Senegal thoát dịch Ebola và bài học quý giá của WHO

Ngày 17/10/2014. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho biết dịch bệnh do virus Ebola ở Senegal đã kết thúc (The outbreak of Ebola virus disease in Senegal is over), hiện nay Senegal không còn lan truyền virus Ebola, 42 ngày đã trôi qua kể từ khi ca bệnh duy nhất được xác nhận bị nhiễm virus Ebola ở quốc gia này đã hoàn thành giai đoạn theo dõi 21 ngày cần thiết, dưới sự giám sát y tế, không phát triển triệu chứng và xét nghiệm âm tính với virus. WHO chính thức tuyên bố Senegal không còn lan truyền virus Ebola.

Phản ứng đối với trường hợp đầu tiên của Senegal, được khẳng định vào ngày 29/8/2014 về phía Tổng thống Macky Sall, Bộ Y tế-Phúc lợi (Ministry of Health and Welfare), đứng đầu là Tiến sĩ Awa Coll-Seck và một số lĩnh vực khác của chính phủ, mang đến một số bài học cho nhiều quốc gia đang phát triển khác mà hiện đang chuẩn bị một cách khôn ngoan để đối phó với một trường hợp nhập khẩu. Các bài học khác đến từ đội ngũ nhân viên tại văn phòngWHO ở quốc gia, các nhà dịch tễ học cao cấp gửi đến điều tra và hỗ trợ đáp ứng vànhiều đối tác của WHO trong đáp ứng với vụ dịch, WHO xử lý trường hợp đầu tiên ở Senegal như là một trường hợp khẩn cấpvề y tế công cộng, và đáp ứng phù hợp. Bài học quan trọng nhất đối với thế giới rộng lớn này là một đáp ứng ngay lập tức trên diện rộng và phối hợp tốt có thể ngăn chặn virus Ebola, thực hiện ở một quốc gia ở một du khách bị nhiễm bệnh, đúng ngay nguồn tiếp xúc.

Trường hợp đầu tiên là được phát hiện nhanh chóng và được xác nhận bằng phòng xét nghiệm (The first case is quickly detected, tested and laboratory-confirmed). Vụ dịch ở Senegal được công bố vào ngày 29/8/2014, khi một ca bệnh do virus Ebola được khẳng định ở một người đàn ông trẻ đã đi đến Dakar bằng đường bộ từ Guinea, nơi đó ông ta đã có tiếp xúc trực tiếp với bệnh nhân Ebola. Dakarnằm ở một vị trí may mắn: đó là nhà của một cơ sở của người Senegal có đẳng cấp thế giới, Viện Pasteur và phòng thí nghiệm của nó. Phòng thí nghiệm được chấp thuận hoàn toàn bởi WHO nhằm xét nghiệm một cách nhanh chóng và đáng tin cậy cho các bệnh gây sốt xuất huyết do virus, bao gồm một cơ sở an toàn sinh học cấp 4 với các mầm bệnh như Ebola. WHO ngay lập tức cử 3 nhà dịch tễ học cao cấp: Tiến sĩ Guénaël Rodier, Tiến sĩ Florimont Tshioko và Tiến sĩ Amada Berthe. Tiến sĩ Rodier, một thành viên quốc gia của Pháp và là nhân viên của WHO mang các kinh nghiệm chỉ đạo tuyến trước sâu rộng đặc biệt trong việc kiềm chế một số vụ dịch Ebola lớn nhất trong lịch sử. Các nhà dịch tễ học này đã sát cánh bên nhau với các nhân viên của Bộ Y tế, đứng đầu là Tiến sĩ Papa Amadou Diack, Tổng giám đốc y tế của Senegal, văn phòng quốc gia của WHO, đứng đầu là Tiến sĩ Alimata Jeanne Diarra-Nama và các đối tác khác, đặc biệt Nhóm Bác sỹ không biên giới (MSF) và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (USCDC).

