Hình ảnh sán lá gan lớn

Cập nhật tháng 4/2014 VOA news - Các bệnh do sán lá truyền qua thực phẩm (Foodborne trematodiases) được ước tính gây ra ảnh hưởng cho hơn 56 triệu người trên toàn thế giới bởi các loài sán lá (flukes), trong số đó những loài phổ biến nhất ảnh hưởng đến con người là Clonorchis, Opisthorchis, Fasciola và Paragonimus.

Người bị nhiễm thông qua việc tiêu thụ thức ăn sống hoặc nấu chưa chín như cá, động vật giáp xác (crustaceans) và các thực vật mà là nơi ẩn náu trong phút chốc các giai đoạn ấu trùng của ký sinh trùng (xem bảng 1).

Sự lan truyền (Transmission)

Các bệnh sán lá truyền qua thực phẩm là bệnh lây truyền động vật, tức là chúng lan truyền một cách tự nhiên từ các động vật có xương sống cho con người và ngược lại. Tuy nhiên sự lan truyền trực tiếp là không thể, bởi vì các ký sinh trùng gây bệnh có liên quan trở thành lây nhiễm chỉ sau khi đã hoàn thành vòng đời phức tạp mà thường liên quan đến các giai đoạn trong các vật chủtrung gian (intermediate) không phải con người.

Vật chủ trung gian thứ nhất trong mọi trường hợp là ốc nước ngọt (freshwater snail), trong khi vật chủ thứ hai là khác nhau: với clonorchiasis và opisthorchiasis thì vật chủ là một loài cá nước ngọt (freshwater fish), trong khi paragonimiasis thì vật chủ là một loài giáp xác, còn sán lá gan lớn (fascioliasis) không đòi hỏi một vật chủ trung gian thứ hai, vật chủ cuối cùng luôn luôn là một động vật có vú. Người bị nhiễm bệnh khi ăn phải các vật chủ trung gian thứ hai bị nhiễm với các thể ấu trùng của ký sinh trùng. Trong trường hợp sán lá gan lớn, mọi người bị nhiễm khi ăn phải ấu trùng cùng với các loại rau thủy sinh mà chúng gắn vào (xem bảng 1 để biết chi tiết).

Bảng 1: Đặc điểm dịch tể học các loài sán lá truyền qua thực phẩm

Dịch tễ học (Epidemiology)

Trong năm 2005, hơn 56 triệu người trên thế giới bị nhiễm sán lá truyền qua thực phẩm và hơn 7.000 người chết vì nhiễm trùng. Các ca nhiễm sán lá truyền qua thực phẩm đã được báo cáo từ hơn 70 quốc gia trên toàn thế giới, tuy nhiên khu vực Đông Á và Nam Mỹ là những khu vực bị ảnh hưởng nặng nhất, trong các khu vực này, nhiễm sán lá truyền qua thực phẩm là một vấn đề y tế công cộng nghiêm trọng. Ở trong các quốc gia, sự lan truyền thường được giới hạn trong các khu vực nhất định và phản ánh các liên quan đến hành vi và sinh thái, chẳng hạn như thói quen tiêu dùng thực phẩm của người dân, phương pháp sản xuất và chế biến thực phẩm và sự phân bố của các vật chủ trung gian. Thông tin về tình hình dịch tễ học các bệnh nhiễm sán lá truyền qua thực phẩm ở châu Phi chủ yếu là không đầy đủ. Tác động kinh tế của các bệnh sán lá truyền qua thực phẩm là đáng kể và chủ yếu liên quan đến tổn thất trong ngành công nghiệp nuôi trồng thủy sản mở rộng do hạn chế về xuất khẩu và giảm nhu cầu tiêu dùng.

