Phần 1: Các sự kiện sốt rét chính năm 2022-2023
Phần 2: ước tính số trường hợp sốt rét và tử vong, 2000-2022
Phần 3: Ước tính số trường hợp SR và tử vong tại các vùng trọng điểm SR theo các khu vực của WHO

+ Cập nhật tiến trình loại trừ sốt rét

Việc loại trừ bệnh sốt rét đã tích luỹ đà tăng mạnh ở nhiều quốc gia khi các quốc gia này đang tiến gần tới cột mốc không còn ca bệnh sốt rét nội địa. Vào năm 2022, tổng cộng 85 quốc gia (bao gồm cả lãnh thổ Guiana thuộc Pháp) có bệnh sốt rét lưu hành, so với 84 quốc gia vào năm 2021. Trên toàn cầu, số quốc gia có bệnh sốt rét lưu hành vào năm 2000 và báo cáo ít hơn 10.000 ca sốt rét đã tăng 70%, từ 27 năm 2000 lên 46 vào năm 2022. Trong cùng thời gian, số quốc gia báo cáo có ít hơn 100 ca bệnh nội địa đã tăng từ 6 lên 27 quốc gia. Tuy nhiên, khi so sánh năm 2021 và 2022, có sự giảm nhẹ từ 28 xuống 27 quốc gia do sự gia tăng số ca bệnh nội địa được báo cáo bởi Cộng hòa Hồi giáo Iran, nơi đã báo cáo hơn 1.000 trường hợp vào năm 2022. Từ năm 2000 đến năm 2022, các quốc gia báo cáo ít hơn 10 trường hợp nội địa đã tăng từ 4 lên 25 quốc gia, nhưng số lượng quốc gia vẫn không thay đổi khi so sánh giữa năm 2021 và 2022.

Hình 11.Số lượng quốc gia cósốt rét lưu hành năm 2000 và số THBSR nội địa, 2000-2022
Nguồn: World malaria report, 2023

Từ năm 2000 đến năm 2023, 25 quốc gia có lưu hành bệnh sốt rét vào năm 2000 đã đạt được cột mốc với 3 năm liên tiếp không có ca sốt rét nội địa; 15 quốc gia trong số này đã được WHO chứng nhận không còn bệnh sốt rét. Chứng nhận loại trừ bệnh sốt rét yêu cầu loại trừ bốn loài ký sinh trùng chính ở người: P. falciparum, P. vivax, P. ovale và P. malariae. Một quốc gia hoặc khu vực được cấp chứng nhận loại trừ sốt rét khi đã được chứng minh được chuỗi lây truyền do muỗi truyền đã bị gián đoạn trên toàn quốc, dẫn đến không có ca sốt rét nội địa nào trong ít nhất 3 năm liên tiếp vừa qua. Ngoài ra, phải có sẵn một chương trình để đề phòng sốt rét quay trở lại. Không có quốc gia nào được chứng nhận không có bệnh sốt rét vào năm 2022, nhưng ba quốc gia, bao gồm: Azerbaijan, Belize và Tajikistanđã được cấp chứng nhận vào năm 2023.

Hình 12.Số lượng quốc gia đã loại trừ sốt rét từ 2000-2022
Ghi chú: Xanh lá: Quốc giađủ điều kiện vàđược cấp chứng nhận LTSR.
Xanh dương: Quốc giađủ điều kiện nhưng chưa được cấp chứng nhận LTSR.
Nguồn: World malaria report, 2023