Với sự bùng phát dữ dội ngay bên kia biên giới của mình, Senegal đã chuẩn bị tốt với một kế hoạch đáp ứng chi tiết tại chỗ ngay từ đầu tháng 3/2014. Ngay từ đầu, đáp ứng được dẫn dắt và điều phối thông qua nhiều cơ quan chính phủ bởi Tổng thống và Thủ tướng chính phủ Senegal. Một Ủy ban khủng hoảng quốc gia cung cấp các "trung tâm đầu não" (nerve centre) cho các đáp ứng khẩn cấp. Ngân quỹ địa phương ngay lập tức được huy động để hỗ trợ công việc, các ngân quỹ này được bổ sung bằng sự hỗ trợ về kỹ thuật, vật liệu và tài chính từ nhiều đối tác, cho phép kích hoạt kế hoạch hành động ngay lập tức. Mặc dù thực tế đây là một trường hợp đơn lẻ đã được phát hiện ở Dakar nhưng chính phủ quyết định triển khai kế hoạch trên toàn quốc, cả nước đi vào tình trạng cảnh giác cao độ. Ngoài ra điều quan trọng cực kỳ sớmlà quyết định của chính phủ mở ra một hành lang nhân đạo ở Dakar nhằm tạo thuận lợi cho việc di chuyển và hoạt động của các tổ chức nhân đạo, quyết định này có nghĩa là thực phẩm, thuốc chữa bệnh, vật tư thiết yếu khác có thể chảy vào nước này liên tục và hiệu quả.

Truy tìm nguồn tiếp xúcvà theo dõi (Contact tracing and follow-up)

Cuộc điều tra chỉ số ca bệnh ban đầu cho thấy nhiều cơ hội nguy cơ phơi nhiễm caoở ngoại ô Thủ đô Dakar, nơi mà bệnh nhân ban đầu ở lại với người thân. Tổng cộng có 74 người tiếp xúc gần đã được xác định và theo dõi chặt chẽ hai lần mỗi ngày, khoảng 5 trong số những người tiếp xúc này phát triển các triệu chứng giống cúm không đặc hiệu, thử nghiệm làm nhanh chóng và đáng tin cậy cho thấy tất cả kết quả đều âm tính, sự tự tin lớn lên với mỗi ngày trôi qua. Ngày 05/9/2014 chỉ 8 ngày sau khi ca bệnh được xác nhận, các mẫu xét nghiệm từ chỉ số ca bệnh có kết quả xét nghiệm âm tính, cho thấy sự phục hồi nhanh chóng và đáng kể, người thanh niên hoàn toàn bình phục và trở lại quê hương bản địa là Guinea vào ngày 18/9/2014. Mặc dù có tin tức tốt lành này nhưng Senegal vẫn duy trì một mức cảnh giác cao độ vì có thể có các túi nhiễm trùng"ẩn dấu" (hidden) mà không có nghi ngờ cho đến khi có thể nhìn thấy được trong thời gian dài 42 ngày đếm ngược và kết thúc vào ngày hôm nay. Ebola là một căn bệnh quá lớn để “ở ẩn” lâu như vậy, Senegal đã đánh bại căn bệnh này, virus Ebola bây giờ đã biến mất khỏi lãnh thổ.

Các yếu tố đóng góp cho sự thành công (Factors that contributed to success)

Theo Bộ trưởng Y tế, Tiến sĩ Coll-Seck, những hành động quan trọng nhất góp phần kiềm chế nhanh chóng dịch bệnh này và không có sự lan truyền nào là do sự lãnh đạo chính trị mạnh mẽ ở mức cao nhất; phát hiện và đáp ứng sớm, được sựu hỗ trợ bởi một kế hoạch chi tiết và một Ủy ban khủng hoảng quốc gia kích hoạt một cách nhanh chóng; tăng cường giám sát, đặc biệt là tại nhiều điểm nhập cảnh của đất nước bằng đường bộ; huy động nhanh chóng các nguồn lực từ các nguồn trong nước và quốc tế; kế hoạch chuẩn bị kỹ lưỡng được cho là đã giành được niềm tin của các nhà tài trợ; hỗ trợ từ các đối tác hoạt động, bao gồm WHO; các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng trên toàn quốc đã làm tốt bằng việc sử dụng các chuyên gia phương tiện truyền thông, tham gia vào trong Bộ Y tế và Phúc lợi và cho phép quan sát chặt chẽ các hành động khẩn cấp, và mạng lưới phát thanh địa phương; cânnhắc kỹ và nhấn mạnh đến sự phối hợp liên ngành giữa các cơ quan chính phủ có liên quan, được hỗ trợ bởi sự tham gia của cộng đồng từng bước trên con đường phòng chống dịch bệnh; hỗ trợ trực tiếp tới bệnh nhân như một động lực mạnh mẽ cho sự hợp tác và tuân thủ, thông qua việc cung cấp các hỗ trợ xã hội dưới dạng tiền bạc, thực phẩm, và tư vấn tâm lý; hỗ trợ tái hòa nhập của bệnh nhân hồi phục vào một xã hội có thể hiểu tại sao anh ta không có nguy cơ lây lan cho người khác.

