Mặc dù hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét được Bộ Y tế ban hành, chỉ đạo các cơ sở y tế thực hành phát hiện, chẩn đoán, theo dõi kết quả điều trị sốt rét bằng lam máu xét nghiệm một cách cụ thể. Tuy nhiên, thực tế kiểm tra tình hình ở một số nơi, việc thực hiện quy định này còn hạn chế đã làm ảnh hưởng đến chất lượng khám chữa bệnh. Vậy một bệnh nhân sốt rét phải xét nghiệm máu mấy lần?
Theo quy định, chẩn đoán bệnh sốt rét phải căn cứ vào 3 yếu tố dịch tễ, lâm sàng và xét nghiệm. Việc chẩn đoán xét nghiệm ký sinh trùng phải được thực hiện ở tất cả các trường hợp người bệnh có sốt nghi ngờ bị mắc bệnh sốt rét với phương pháp xét nghiệm phát hiện ký sinh trùng sốt rét bằng kỹ thuật lấy lam máu, nhuộm giemsa và soi dưới kính hiển vi quang học.
Yêu cầu của số lam máu xét nghiệm trong kỹ thuật kính hiển vi
Kỹ thuật kính hiển vi là một kỹ thuật phổ biến trong thực hành phát hiện ký sinh trùng sốt rét ở tất cả các cơ sở y tế. Khi thực hiện lam máu xét nghiệm, kỹ thuật viên cần phải lấy cả lam máu giọt dày và lam máu giọt mỏng trên cùng một lam kính vì nó hỗ trợ cho việc xác định kết quả một cách cụ thể. Lam máu giọt dày dễ dàng phát hiện ký sinh trùng sốt rét vì lượng máu lấy nhiều hơn giọt mỏng, có thể đếm được mật độ ký sinh trùng sốt rét và thường sử dụng trong giám sát đáp ứng điều trị. Lam máu giọt mỏng dùng để phát hiện chủng loại ký sinh trùng một cách chính xác và đếm được mật độ ký sinh trùng sốt rét trên số hồng cầu bị nhiễm. Bộ Y tế đã khuyến cáo, nếu lần đầu xét nghiệm lam máu âm tính mà vẫn còn nghi ngờ người bệnh bị mắc bệnh sốt rét thì bắt buộc phải xét nghiệm thêm từ 2 đến 3 lam máu nữa, lấy cách nhau 8 giờ. Kiểm tra tình hình thực tế tại một số địa phương, hầu hết tất cả các cơ sở y tế chưa thực hành đầy đủ quy trình này.
 |
Cán bộ y tế lấy lam máu và theo dõi bệnh nhân sốt rét tại gia đình |
Hiện nay một số cơ sở y tế đã và đang sử dụng các loại test chẩn đoán nhanh để phát hiện sớm kháng nguyên ký sinh trùng sốt rét nhằm giúp cho việc phát hiện, chẩn đoán, điều trị nhanh người mắc bệnh sốt rét; kỹ thuật này không thể sử dụng để theo dõi diễn biến ký sinh trùng sốt rét sau điều trị. Vì vậy, kỹ thuật kính hiển vi mặc dù là kỹ thuật cổ điển, truyền thống, đã được ứng dụng từ rất lâu nhưng nó vẫn còn có giá trị thực tiễn hiện tại.
Số lam máu xét nghiệm cần thiết trong theo dõi quá trình điều trị
Trong quá trình điều trị, việc theo dõi ký sinh trùng sốt rét cũng là một yêu cầu bắt buộc. Nếu trên lâm sàng, bệnh có diễn biến nặng hơn phải lấy lam máu để kiểm tra, đánh giá kết quả. Đối mặt với thực tế, một số cơ sở y tế sẽ gặp phải các trường hợp điều trị thất bại. Tất cả các trường hợp, muốn xác định điều trị thất bại, bắt buộc phải lấy lam máu để xét nghiệm lại.
Nếu trong 3 ngày điều trị, bệnh nhân vẫn còn ký sinh trùng, vẫn sốt và tình trạng bệnh xấu đi thì phải đổi thuốc sốt rét điều trị thay thế có hiệu lực cao hơn. Khi bệnh nhân không còn ký sinh trùng nhưng vẫn sốt và tình trạng bệnh xấu đi thì phải tìm nguyên nhân khác. Như vậy, người bệnh phải được thực hiện thêm ít nhất một lam máu vào ngày thứ 3 (ngày D2) để đánh giá về tình trạng của ký sinh trùng sốt rét. Nếu không thực hiện lam máu này thì không thể xác định được.