+ Sáng kiến E-2025

Sáng kiến các quốc gia loại trừsốt rét đến năm 2025 (E-2025)được đưa ra vào năm 2021, sáng kiến này được nối tiếp từ sáng kiến E-2020. E-2025 bao gồm 25 quốc gia và một khu vực: Belize, Bhutan, Botswana, Cabo Verde, Comoros, Costa Rica, Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên, Cộng hòa Dominica, Ecuador, Eswatini, Guiana thuộc Pháp, Guatemala, Honduras, Cộng hòa Hồi giáo của Iran, Malaysia, Mexico, Nepal, Panama, Hàn Quốc, Sao Tome và Principe, Ả Rập Saudi, Nam Phi, Suriname, Thái Lan, Timor-Leste và Vanuatu. Việc lựa chọn các quốc gia E-2025 dựa trên các tiêu chí như có kế hoạch loại trừ được chính phủ phê duyệt, đáp ứng ngưỡng giảm ca sốt rét xác định trong những năm gần đây, đáp ứng các yêu cầu chương trình được xác định trước và ý kiến chuyên gia (bao gồm WHO).

Hình 13.Số lượng quốc gia được lựa chọn trong Sáng kiến E-2025
Nguồn: World malaria report, 2023

Từ năm 2010 đến năm 2022, số ca sốt rét nội địa đã giảm 72,3% trên khắp các quốc gia và khu vực thuộc sáng kiến E-2025, với mức tăng được quan sát thấy trong năm 2017-2018 và sau đó một lần nữa vào năm 2021.Vào năm 2022, các quốc gia và khu vực E-2025 báo cáo có 53.407 ca bệnh nội địa, đánh dấu mức tăng chung là 61,8% so với 33.001 ca vào năm 2021. Sự gia tăng này phần lớn là do sự gia tăng đáng báo động về số ca nhiễm ở Comoros, gần như tăng gấp đôi số ca nhiễm từ 10.537 vào năm 2021 lên 20.675 vào năm 2022. Các quốc gia khác cũng có mức tăng đáng kể trong giai đoạn này: Costa Rica đã tăng hơn gấp đôi số ca nhiễm của mình, từ 189 năm 2021 lên 409 năm 2022; Panama chứng kiến sự gia tăng từ 4.354 vào năm 2021 lên 7.102 vào năm 2022; Thái Lan báo cáo mức tăng đáng kể, từ 2.426 vào năm 2021 lên 6.263 vào năm 2022; Honduras đã tăng hơn gấp đôi số ca mắc, từ 1.542 vào năm 2021 lên 3.534 vào năm 2022; và Vanuatu có mức tăng gần gấp bốn lần, từ 312 vào năm 2021 lên 1.102 vào năm 2022. Các quốc gia khác báo cáo mức độ gia tăng số ca nhiễm khác nhau trong cùng thời kỳ là Cộng hòa Dominica (12,6%), Guatemala (45,7%), Nepal (12,5%), Hàn Quốc (39,4%) và Sao Tome và Principe (46,0%).

Năm thứ hai liên tiếp, Nepal tiếp tục báo cáo các trường hợp bệnh lâm sàng. Nước này vẫn điều trị bệnh nhân chỉ dựa trên các triệu chứng lâm sàng, theo quy định quốc giahướng dẫn, ngay cả khi xét nghiệm chẩn đoán âm tính. Cách tiếp cận này vẫn còn là một mối lo ngại; những sửa đổi đối với hướng dẫn quản lý hồ sơ của quốc gia có thể giải quyết được vấn đề nhưng hiện chưa được thực hiện. Ngoài ra, sự bùng phát trở lại của các ca bệnh nội địa ở Cộng hòa Hồi giáo Iran là một mối lo ngại, với 1.439 trường hợp nội địa được báo cáo vào năm 2022 sau 4 năm liên tiếp không có ca bệnh nội địa.