Bộ trưởng Bộ Y tế tuyên bố sẽ tiếp tục cảnh giác cao độ (The Minister of Health vows to keep vigilance high)

Vị trí địa lý của Senegal và biên giới lỏng lẻo (porous borders) làm cho đất nước này đặc biệt dễ bị tổn thương với các ca bệnh virus Ebola nhập khẩu bổ sung. Một quyết định đặc biệt sáng tạo liên quan đến việc tạo ra một trung tâm hành động và tình trạng khẩn cấp mới, trong thực tế trung tâm mới tách các hành động từng bước cần thiết trong trường hợp khẩn cấp từ các chức năng bình thường của hệ thống y tế, mà bây giờ đang vận hành một cách trơn tru, tham dự vào các nhu cầu y tế khác của người dân Senegal như Tiến sĩ Coll-Seck đã nói: "Sự kết thúc chính thức của vụ dịch Ebola tại Senegal không có nghĩa là mối đe dọa của Ebola đã ra đi mãi mãi. Đất nước vẫn còn dễ bị tổn thương bởi một trường hợp nhập khẩu" và bà nói thêm: "Đây là lý do tại sao tôi khuyến khích tất cả mọi người vẫn cảnh giác và tiếp tục thực hiện các biện pháp vệ sinh cơ bản". Bà tiếp tục nhấn mạnh quyết tâm liên tục một cách chặt chẽ của đất nước để thực hiện theo các hướng dẫn của WHO về giám sát dịch tễ cho bất kỳca nghi ngờ (suspected cases), ca có thể xảy ra (probable cases) hoặc các ca xác định (confirmed cases) bị nhiễm virus Ebola. Điều này cũng tạo cảm hứng cho sự tự tin trong số rất nhiều các đối tác phát triển của đất nước, ngay cả một trường hợp nhập khẩu duy nhất là một sự kiện đau buồn và tốn kém cho bất kỳ nước nào, mức độ tự tin có thể mang lại sự hỗ trợ rất cần thiết trong tương lai.

WHO chúc mừng Senegal về việc chấm dứt sự lan truyền Ebola (WHO congratulates Senegal o­n ending Ebola transmission)

Ngày 17/10/2014. WHO chính thức công bố vụ dịch Ebola tại Senegal đã kết thúc và khen ngợi đất nước này về sự chuyên tâm nhằm kết thúc việc lây truyền của virus. Ca bệnh từ ngoài vào đã được xác nhận vào ngày 29/8/2014 ở một người đàn ông đến Dakar bằng đường bộ từ Guinea, nơi ông ta đã có tiếp xúc trực tiếp với một bệnh nhân Ebola. Phản ứng của Senegal là một ví dụ tốt về những gì phải làm gì khi phải đối mặt với một ca bệnh Ebola nhập khẩu, Chính phủ dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Macky Sall và Bộ trưởng Bộ Y tế Tiến sĩ Awa Coll-Seck, phản ứng nhanh chóng để ngăn chặn bệnh lây lan. Kế hoạch ứng phó của chính phủ bao gồm việc xác định và giám sát 74 người tiếp xúc gần với bệnh nhân, xét nghiệm kịp thời tất cả các trường hợp nghi ngờ,tăng cường giám sát tại nhiều điểm nhập cảnh của đất nước và các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng trên toàn quốc. WHO xử lý trường hợp này như là một trường hợp khẩn cấp về y tế công cộng và ngay lập tức cử một đội ngũ các nhà dịch tễ học làm việc cùng với các cán bộ của Bộ Y tế và các đối tác khác bao gồm MSF và USCDC. Ngày 05/9/2014 các mẫu xét nghiệm từ bệnh nhân cho kết quả âm tính chỉ ra rằng ông ta đã hồi phục từ EVD và được phép trở lại Guinea vào ngày 18/9/2014. Senegal đã duy trì một mức độ cao của hoạt động "phát hiện ca bệnh" (case finding) trong vòng 42 ngày-gấp đôi thời gian ủ bệnh tối đa của bệnh do virus Ebola để phát hiện các trường hợp nhiễm trùng có thể không được báo cáo. Trong khi dịch bệnh hiện tại đã chính thức kết thúc, vị trí địa lý của Senegal làm cho đất nước này dễ bị tổn thương với các trường hợp nhập khẩu bổ sung của bệnh virus Ebola vì vậy Senegal tiếp tục duy trì cảnh giác đối với bất kỳ trường hợp nghi ngờ nào theo đúng hướng dẫn của WHO.

