 |
| Sự gia tăng sốt rét tại khu vực giáp biên của 3 tỉnh Gia Lai-Đăk Lắk - Phú Yên |
Một số dẫn liệu y học chứng cứ kháng thuốc từ các nghiên cứu đã được thực hiện tại tỉnh Đăk Lăk và Gia Lai
Đăk Lăk là một tỉnh thuộc Tây Nguyên có vị trí địa lý giáp ranh với nhiều tỉnh khác (Gia Lai, Đăk Nông, Phú Yên, Khánh Hòa) và có giao lưu biên giới với đường biên giới dài Campuchia -quốc gia được coi là kháng thuốc nặng nề nhất, nghiêm trọng nhất trong khu vực tiểu vùng sông Mê Kông, với các dẫn liệu từ Tổ chức Y tế thế giới trong nhiều năm qua cho thấy chủng ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum đã kháng ít nhất 5 loại thuốc phối hợp ACTs). Căn cứ các các số liệu tổng hợp từ nhiều nghiên cứu in vivoTES tai các huyện Buôn Đôn, Ea Sup, Krông Năng và Ea Kar, các nghiên cứu về chỉ điểm phân tử kháng thuốc phân tích các đột biến di truyền Kelch 13 propeller và Plasmepsine 2/3 liên quan đến kháng thuốc với sự phối hợp nghiên cứu từ Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương, Tổ chức Y tế thế giới, Đơn vị Nghiên cứu lâm sàng của Đại học Oxford (OUCRU) tại Việt Nam từ năm 2014 đến nay đã cho thấy một số bằng chứng về hiệu quả và hiệu lực thuốc sốt rét đang bị “đe dọa” bởi chủng ký sinh trùng P. falciparum: -Lần đầu tiên, năm 2012-2013, tại Bệnh viện đa khoa Buôn Đôn đã ghi nhận một số trường hợp còn tồn tại ký sinh trùng sốt rét thể vô tính P. falciparum sau điều trị thuốc phối hợp ACTs loại dihydroartemisinine-piperaquine (DHA-PPQ) liệu trình 3 ngày trên lâm sàng (không phải nghiên cứu in vivo hay TES), sau đó Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn đến xác minh tất cả 12 trường hợp trên và cho kiểm tra lam máu đếm mật độ KSTSR lại thêm hai lần nữa bởi hai kỹ thuật viên của Viện xác nhận là đúng 10/12 ca sau 72 giờ vẫn còn thể vô tính và 2/12 ca xác định chưa đúng thời gian; 
Hình 1
-Nghi ngờ vấn đề trên, tháng 4/2014, Nhóm nghiên cứu của Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn cùng đi đánh giá cả TES và trên các bệnh án điều trị tại các bệnh viện toàn tính cũng ghi nhận thêm một số ca còn tồn tại KSTSR thể vô tính sau 3 ngày điều trị như một chỉ điểm lâm sàng gián tiếp kháng thuốc; -Những năm sau đó, các nghiên cứu in vivo theo đề cương chuẩn của Tổ chức Y tế thế giới thực hiện (2011-2018) của Viện Sốt rét-KST-CT TƯ, Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn cho thấy ký sinh trùng sốt rét P. falciparum giảm nhạy và kháng artemisinin và dẫn chất dihydroartemisinin tại ít nhất 6 tỉnh của Việt Nam gồm Bình Phước, Đăk Nông, Gia Lai, Quảng Nam, Khánh Hòa và Ninh Thuận. Trong đó, tại các điểm theo dõi liên tục của Gia Lai có tỷ lệ tồn tại ký sinh trùng ngày D3 tăng dần theo từng năm từ 2011-2016 là 11,3%; 22,8% và 24,3% như một chỉ điểm lâm sàng liên đới đến kháng thuốc; -Nghiên cứu in vivo và sinh học phân tử của Đơn vị Nghiên cứu Lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU) phối hợp với Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn tại huyện Phú Thiện, Krông Pa, tỉnh Gia Lai thấy tỷ lệ tồn tại ký sinh trùng ngày D3 lên từ 11,3% lên 22,8% và 24,1%, nhiều ca bệnh có chỉ điểm phân tử kháng thuốc K13 và Plasmepsine 2/3 là 43%, trong đó đột biến quan trọng C580Y là 63%, thời gian làm sạch 50% dung khối ký sinh trùng trên 5,2 giờ 35%, một số ca tái xuất hiện lại ký sinh trùng trong vòng 42 ngày; -Nghiên cứu về các chỉ điểm phân tử liên quan đến kháng thuốc trên các