Sốt xuất huyết và sốt xuất huyết nặng
Cập nhật ngày 29/7/2016. Tổ chức Y tế thế giới (WHO)-Sốt xuất huyết và sốt xuất huyết nặng (Dengue and severe dengue).Trong những năm 2010, 2013 và 2015 gần 2,4 triệu ca mắc sốt xuất huyết đã được báo cáo hàng năm. Mặc dù toàn bộ gánh nặng bệnh tật toàn cầu là không chắc chắn nhưng sự khởi đầu các hoạt động để ghi lại tất cả các trường hợp sốt xuất huyết phần nào giải thích sự gia tăng mạnh số ca bệnh được báo cáo những năm gần đây.
Sốt xuất huyết là một bệnh do virus truyền qua muỗi nhanh chóng lan rộng trong tất cả các khu vực của WHO những năm gần đây,virus sốt xuất huyết được lây truyền chủ yếu qua muỗi cái Aedes aegypti và ở mức độ thấp hơn là Ae. albopictus. Loài muỗi này cũng truyền bệnh chikungunya, sốt vàng da và Zika. Bệnh sốt xuất huyết đang lan rộng khắp vùng nhiệt đới với những biến đổi nguy cơ tại chỗ chịu ảnh hưởng bởi lượng mưa, nhiệt độ và sự đô thị hóa nhanh chóng không có kế hoạch. Sốt xuất huyết nặng gây chảy máu (Dengue Haemorrhagic Fever) lần đầu tiên được ghi nhận vào những năm 1950s trong các vụ dịch sốt xuất huyết ở Philippines và Thái Lan. Hiện nay, sốt xuất huyết nặng ảnh hưởng đến hầu hết các nước châu Á và Mỹ Latinh và đã trở thành một nguyên nhân hàng đầu gây nhập viện và tử vong ở trẻ em tại các khu vực này. Có 4 type huyết thanh riêng biệt nhưng liên quan chặt chẽ, gây bệnh sốt xuất huyết là (DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4). Phục hồi từ nhiễm bệnh bởi một người cung cấp miễn dịch suốt đời chống lại type huyết thanh cụ thể. Tuy nhiên, miễn dịch chéo với các type huyết thanh khác sau khi phục hồi chỉ là một phần và tạm thời, nhiễm lại lần sau bởi các type huyết thanh khác làm tăng nguy cơ phát triển thành bệnh sốt xuất huyết nặng. Gánh nặng toàn cầu của sốt xuất huyết (Global burden of dengue)Tỷ lệ mắc bệnh sốt xuất huyết đã tăng đáng kể trên toàn thế giới trong những thập kỷ gần đây, những con số thực tế về số trường hợp sốt xuất huyết được báo cáo không đầy đủ và nhiều trường hợp được phân loại sai. Một ước tính gần đây cho thấy có khoảng 390 triệu ca nhiễm sốt xuất huyết mỗi năm (95% khoảng tin cậy: 284-528 triệu), trong đó 96 triệu (67-136 triệu) có biểu hiện về mặt lâm sàng (với bất kỳ mức độ nghiêm trọng của bệnh).1 Một nghiên cứu khác về tỷ lệ hiện mắc của bệnh sốt xuất huyết ước tính có 3,9 tỷ người trong 128 nước có nguy cơ nhiễm virus sốt xuất huyết.2 Các nước thành viên trong 3 khu vực của WHO thường xuyên báo cáo về số lượng ca nhiễm hàng năm (2010, 2013 và 2015) gần 2,4 triệu trường hợp đã được báo cáo hàng năm. Các đặc trưng khác của bệnh bao gồm các mô hình dịch tễ học của nó bao gồm việc lưu hành nặng của nhiều chủng vi rút sốt xuất huyết ở nhiều quốc gia và tác động đáng báo động về cả sức khỏe con người và các nền kinh tế toàn cầu và quốc gia. Trước năm 1970, chỉ có 9 quốc gia bị các vụ dịch sốt xuất huyết nghiêm trọng. Bệnh hiện đang lưu hành tại