WHO: Nigeria không còn ca nhiễm mới

Ngày 20/10/2014. WHO: Nigeria không còn có ca nhiễm Ebola (WHO: Nigeria Is Ebola-free). WHO cho biết Nigeria không còn có ca nhiễm Ebola sau 42 ngày mà không có trường hợp mới nào được báo cáo.Theo đại diện của WHO - Rui Gama vào hôm thứ hai thì sự phát triển này là một "câu chuyện thành công ngoạn mục" (spectacular success story).Nigeria có 20 ca nhiễm Ebola và 8 người chết như là một phần của vụ dịch tồi tệ nhất của virus, vụ dịch đến nay đã giết chết hơn 4.500 người.Tuần trước, WHO cũng tuyên bố Senegal không còn có ca nhiễm Ebola.Trong khi đó, Tổng thống Liberia Ellen Johnson Sirleaf kêu gọi đầu tư lâu dài về cơ sở hạ tầng y tế để ngăn chặn việc lặp lại các vụ dịch,trong Washington Post op-ed, Sirleaf cho rằng phản ứng quốc tế là quá chậm chạp làm cho Ebola lây lan gây ra sự quá tải với hệ thống y tế nước mình.

Mọi người xếp hàng để nhận bộ dụng cụ khử trùng ở nhà từ các bác sĩ không biên giới nhằm ngăn chặn Ebola tại Monrovia, Liberia, ngày 20/10/2014

Đáp ứng nhanh hơn (Quicker response)

Bà cho biết các bước hiện đang được thực hiện như những người lính Mỹ giúp thành lập các trung tâm điều trị, sẽ không cần thiết nếu hệ thống chăm sóc sức khỏe có thể ứng phó nhanh chóng và hiệu quả ở giai đoạn đầu của một vụ dịch. Sirleaf trích dẫn Uganda là một ví dụ và tại nơi đó việc đào tạo và các nguồn lực cho phép các bác sĩ"ghi nhận được các triệu chứng và cách ly bệnh nhân ngay lập tức" (recognize symptoms and isolate patients immediately) và cũng bảo vệ được cho chính bản thân họ. Sirleaf cho rằng các cách nghiên cứu để ngăn chặn sự bùng phát các vụ dịch trong tương lai là cách để “tôn vinh thích đáng" (properly honor) những người đã chết. Liberia, Guinea và Sierra Leone là 3 quốc gia bị ảnh hưởng nặng nhất bởi vụ dịch với hơn 9.100 trường hợp Ebola. Vụ dịch cũng đã lan rộng đến các khu vực bên ngoài của Tây Phi bao gồm cả Tây Ban Nha, nơi nhà chức trách nói một y tá bị nhiễm Ebola trong khi chăm sóc cho hai linh mục bị nhiễm bệnh bây giờ dường như không còn virus Ebola và tại Hợp chủng quốc Hoa Kỳ cũng báo cáo 3 ca bị nhiễm Ebola, trong đó có 1 tử vong.