phân lập lâm sàng P. falciparum từ Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn phối hợp với Đơn vị Nghiên cứu Lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU) và Đơn vị Nghiên cứu Y học Hải quân Mỹ (NAMRU-2) từ năm 2017-2019 cho thấy tại tỉnh Đăk Lăk và Gia Lai cho thấy có chỉ điểm phân tử kháng artemisinine (đột biến gen K13 propeller) và kháng piperaquine (tăng bản sao Plasmepsine2/3 và đột biến ExoE415G) với tỷ lệ cao trên 50%, có nơi lên trên 75% có đồng thời cả hai loại đột biến này; 
Hình 2
-Nghiên cứu đánh giá hiệu lực thuốc trên in vivo tại hai huyện Krông Năng và Ea Kar, tỉnh Đăk Lăk (năm 2019) đến nay theo dõi 94 ca nhiễm P. falciparum theo dõi 42 ngày, có 68 ca theo dõi đến 42 ngày là 68, hiện kết quả vẫn đang tiếp tục theo dõi, tuy nhiên kết quả đã cho thấy tỷ lệ đáp ứng lâm sàng và ký sinh trùng đầy đủ (ACPR) chỉ có 23,5% (16/68), thất bại điều trị muộn là 76,5% (52/68). Dù chưa có số liệu phân tích PCR để phân biệt tái phát/ tái nhiễm, song tỷ lệ thất bại của thuốc DHA-PPQ trong điều trị bệnh nhân sốt rét chưa biến chứng trên in vivo rất cao (76,5%), đồng thời tỷ lệ ký sinh trùng ngày D3 cao trên 22%, thời gian sạch làm sạch 50% dung khối ký sinh trùng kéo dài hơn 5,2 giờ cao, đặc biệt số ca tái xuất hiện lại ký sinh trùng trong 42 ngày lên đến gần 60%; -Qua nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng trên 223 bệnh nhân nhiễm P. falciparum chưa biến chứng Artesunate-pyronaridine (Pyramax®) tại 4 tỉnh có sốt rét lưu hành gồm Bình Phước, Gia Lai, Đăk Nông, Ninh Thuận (2017-2018) với tỷ lệ chữa khỏi cao (ACPR = 96%; n = 223) và nghiên cứu của Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn kết hợp với Viện Y học Dự phòng quân đội tại tỉnh Đăk Nông trên 50 ca nhiễm P. falciparum chưa biến chứng cũng cho hiệu lực chữa khỏi cao 96,7%;  |  | Hình 3. Số ca sốt rét gia tăng ở một số tỉnh
miền Trung-Tây Nguyên | Hình 4. Sự gia tăng sốt rét tại khu vực giáp biên của
3 tỉnh Gia Lai-Đăk Lắk - Phú Yên |
Tất cả dữ liệu trên cho thấy thất bại điều trị cao, diễn tiến kháng thuốc của hai tỉnh Đăk Lăk và Gia Lai (qua nghiên cứu in vivo) ngày càng nghiêm trọng và các chỉ điểm phân tử (có vai trò như các dấu hiệu cảnh báo sớm kháng thuốc), sẽ có nguy cơ lan rộng sang các tỉnh lân cận như Phú Yên và Kon Tum do vấn đề dân di biến động, giao lưu giữa các vùng, phân bố muỗi truyền bệnh ở các tỉnh có sốt rét kháng thuốc. Hiện tại, Viện Sốt rét-KST-CT Trung ương đã có Quyết định 956/QĐ-VSR ngày 22/7/2019 về việc sử dụng thuốc phối hợp pyronaridin 180 mg-Artesunat 60 mg để điều trị bệnh nhân sốt rét do nhiễm ký sinh trùng P. falciparum chưa biến chứng tại Đăk Nông và Bình Phước giai đoạn 2019-2020. Trên các cơ sở bằng chứng về kháng thuốc nói trên tại hai tỉnh Đăk Lăk và Gia Lai, đề nghị Chương trình Quốc gia Phòng chống sốt rét nên khẩn trương thay thuốc dihydroartemisinin-piperaquin (DHA-PPQ) bằng một thuốc phối hợp mới có hiệu lực cao như pyronaridin 180 mg-artesunat 60 mg tại hai tỉnh này là rất cần thiết để ngăn chặn kháng thuốc tại Việt Nam, tiến tới loại trừ sốt rét và tránh điều trị thất bại và nâng cao sức khỏe bệnh nhân, đồng thời thuận theo khuyến cáo chung hiện nay của Chương trình Sốt rét toàn cầu của Tổ chức Y tế thế giới.
|
TRANG CHỦ
Thông điệp về Ngày Sốt rét thế giới 25-4 (World Malaria Day)
Ngày Sốt rét thế giới-Ngày Chăm sóc sức khỏe toàn cầu (World malaria day – A day to make the world care)