Các triệu chứng (Symptoms)

Gánh nặng y tế công cộng do các bệnh sán lá truyền qua thực phẩm chủ yếu là do tỷ lệ mắc bệnh chứ không phải là tỷ lệ tử vong. Nhiễm sán lá giai đoạn đầu và nhẹ thường không được chú ý vì họ không có triệu chứng hoặc chỉ có triệu chứng rất hiếm, ngược lại nếu số lượng nhiều thì tình trạng mệt mỏi toàn thân là phổ biến và đau dữ dội có thể xảy ra, đặc biệt là ở vùng bụng và điều này xảy ra thường xuyên nhất trong các trường hợp nhiễm sán lá gan lớn. Nhiễm trùng mãn tính luôn gắn liền với bệnh tật nghiêm trọng, các triệu chứng chủ yếu là ở các cơ quan đặc biệt và phản ánh vị trí cuối cùng của sán trưởng thành trong cơ thể. Với clonorchiasis và opisthorchiasis, sán trưởng thành cư trú trong các đường mật nhỏ của gan, gây ra viêm và xơ hóa của các mô lân cận và cuối cùng gây ung thư đường mật, một thể trầm trọng và có khả năng gây ra tử vong của ung thư ống mật. Cả C.sinensis và O.viverrini nhưng không phải với O.felineus được phân loại như là các tác nhân gây ung thư. Với sán lá gan lớn, sán trưởng thành cư trú trong túi mật và ống mật lớn hơn, nơi đó chúng gây viêm, xơ hóa, tắc nghẽn, đau bụng và vàng da, xơ gan và thiếu máu là thường xuyên. Với sán lá phổi (paragonimiasis), vị trí cuối cùng của sán là mô phổi gây ra các triệu chứng có thể bị nhầm với bệnh lao: ho mãn tính với đờm dính máu, đau ngực, khó thở (thở nhanh) và sốt. Sự di chuyển của sán đến nơi có thể: vị trí não là trầm trọng nhất.

Phòng chống (Prevention and control)

Phòng chống nhiễm sán truyền qua thực phẩm nhằm làm giảm nguy cơ nhiễm trùng và kiểm soát tỷ lệ mắc bệnh liên quan. Các biện pháp y tế công cộng thú y và thực hành an toàn thực phẩm là được khuyến cáo để làm giảm nguy cơ nhiễm trùng, trong khi để kiểm soát tỷ lệ bệnh tật WHO khuyến cáo cải thiện việc tiếp cận tới điều trị bằng cách sử dụng các loại thuốc an toàn và hiệu quả (thuốc tẩy giun). Điều trị có thể được cung cấp thông qua hóa trị liệu phòng ngừa hay xử lý ca bệnh cá thể, hóa trị liệu phòng ngừa liên quan đến một phương pháp tiếp cận dựa trên quần thể nơi tất cả mọi người trong một khu vực nhất định hoặc khu vực được cho thuốc mà không phân biệt tình trạng nhiễm của họ, đó là khuyến cáo ở những nơi có số lượng lớn của các cá nhân đang bị nhiễm bệnh. Xử lý ca bệnh cá thể liên quan đến việc điều trị cho người được xác định hoặc nghi nghờ bị nhiễm (xem bảng 2): cách tiếp cận này là thích hợp hơn nơi có ít chùm ca bệnh và những nơi cơ sở y tế là sẵn có.

Bảng 2: Chiến lược và thuốc được khuyến cáo.

Đáp ứng của Tổ chức Y tế thế giới (WHO response)

Công việc của WHO về sán lá truyền qua thực phẩm là một phần của một cách tiếp cận lồng ghép trong phòng chống các bệnh nhiệt đới bị lãng quên bao gồm phát triển các định hướng chiến lược và các khuyến nghị (development of strategic directions and recommendations); hỗ trợviệc lập bản đồ ở các nước lưu hành (support for mapping in endemic countries); hỗ trợ cho các can thiệp thí điểm và các chương trình phòng chống tại các quốc gia lưu hành (support for pilot interventions and control programmes in endemic countries); hỗ trợ cho việc giám sát và đánh giá các hoạt động thực hiện (support for monitoring and evaluation of implemented activities) và tài liệu về gánh nặng của các bệnh sán lá truyền qua thực phẩm và tác động của các can thiệp thực hiện (documentation of the burden of foodborne trematodiases and the impact of implemented interventions). WHO đang làm việc tính đến cả sán lá truyền qua thực phẩm trong chiến lược hóa trị liệu phòng ngừa chủ đạo và đảm bảo rằng những hậu quả tồi tệ nhất của bệnh (ung thư ống mật chủ và những tổ chức khác) được ngăn chặn hoàn toàn. WHO cũng đang thương thảo một thỏa thuận với công ty dược phẩm Novartis Pharma AG, theo đó công ty sẽ tặng triclabendazole để điều trị bệnh sán lá gan lớn và sán lá phổi. Các loại thuốc được vận chuyển miễn phí tới các bộ y tế áp dụng các loại thuốc này, WHO mời tất cả các quốc gia lưu hành tận dụng lợi thế của chương trình quyên góp này.