Thế giới tiếp tục đáp ứng khẩn cấp với ebola

Đáp ứng với Ebola bao gồm cả tiếp vận khẩn cấp bằng cầu hàng không (Ebola Response Includes Emergency Airlifts). Chương trình Lương thực thế giới (World Food Program_WFP) đang vận chuyển khẩn cấp bằng máy bay các vật tư cho các nước bị ảnh hưởng Ebola là Guinea, Liberia và Sierra Leone. Cơ quan của Liên hợp quốc (UN) cho biết đáp ứng Ebola vượt quá vai trò truyền thống của nó là cung cấp viện trợ lương thực.Theo WFP đó là việc vận"chuyển các thiết bị hỗ trợ của cộng đồng quốc tế nhằm ngăn chặn dịch bệnh do vi rút chưa từng có", phát ngôn viên Alexis Masciarelli nói cầu hàng không bắt nguồn từ kho ứng phó nhân đạo của UN:"Vâng, chúng tôi thực sự đang tổ chức các cầu hàng không cả tuần này từ Italia, Dubai, Accra, nơi tôi đứng bây giờ vào ba quốc gia bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi virus Ebola".Các cầu hàng khôngkhông mang các nguồn cung cấp bình thường của WFP, "Những gì chúng tôi không vận trong tuần này không phải là thực phẩm, đó là thiết bị hậu cần mà sẽ được sử dụng cho tất cả các ứng phó nhân đạo ở đây-tất cả các cơ quan của UN, các tổ chức y tế để cung cấp cho họ trong sự hỗ trợ cần thiết về các thiết bị lưu trữ, vận chuyển nhận được những mặt hàng và cuối cùng vượt qua loại virus này", ông cho biết.

Chuyến bay đầu tiên vào thứ tư từ Brindisi, Italia đến Liberia mang theo gần 60 tấn hàng với những thứ như bể chứa nước và máy phát điện, tóm lại hàng trăm tấn cuối cùng sẽ được chuyển giao. Masciarelli cho biết WFP cũng đang giúp đỡ với việc xây dựng bốn trung tâm điều trị Ebola ở thủ đô Liberia, Monrovia và họ sẽ cung cấp thêm 400 giường bệnh: "Thông thường, chúng tôi là cơ quan chiến đấu chống lại đói nghèo trên thế giới, vì vậy rõ ràng là chúng tôi vẫn đang làm điều đó và cho đến nay từ khi việc phân phối thực phẩm đầu tiên của chúng tôi là vào cuối tháng ba- chỉ một tuần sau khi vụ dịch được công bố ở đó, chúng tôi đã phân phối thực phẩm cho hơn 500.000 người".Masciarelli cho rằng thực phẩm đang được cung cấp cho những người trong các trung tâm điều trị Ebola."Vì vậy, họ có thể có một cái gì đó dinh dưỡng để ăn-một cái gì đó có chất lượng tốt, nếu họ không có đủ lương thực, ngay cả khi họ được điều trị rõ ràng là không thể có được sự tốt hơn. Chúng tôi cũng cung cấp thực phẩm cho các gia đình của những người đã bị ảnh hưởng, những người hiện đang được điều trị hoặc những người đã chết. [Chúng tôi đang cung cấp] cho những người đã thực sự khỏi bệnh và đang điều trị để đánh bại căn bệnh này và sẽ về nhà nhưng họ vẫn còn quá yếu để có thể quay trở lại để có được một thu nhập và chúng tôi cũng sẽ cho các cộng đồng lớn hơn - đặc biệt là các khu vực ở Sierra Leoneđã được đặt dưới sự kiểm dịch của chính phủ".

Đánh giá gần đây chỉ ra tình trạng xấu đi về an ninh lương thực ở các huyện Kailahun và Kenema của Sierra Leone.Bên cạnh vận chuyển bằng đường hàng không, một chiếc tàu ký hợp đồngvới WFP đang vận chuyển 7.000 tấn gạo từ Benin tới Sierra Leone và Liberia.

Một nhân viên y tế khám xét một người đàn ông bị Ebola tại một trung tâm điều trị ở Monrovia, Liberia, Thứ tư ngày 15/10/2014

Một số bác sĩ ở các nước bị ảnh hưởng nặng nhất bởi căn bệnh Ebola chết người giảm phẫu thuật trên phụ nữ mang thai vì sợ virus có thể lây lan. Chính phủ các nước phải đối mặt với các cuộc gọi từ người dân sợ hãi nhằm ngăn chặn khách du lịch đến và đi từ các khu vực bị ảnh hưởng. Trong khi đó, các quốc giacó nhiều người bị bệnh nhấn mạnh đến một sự cân bằng phức tạp giữa việc bảo vệ con người và giữ gìn quyền lợi của họ trong một cuộc khủng hoảng toàn cầu.

