 |
| Trẻ em sống trong vùng sốt rét dễ có nguy cơ mắc bệnh sốt rét (ảnh internet minh họa) |
Sốt rét trẻ em và cách nhận biết sốt rét ác tính để xử trí phù hợp
Trong các vùng sốt rét lưu hành, trẻ em là đối tượng có nhiều nguy cơ mắc bệnh sốt rét. Khi bị nhiễm bệnh, nếu không được phát hiện, chẩn đoán và điều trị kịp thời sẽ dễ dàng dẫn đến sốt rét ác tính gây hậu quả tử vong. Cơ sở y tế và cộng đồng người dân cần nhận biết vấn đề này để có định hướng xử trí một cách phù hợp. Đặc điểm sốt rét ở trẻ em Tùy theo lứa tuổi của trẻ em, các đặc điểm khi mắc sốt rét có những diễn biến khác nhau. Cần có sự phân biệt để giúp cho việc chẩn đoán xác định. Trẻ nhỏ dưới 3 tháng tuổi đến 6 tháng tuổi ít bị nhiễm bệnh sốt rét và ít tử vong do bệnh sốt rét vì còn mang huyết sắc tố F (fetal hemoglobin), còn có kháng thể được thụ hưởng từ người mẹ và do còn bú mẹ nên cơ thể trẻ thiếu chất PABA (para-amino benzoic acid) vì vậy ký sinh trùng sốt rét không tổng hợp được acid folic để phát triển. Trẻ nhỏ từ 6 tháng tuổi trở lên sống tại vùng sốt rét lưu hành có tỷ lệ mắc sốt rét và tử vong do sốt rét thường cao hơn người lớn, cao nhất ở nhóm trẻ em từ 4 đến 5 tuổi. Đặc điểm nhóm trẻ em từ 1 đến 4 tuổi thường hay bị cơn co giật khi có sốt cao; triệu chứng rối loạn tiêu hóa như nôn mửa, tiêu chảy, đau bụng, bụng đầy chướng hơi xảy ra khá phổ biến; có dấu hiệu thiếu máu nhanh, sớm bị lách sưng to; rối loạn dinh dưỡng phát triển nhanh. Chu kỳ cơn sốt xảy ra thường không đều đặn, đôi khi không có giai đoạn rét run. Đồng thời có biểu hiện đường huyết giảm, hiếm gặp biến chứng nặng ở gan với dấu hiệu bilirubin, men SGOT (serum glutamic oxaloacetic transaminase) /SGPT (serum glutamic pyruvic transaminase) cao và ở thận với dấu hiệu suy thận cấp thực thể. Bệnh nhi thường hay ho và bị viêm khí quản, phế quản. Tỷ lệ chuyển vào sốt rét ác tính thể não thấp hơn so với trẻ lớn và người lớn. Với những đặc điểm sốt rét ở trẻ em đã được nêu trên, trong theo dõi diễn biến lâm sàng cần thận trọng để nhận biết các trường hợp sốt rét ác tính ở trẻ em nhằm xử trí can thiệp biện pháp kịp thời, phù hợp. Nhận biết sốt rét ác tính ở trẻ em Trên thực tế lâm sàng, sốt rét ác tính xảy ra ở đối tượng trẻ em thường có triệu chứng nôn mửa kèm theo ho nên có thể làm cho việc phát hiện, chẩn đoán dễ bị lạc hướng. Một số trường hợp trẻ em bị sốt cao, co giật và sau đó thường bất tỉnh khoảng nửa giờ trở lại không thể chẩn đoán ngay là sốt rét ác tính mà cần khám kỹ hơn, xét nghiệm để phát hiện ký sinh trùng sốt rét trong máu. Thường sau một cơn co giật, bệnh nhi đi vào tình trạng hôn mê ít nhất 30 phút trở lên mới có giá trị nghi vấn về sốt rét ác tính. Việc đánh giá mức độ hôn mê ở trẻ em khó hơn người lớn, chủ yếu thường dựa vào đáp ứng đau, đáp ứng gọi-hỏi, phản xạ gân xương, phản xạ giác mạc, đồng tử và vận động nhãn cầu. Cần chú ý những trường hợp hôn mê xuất hiện nhanh ở trẻ em để phân biệt với cơn hạ đường huyết. Triệu chứng co giật ở bệnh nhi bị sốt rét ác tính thể não không phải trường hợp nào cũng là biểu hiện của thể não vì có khi là cơn co giật của biến chứng hạ đường huyết hoặc là cơn co giật của sốt cao. Vì vậy trên lâm sàng cần phân biệt để xử trí cấp cứu một cách chính xác. Đặc điểm ở các bệnh nhi là cơn co giật thường xuất hiện trong hôn mê nhưng cũng có trường hợp xảy ra trước khi hôn mê. Một số bệnh nhi bị mắc bệnh nặng có triệu chứng tăng trương lực cơ với tư thế duỗi cứng, thậm chí bị lật ngược nên dễ nhầm lẫn với bệnh uốn ván, viêm màng não. Bạch cầu ở bệnh nhi đôi khi tăng nhưng không nhất thiết là trường hợp sốt rét ác tính bị bội nhiễm. Tỷ lệ tử vong của trẻ em bị sốt rét ác tính thường cao gấp từ 2 đến 3 lần so với người lớn, chiếm khoảng từ 15 đến 30% và trẻ em thường bị tử vong nhanh trong vòng từ 1 đến 2 ngày đầu. Tuy nhiên nếu trường hợp được phục hổi thì cũng thường nhanh hơn, trung bình khoảng sau 30 giờ. Hậu quả di chứng để lại cho người bệnh có khi chiếm đến 10% như bị liệt nửa người, rối loạn tiểu não, mù, rối loạn tư duy. Tình trạng mất nước ở các bệnh nhi khi bị mắc sốt rét ác tính phổ biến nhiều hơn so với người lớn bị sốt rét ác tính với biểu hiện triệu chứng khô môi, mắt trũng, sụt cân, khát nước, đi tiểu ít, tỷ trọng nước tiểu cao, natri niệu thấp, chất cặn nước tiểu bình thường, urê huyết trên 6,5µmol/l... phản ánh hiện tượng thiếu nước, không phải là biểu hiện suy thận cấp thực thể gặp ở bệnh nhi. Triệu chứng thiếu máu ở bệnh nhi mắc sốt rét ác tính cũng thường trầm trọng hơn người lớn. Tình trạng này chủ yếu gây nên do mật độ nhiễm ký sinh trùng sốt rét cao, biểu hiện dấu hiệu mạch nhanh, khó thở, gan to, có tiếng thổi tâm thu, thậm chí bị suy tim có nhịp ngựa phi. Trường hợp thiếu máu nặng sẽ góp phần vào biểu hiện của hội chứng não như vật vã, hôn mê. Biến chứng hạ đường huyết cũng đặc biệt phổ biến xảy ra ở bệnh nhi dưới 3 tuổi và thường có sự liên quan đến mật độ ký sinh trùng sốt rét bị nhiễm, có hôn mê sâu, cơn co giật. Trên lâm sàng đôi khi khó phát hiện được biến chứng hạ đường huyết vì một số trường hợp biểu hiện của hạ đường huyết giống sốt rét ác tính thể não như hôn mê, co giật... Nói tóm lại, một số biểu hiện thường gặp trong các trường hợp trẻ em bị mắc sốt rét ác tính là thiếu máu, hôn mê, co giật, hạ đường huyết, toan chuyển hóa... Điều trị sốt rét ác tính ở trẻ em Khi trẻ em bị mắc bệnh sốt rét, nếu không được phát hiện, chẩn đoán và điều trị kịp thời thường dễ chuyển sang sốt rét ác tính. Bệnh nhi thường bị sốt cao, co giật, thiếu máu, hạ đường huyết, hôn mê và dẫn đến tử vong. Điều trị đặc hiệu bằng thuốc artesunate tiêm hoặc quinin tiêm theo quy định của phác đồ điều trị được Bộ Y tế ban hành. Việc điều trị triệu chứng và biến chứng cần thực hiện đúng theo hướng dẫn điều trị sốt rét ác tính ở người lớn nhưng cần chú ý xử trí biện pháp can thiệp chống co giật, hạ đường huyết, tình trạng thiếu máu; điều chỉnh sự mất nước, rối loạn điện giải, kiềm toan... Hiện nay tình hình sốt rét, sốt rét ác tính và tử vong do sốt rét ở đối tượng trẻ em đã được nhiều địa phương trên cả nước khống chế giảm xuống ở mức thấp. Tuy vậy chỉ cần một sự chủ quan, lơ là thì nguy cơ sẽ ập đến với hậu quả không lường trước được nếu không cảnh giác, thận trọng.
|
TRANG CHỦ