Bất chấp những trở ngại, một số quốc gia và một khu vực đã ghi nhận mức giảm lây truyền nội địa đáng chú ý: Botswana (43,5%), Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên (9,3%), Ecuador (38,0%), Eswatini (57,6%), Guiana thuộc Pháp (71,6%), Mexico (32,6%) và Nam Phi (31,3%). Ngoài ra, Belize gần đây đã được chứng nhận loại trừ sốt rét và Cabo Verde báo cáo không có trường hợpsốt réttrong năm thứ tư liên tiếp. Malaysia báo cáo không có trường hợp nội địa nhiễm loài Plasmodium ở người trong năm thứ năm liên tiếp. Sau khi bùng phát ba ca bệnh ở Timor-Leste vào năm 2020, quốc gia này đã cố gắng sắp xếp lại các nỗ lực của mình, đạt được 2 năm liên tiếp không có ca bệnh nội địavào năm 2021 và 2022 (trên thực tế là trong 36 tháng liên tiếp nếu tính đến năm 2023). Ả Rập Saudi cũng đạt thành tích 2 năm liên tiếp không có ca mắc bệnh nội địa vào năm 2021 và 2022; Ngoài ra, lần đầu tiên, cả Bhutan và Suriname đều báo cáo không có ca bệnh nội địatrong nỗ lực đạt được cột mốc chứng nhận loại trừ sốt rét.

Bảng 2. Ước tính số THBSR nội địa tại các quốc gia và khu vực trong sáng kiến E-2025, 2010-2022

Nguồn: World malaria report, 2023

+ Gánh nặng bệnh P. knowlesi và sự lây truyền

Trong những năm gần đây, P. knowlesi đã nổi lên như một mối lo ngại đáng chú ý trong các trường hợp mắc bệnh sốt rét, đặc biệt là ở các nước thuộc khu vực Đông Nam Á của WHO như Indonesia, Malaysia và Thái Lan.Năm 2022, tổng cộng 2.768 ca nhiễm P. knowlesi được báo cáo trên toàn cầu, giảm 24,2% so với năm 2021 (3.651 ca). Số ca mắc P. knowlesinội địa cũng giảm 26%, từ 3.629 ca vào năm 2021 xuống còn 2.682 ca vào năm 2022. Malaysia tiếp tục là nguồn lây nhiễm P. knowlesi chiếm ưu thế, tiếp theo là Thái Lan và Indonesia, đóng góp 90,5%, 3,1% và 0,1% tương ứng vào năm 2022. Năm 2022, tất cả các ca tử vong do sốt rét nội địa ở Malaysiavà Thái Lanđều do P. knowlesi.

Tại Malaysia đãgiảm 30% về tổng số ca nhiễm P. knowlesi, từ 3.575 ca vào năm 2021 xuống còn 2.505 ca vào năm 2022. Hầu hết (99,9%) ca nhiễm P. knowlesi được phát hiện vào năm 2022 đều được phân loại là nội địa. Tổng số ca nhiễm P. knowlesi tăngtừ 5 trường hợp được báo cáo vào năm 2021 lên 87 trường hợp vào năm 2022 ở Indonesia và 71 trường hợp vào năm 2021 lên 176 trường hợp vào năm 2022 ở Thái Lan. Mặc dù Malaysia báo cáo số ca nhiễm P. knowlesi cao nhất, nhưng tốc độ tăng mạnh nhất ở Indonesia và Thái Lanvào năm 2022.

Sự gia tăng gánh nặng và lan truyền P. knowlesi đặt ra những thách thức đặc biệt cho công tác loại trừsốt rét; nó cũng có ý nghĩa đối với việc chứng nhận loại trừ sốt rét. Cho đến nay, chứng nhận đã được cấp cho các quốc gia nơi chỉ có lan truyền bốn loài Plasmodium ở người. Với bối cảnh lan truyền P. knowlesi đang gia tăng, WHO đã triệu tập các nhóm tư vấn của mình để thảo luận về ý nghĩa của P. knowlesi đối với việc chứng nhận loại trừ sốt rét. Nếu một quốc gia có thể loại trừ sự lây truyền của bốn loài ký sinh trùng sốt rét chính ở ngườinhưng các loài khác vẫn đang lây truyền thì có thể cấp chứng nhận nếu nguy cơ lây nhiễm này được đánh giá là không đáng kể.

Hình 14. Số lượng ca số rét do P.knowlesi tại Indonesia, Malaysia và Thái Lan, 2013-2022
Nguồn: World malaria report, 2023

Các nội dung khác »

---