Annals of Tropical Medicine and Parasitology 55: 474-488.

32.Reid, J.A. 1967. Two forms of Anopheles philippinensis in Malaya. Journal of Medical Entomology 4: 175-179.

33.Reid, J.A. 1968. Anopheline mosquitoes of Malaya and Borneo. Studies from the Institute of Medical Research Malaysia 31: xiii + 1-520.

34.Reinert, J.F. 1973c. Contributions to the mosquito fauna of Southeast Asia. -XIX. Bothaella, a new subgenus of Aedes Meigen. Contributions of the American Entomological Institute (Ann Arbor) 10

I. Giới thiệu

Tác nhân

Culex(gelidus, quinquefasciatus,