hơn 100 quốc gia trong các khu vực châu Phi, châu Mỹ, Đông Địa Trung Hải, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương của WHO. Các khu vực châu Mỹ, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương đang bị ảnh hưởng một cách nghiêm trọng nhất. Số ca nhiễm trên toàn châu Mỹ, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương vượt quá 1,2 triệu người vào năm 2008 và trên 3 triệu người trong năm 2013 (dựa trên số liệu chính thức do các nước thành viên). Gần đây số lượng các trường hợp được báo cáo đã tiếp tục tăng. Trong năm 2015, chỉ tính riêng ở châu Mỹ có khoảng 2,35 triệu trường hợp mắc bệnh, trong đó có 10.200 trường hợp được chẩn đoán là sốt xuất huyết nặng gây ra 1. 181 ca tử vong. Số lượng các trường hợp tăng lên không chỉ vì bệnh lây lan sang các khu vực mới mà còn do các vụ dịch đang xảy ra. Các mối đe dọa của sự bùng phát có thể có của bệnh sốt xuất huyết hiện đang tồn tại ở châu Âu khi sự lan truyền tại chỗ đã được báo cáo lần đầu tiên tại Pháp và Croatia trong năm 2010 và các trường hợp nhập khẩu đã được phát hiện tại 3 nước châu Âu khác. Trong năm 2012, một đợt bùng phát bệnh sốt xuất huyết trên đảo Madeira của Bồ Đào Nha gây ra hơn 2.000 trường hợp và các trường hợp nhập khẩu đã được phát hiện ở lục địa Bồ Đào Nha và 10 quốc gia khác ở châu Âu. Trong năm 2013, các trường hợp đã xảy ra tại Florida (Hoa Kỳ) và tỉnh Vân Nam của Trung Quốc. Sốt xuất huyết cũng tiếp tục ảnh hưởng đến một số nước Nam Mỹ, đặc biệt là Costa Rica, Honduras và Mexico. Ở châu Á, Singapore đã báo cáo về một sự gia tăng các trường hợp sau khi một sự biến mất trong nhiều năm và các vụ dịch cũng đã được báo cáo tại Lào. Trong năm 2014, các xu hướng cho thấy sự gia tăng về số lượng các trường hợp ở Trung Quốc, quần đảo Cook, Fiji, Malaysia và Vanuatu với sốt xuất huyết type 3 (DEN 3) ảnh hưởng đến các quốc đảo Thái Bình Dương sau khi một sư biến mất trong hơn 10 năm. Sốt xuất huyết cũng đã được báo cáo tại Nhật Bản sau khi biến mất trong hơn 70 năm. Năm 2015 được đặc trưng bởi các vụ dịch sốt xuất huyết lớn trên toàn thế giới, với Philippines báo cáo hơn 169 000 trường hợp và Malaysia vượt quá 111 000 trường hợp nghi ngờ sốt xuất huyết, tăng 59,5% và 16% tương ứng số ca bệnh so với năm trước. Chỉ tính riêng ở Brazil báo cáo trên 1,5 triệu trường hợp vào năm 2015, xấp xỉ cao hơn 3 lần trong năm 2014. Cũng trong năm 2015, Delhi, Ấn Độ, ghi nhận vụ dịch tồi tệ nhất kể từ năm 2006 với hơn 15 000 trường hợp. Quần đảo Hawaii ở bang Hawaii, Hoa Kỳ, đã bị ảnh hưởng bởi một vụ dịch với 181 trường hợp được báo cáo trong năm 2015 và sự lây lan tiếp tục trong năm 2016. Quốc đảo Fiji ở Thái Bình Dương, Tonga và Polynesia thuộc Pháp tiếp tục ghi nhận số ca mắc. Ước tính có khoảng 500 000 người bị sốt xuất huyết nặng phải nhập viện mỗi năm, một tỷ lệ lớn trong số đó là trẻ em. Khoảng 2,5% số người bị ảnh hưởng chết do căn bệnh này. Sự lan truyền (Transmission)