Các thông điệp về Ebola dành cho công chúng

Ngày 20/10/2014. WHO - Các thông điệp về Ebola dành cho công chúng (Ebola messages for the general public), để bảo vệ cho chính bạn, gia đình bạn và cộng đồng của bạn khỏi bị nhiễm virus Ebola thì đây là những thông tin đáng nhớ.

Ebola gây ra sốt cao đột ngột, cực kỳ mệt mỏi, đau đầu, đau nhức cơ thể, ăn không ngon(Ebola causes sudden high fever, extreme tiredness, headache, body pain, loss of appetite)

Nếu bạn nghĩ rằng, bạn có thể bị phơi nhiễm với Ebola thì nên hạn chế đến mức tối đa việc tiếp xúc gần với những người khác
(If you think you may have been exposed to Ebola, minimize close contact with others)

Ebola đi vào cơ thể bạn qua đường miệng, mũi, mắt hay vết xước ở da
(Ebola enters your body through your mouth, nose and eyes, or a break in the skin)

Rửa tay bằng xà phòng và nước sau mỗi lần tiếp xúc với người bệnh
(Wash your hands with soap and water after every contact with sick people)

Bạn không thể làm lây lan Ebola cho đến khi bạn ốm với các triệu chứng sốt cao đột ngột, cực kỳ mệt mỏi
(You cannot spread Ebola until you are sick - sudden high fever, extreme tiredness)

Cung cấp cho người bệnh nhiều đồ uống - nước, súp, trà. không rượu
(Provide a sick person with plenty of drinks - water, soup, tea. No alcohol)

Bạn không thể bị nhiễm Ebola khi nói chuyện với mọi người, đi bộ trên đường phố, hay mua sắm trong chợ
(You cannot get (infected with Ebola by talking to people, walking in the street, or shopping in the market)

Bệnh nhân Ebola cần uống nước và nhiều lít dung dịch điện giải bằng đường uống mỗi ngày
(Ebola patients need to drink water and litres of Oral Rehydration Solution every day)

Nếu bạn không có dung dịch điện giải bằng đường uống (Oral Rehydration Salt- ORS) ở nhà, bạn có thể tự chế, trong 1 lít nước sạch, thêm 6 muỗng cà phê đường và 1/2 muỗng cà phê muối.

Không cho bệnh nhân Ebola các thuốc aspirin hay ibuprofen bởi vì các loại thuốc này làm chảy máu nặng hơn
(Do NOT give aspirin or ibuprofen to Ebola patients because they can make bleeding worse)

  Phục hồi từ Ebola? Bạn có thể giúp cộng đồng của bạn chăm lo cho những người đang mắc bệnh Ebola. Với sự bảo vệ
(Recovered from Ebola? You can help your community take care of others who are sick with Ebola. With protection

Một người đã chết vì Ebola vẫn còn lây nhiễm cao và không nên chạm vào họ
(A person who has died of Ebola is still highly infectious and should not be touched.)

Cơ thể của một người đã chết vì Ebola chỉ nên được xử lý bởi đội ngũ nhân viên được đào tạo
(The body of a person who has died from Ebola should o­nly be handled by trained staff)

Ebola là bệnh rất dễ lây nhiễm, ngay cả sau khi chết. Tỏ lòng kính trọng nên đứng cách xa ít nhất 1 mét và không chạm vào thi thể
(Ebola is very infectious, even after death. Pay respect from at least 1 metre away, without touching)

Tránh quan hệ tình dục nếu bạn bắt đầu cảm thấy bị bệnh
(Abstain from sex if you start feeling ill)

Đàn ông nên mang bao cao su khi quan hệ tình dục ít nhất 3 tháng sau khi phục hồi từ Ebola
(Men should wear condoms during sexual contact for at least 3 months after recovery from Ebola)

Các nội dung khác »

---