Trong năm 2012, có 608.285 cá nhân sống trong các quốc gia lưu hành báo cáo đã nhận được sự điều trị các bệnh sán lá truyền qua thực phẩm; trong năm 2013, con số này giảm xuống còn 287.590 do sự chậm trễ trong việc thực hiện và tái đưa vào các can thiệp điều trị trên diện rộng (rescheduling of large-scale treatment interventions).

Các nội dung khác »

---

• Tiếp cận mô hình One-Heath đề phòng chống bệnh sán lá truyền qua thức ăn (Food-borne Trematodiasis) ở người (22/02/2024)
• Liệu mô hình dịch tễ học bệnh sán lá gan lớn Fasciola spp. ở người có thay đổi trong thời gian tới không? (tiếp theo và hết) (01/02/2024)
• Liệu mô hình dịch tễ học bệnh sán lá gan lớn Fasciola spp. ở người có thay đổi trong thời gian tới không? (còn nữa) (25/01/2024)
• Đặc điểm mô bệnh học và sinh hóa của bệnh sán lá gan lớn (15/12/2023)
• Tại sao chỉ số Gamma-Glutamyl Transferase (GGT) đôi khi tăng cao trên bệnh nhân mắc bệnh sán lá gan lớn (20/11/2023)
• Phần 4. Tiếp cận mô hình ONE HEALTH để phòng chống bệnh sán lá gan lớn hiệu quả “One Health Model” Approach for Effective Human Fascioliasis Control (16/06/2023)
• Phần 3. Tiếp cận mô hình ONE HEALTH để phòng chống bệnh sán lá gan lớn hiệu quả “One Health Model” Approach for Effective Human Fascioliasis Control (13/06/2023)
• Phần 2. Tiếp cận mô hình ONE HEALTH để phòng chống bệnh sán lá gan lớn hiệu quả “One Health Model” Approach for Effective Human Fascioliasis Control (09/06/2023)
• Phần 1. Tiếp cận mô hình ONE HEALTH để phòng chống bệnh sán lá gan lớn hiệu quả “One Health Model” Approach for Effective Human Fascioliasis Control (09/06/2023)
• Phần 2: Phát triển và ứng dụng chẩn đoán hình ảnh trong chẩn đoán và điều trị bệnh sán lá gan lớn ờ người (14/05/2023)
• Phần 1: Phát triển và ứng dụng chẩn đoán hình ảnh trong chẩn đoán và điều trị bệnh sán lá gan lớn ờ người (05/05/2023)
• Phần 3: Cập nhật một số nghiên cứu về hiều quả/hiệu lực của thuốc Thiabendazole trong điều trị một số bệnh do ký sinh trùng ở người (31/05/2019)
• Thông tin mới về chấp thuận của cơ quan quản lý thực dược phẩm với thuốc điều trị sán lá gan lớn loại Triclabendazole (FDA Approves Triclabendazole for Treatment of Fascioliasis) (20/05/2019)
• Phần 5: Cập nhật các ấn phẩm nghiên cứu về bệnh sán lá gan lớn, sán lá gan nhỏ ở người & mối quan tâm đến ung thư gan mật? (29/10/2018)
• Phần 4: Cập nhật các ấn phẩm nghiên cứu về bệnh sán lá gan lớn, sán lá gan nhỏ ở người & mối quan tâm đến ung thư gan mật? (25/10/2018)