WHO/TDR/Stammers
Muỗi Aedes aegypti là véc tơ chính truyền bệnh sốt xuất huyết, virus này được lây truyền sang người qua vết đốt của muỗi cái bị nhiễm bệnh,sau khi ủ virus trong khoảng từ 4-10 ngày, một con muỗi bị nhiễm bệnh có khả năng lây truyền virus trong phần đời còn lại của nó.Người nhiễm bệnh có triệu chứng hoặc không có triệu chứng là các vật chủ mang mầm bệnh chính và làm nhân lên của virus, phục vụ như là một nguồn của virus cho muỗi không bị nhiễm bệnh. Những bệnh nhân đã bị nhiễm virus sốt xuất huyết có thể truyền bệnh (trong 4-5 ngày; tối đa 12 ngày) thông qua muỗi Aedes sau khi các triệu chứng đầu tiên của họ xuất hiện. Muỗi Aedes aegypti sinh sống trong các khu đô thị và sinh đẻ chủ yếu là trong các thùng chứa nhân tạo. Không giống như muỗi khác, Ae. aegypti hút máu vào ban ngày; thời gian đốt đỉnh điểm là vào buổi sáng sớm và buổi chiều tối trước khi hoàng hôn. Muỗi Ae. aegypti cái đốt nhiều người trong thời kỳ hút máu. Aedes albopictus, một véc tơ phụ gây sốt xuất huyết ở châu Á đã lan sang Bắc Mỹ và hơn 25 quốc gia trong khu vực châu Âu, phần lớn là do thương mại quốc tế trong lốp xe được sử dụng (một môi trường sinh đẻ) và các hàng hoá khác (ví dụ như mây tre). Ae. albopictus có tính thích nghi cao do đó có thể tồn tại ở vùng ôn đới lạnh hơn của châu Âu. Sự lây lan của nó là do sự thích nghi của muỗi với nhiệt độ dưới mức đóng băng, ngủ đông và khả năng trú ẩn trong các môi trường sống rất nhỏ hẹp. Các đặc điểm (Characteristics)Sốt xuất huyết là một bệnh nặng giống cúm ảnh hưởng đến trẻ sơ sinh, trẻ em và người lớn nhưng hiếm khi gây tử vong. Sốt xuất huyết nên được nghi ngờ khi bị sốt cao (40°C/104°F) kèm theo các triệu chứng đau đầu dữ dội, đau sau mắt, đau cơ và khớp, buồn nôn, nôn mửa, sưng hạch hoặc phát ban. Các triệu chứng này thường kéo dài từ 2-7 ngày, sau thời gian ủ bệnh từ 4-10 ngày sau khi bị đốt từ muỗi cái bị nhiễm bệnh. Sốt xuất huyết nặng là một biến chứng tiềm ẩn chết người do rò rỉ huyết tương, tích tụ nước, suy hô hấp, xuất huyết nghiêm trọng hoặc suy tạng. Dấu hiệu cảnh báo xảy ra 3-7 ngày sau khi có các triệu chứng đầu tiên kết hợp với sự giảm nhiệt độ (dưới 38°C/100°F) và bao gồm đau bụng dữ dội, nôn kéo dài, thở nhanh, chảy máu nướu răng, mệt mỏi, bồn chồn và có máu trong khi nôn mửa. 24-48 giờ tiếp theo của giai đoạn quan trọng có thể gây chết người do đó chăm sóc y tế thích hợp là cần thiết để tránh các biến chứng và nguy cơ tử vong. Điều trị (Treatment)Không có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh sốt xuất huyết, đối với bệnh sốt xuất huyết nặng chăm sóc y tế do các bác sĩ và y tá có kinh nghiệm có các ảnh hưởng và sự tiến triển của bệnh có thể cứu mạng sống-giảm tỷ lệ tử vong từ hơn 20% đến dưới 1%,duy trì thể tích dịch của cơ thể bệnh nhân là rất quan trọng để chăm sóc bệnh sốt xuất huyết nặng. Chủng ngừa (Immunization)Vào cuối năm 2015 và đầu 2016, vaccine sốt xuất huyết đầu tiên Dengvaxia (CYD-TDV) do Sanofi Pasteur đã được đăng ký ở một số nước để sử dụng cho các cá nhân tuổi từ 9-45 sống trong các vùng lưu hành. Các vaccine sống giảm độc lực khác đang được phát triển ở giai đoạn thử nghiệm lâm sàng II, III và 3 ứng cử viên vaccine khác (dựa trên tiểu đơn vị, DNA và các nền tảng virus bất hoạt tinh khiết) đang ở giai đoạn đầu của phát triển lâm sàng. WHO cung cấp tư vấn kỹ thuật và hướng dẫn cho các nước và các đối tác tư nhân để hỗ trợ nghiên cứu và đánh giá vaccine. Nhóm chuyên gia tư vấn chiến lược (Strategic Advisory Group of Experts_SAGE) về tiêm chủng sẽ đánh giá lại về vaccine sốt xuất huyết và các khuyến nghị được dự kiến trong tháng 4/2016. Phòng chống và kiểm soát (Prevention and control)
WHO/TDR/Crump
Hiện nay, biện pháp duy nhất để kiểm soát hoặc ngăn chặn sự lây truyền virus sốt xuất huyết là phòng chống muỗi véc tơ qua ngăn ngừa muỗi tiếp cận vào môi trường sống đẻ trứng bằng cách xử lý và biến cải môi trường; xử lý chất thải rắn đúng và loại bỏ môi trường sống do con người tạo ra; che phủ, đổ và làm sạch các thùng chứa nước sinh hoạt trong nhà hàng tuần; sử dụng thuốc diệt côn trùng thích hợp tới các nơi chứa đựng ngoài trời; sử dụng các biện pháp bảo vệ cá nhân tại hộ gia đình như rèm cửa sổ, quần áo dài tay, vật liệu tẩm hóa chất diệt côn trùng, các cuộn hương vòng và bình xịt; cải thiện sự tham gia và huy động cộng đồng để kiểm soát vector bền vững; sử dụng thuốc diệt côn trùng như phun không gian trong các vụ dịch như là một biện pháp phòng chống véc tơ trong tình trạng khẩn cấp; theo dõi và giám sát các vectơ chủ động cần được tiến hành để xác định hiệu quả của các biện pháp can thiệp. Đáp ứng của WHO(WHO response)WHO đáp ứng với bệnh sốt xuất huyết theo những cách sau đây: hỗ trợ các nước trong việc xác định các vụ dịch thông qua mạng lưới cộng tác của các phòng xét nghiệm; cung cấp sự hỗ trợ kỹ thuật và hướng dẫn cho các nước để xử lý hiệu quả các vụ dịch sốt xuất huyết; hỗ trợ các nước nhằm cải thiện hệ thống báo cáo của họ và nắm bắt những gánh nặng thực sự của bệnh; cung cấp đào tạo về xử lý lâm sàng, chẩn đoán và phòng chống vector ở cấp khu vực với một số trung tâm cộng tác; hình thành các chiến lược và chính sách dựa trên bằng chứng; phát triển các công cụ mới bao gồm các sản phẩm thuốc trừ sâu và các công nghệ ứng dụng; tập hợp báo cáo chính thức của bệnh sốt xuất huyết và sốt xuất huyết nặng từ hơn 100 quốc gia thành viên; xuất bản cuốn số tay và hướng dẫn về xử lý ca bệnh, chẩn đoán, phòng chống sốt xuất huyết cho các nước thành viên.
1 Bhatt S, Gething PW, Brady OJ, Messina JP, Farlow AW, Moyes CL et.al. The global distribution and burden of dengue. Nature;496:504-507. 2 Brady OJ, Gething PW, Bhatt S, Messina JP, Brownstein JS, Hoen AG et al. Refining the global spatial limits of dengue virus transmission by evidence-based consensus. PLoS Negl Trop Dis. 2012;6:e1760. doi:10.1371/journal.pntd.0001760.
|
TRANG CHỦ