Khi bệnh nhân đã được điều trị đủ liều thuốc quy định, phải lấy thêm một lam máu kiểm tra một lần nữa; thường sau 1 tuần (ngày D7). Nếu kết quả lam máu âm tính, sạch ký sinh trùng mới quyết định cho người bệnh ra viện. Cần chú ý theo dõi đối với những trường hợp bệnh nhân bị nôn trong vòng 30 phút sau khi uống thuốc thì phải uống lại thuốc khác thay thế. Một số trường hợp khác, do điều kiện người bệnh có nguyện vọng điều trị ngoại trú, phải dặn dò kỹ bệnh nhân cần nhanh chóng đến cơ sở y tế nơi gần nhất khi tình trạng bệnh không thuyên giảm sau 3 ngày điều trị.
Một bệnh nhân sốt rét phải lấy mấy lam máu xét nghiệm?
Tóm lại theo quy định của Bộ Y tế, một bệnh nhân sốt rét phải được thực hiện đủ số lam máu xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét theo yêu cầu của từng trường hợp. Nếu bệnh nhân có kết quả xét nghiệm lần đầu âm tính, phải thực hiện thêm lam máu thứ 2 và thứ 3, cách nhau 8 giờ để xác định; không được chỉ lấy duy nhất một lần lam máu. Trong bệnh án phải có ít nhất 3 phiếu ghi kết quả xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét nếu muốn chẩn đoán người bệnh này mắc sốt rét lâm sàng, không phát hiện được ký sinh trùng sốt rét. Đối với bệnh nhân xét nghiệm lam máu lần đầu tiên (ngày D0) có kết quả ký sinh trùng dương tính, phải thực hiện thêm một lam máu vào ngày thứ 3 (ngày D2) để theo dõi đáp ứng điều trị và một lam máu xác định kết quả âm tính trước khi ra viện; nếu có điều kiện về thời gian điều trị nội trú cần thực hiện lam máu sau 1 tuần (ngày D7) và cho ra viện khi kết quả lam máu âm tính. Trong bệnh án cũng phải có ít nhất 3 phiếu ghi kết quả xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét của 3 lam máu thực hiện vào các ngày D0, D2 và D7 hoặc lam máu âm tính trước khi ra viện nếu người bệnh không điều trị nội trú đủ 1 tuần.
 |
Theo quy định của Bộ Y tế, một bệnh nhân sốt rét có kết quả xét nghiệm lần đầu
âm tính, phải thực hiện thêm lam máu thứ 2 và thứ 3, cách nhau 8 giờ để xác định
không được chỉ lấy duy nhất một lần lam máu |
Khuyến cáo cần thiết
Các cơ sở y tế cần quan tâm đến vấn đề này để nâng cao chất lượng phát hiện, chẩn đoán, điều trị bệnh sốt rét nhằm thực hiện được mục tiêu không để tử vong hoặc giảm tử vong do sốt rét. Hội thảo nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét của khu vực miền Trung-Tây nguyên được tổ chức tại thành phố Peiku, tỉnh Gia Lai trong tháng 9/2010 vừa qua với sự phối hợp của Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn và Tổ chức Y tế Thế` giới (WHO) đã được các chuyên gia điều trị bệnh sốt rét trên cả nước khuyến cáo các cơ sở y tế việc thực hiện đầy đủ công tác xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét trong thực hành chẩn đoán sốt rét và theo dõi đáp ứng trong quá trình điều trị. Khẩu hiệu hành động được đề xuất để thực hiện mục tiêu không để tử vong hoặc giảm tử vong do sốt rét là “Không có sốt rét ác tính, không có tử vong sốt rét”. Việc này phải xuất phát từ chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời; đồng thời cần đề phòng, phát hiện các dấu hiệu dự báo sốt rét ác tính để xử trí một cách phù hợp. Chẩn đoán ký sinh trùng sốt rét bằng số lam máu xét nghiệm cần thiết theo quy định là một tiêu chuẩn mà các cơ sở y tế cần phải đặc biệt quan tâm để khắc phục những nhược điểm tồn tại trong thời gian qua, góp phần nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét.