Để khống chế muỗi truyền bệnh hoạt động, phát triển và lây lan bệnh; biện pháp can thiệp bằng các loại hoá chất diệt muỗi đã được ngành y tế dự phòng sử dụng phun tồn lưu lên tường vách hoặc tẩm vào màn ngủ. Mặc dù trong nghiên cứu thực nghiệm, các loại hoá chất diệt muỗi truyền bệnh đã được xác định có hiệu lực tốt và Bộ Y tế chỉ định cho sử dụng nhưng trong quá trình ứng dụng tại thực địa cơ sở, chất lượng biện pháp ở một số nơi chưa bảo đảm được hiệu lực mong muốn. Vì vậy, sau khi thực hiện biện pháp can thiệp, cần đánh giá chất lượng biện pháp diệt muỗi truyền bệnh bằng kỹ thuật thừ nghiệm cần thiết để xác định kết quả.
Đánh giá chất lượng phun tồn lưu, tẩm màn ngủ bằng hoá chất diệt muỗi
Chất lượng phun tồn lưu, tẩm màn ngủ bằng hoá chất diệt muỗi được đánh giá dựa trên kết quả thử nghiệm sinh học (Bioassay). Kỹ thuật thử nghiệm sinh học này nên tiến hành càng sớm càng tốt, tốt nhất là trong vòng một tuần lễ đầu tiên sau can thiệp biện pháp và chậm nhất không nên quá một tháng sau khi phun tồn lưu hoặc tẩm màn ngủ bằng hoá chất diệt muỗi. Kết quả của thử nghiệm sinh học sẽ giúp đánh giá cụ thể chất lượng biện pháp chuyên môn kỹ thuật được thực hiện tại thực địa cơ sở. Trên cùng một màn ngủ được tẩm hoá chất diệt, nếu tỷ lệ muỗi chết trong thử nghiệm sinh học khác biệt quá lớn, không giống nhau ở những điểm thử khác nhau trên cùng màn ngủ này, chứng tỏ rằng màn ngủ không được tẩm đều với hoá chất diệt. Tương tự như vậy, trên cùng một tường vách trong cùng một nhà, nếu tỷ lệ muỗi chết trong thử nghiệm sinh học tại các vị trí khác nhau trên tường vách không giống nhau, chứng tỏ rằng mặt phẳngcủa tường vách không được phun đều hoá chất diệt muỗi. Trong vòng một tuần sau khi phun tồn lưu hoặc tẩm màn ngủ bằng hoá chất, nếu thử nghiệm sinh học ghi nhận tỷ lệ muỗi chết thấp, chứng tỏ nồng độ hoá chất dùng để phun tồn lưu hoặc tẩm màn thấp hơn liều lượng chỉ định do kỹ thuật pha chế dung dịch hoá chất không đúng quy định của hướng dẫn. Dĩ nhiên trong thử nghiệm sinh học, loài muỗi dùng để cho tiếp xúc nhằm đánh giá chất lượng phun tồn lưu hay tẩm màn bằng hoá chất phải dùng loài muỗi còn nhạy cảm với loại hoá chất diệt đang sử dụng. Như vậy, muốn đánh giá chất lượng biện pháp phun tồn lưu hay tẩm màn bằng hoá chất có hiệu quả diệt muỗi hay không thì phải dùng thử nghiệm sinh học (Boassay) theo quy định chuẩn của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và phải tiến hành trong vòng một tuần sau khi triển khai biện pháp can thiệp. Nếu tiến hành với thời gian chậm hơn thì thử nghiệm sinh học chỉ nhằm đánh giá hiệu lực tồn lưu diệt của hoá chất sử dụng. Hiện nay, ở hầu hết các địa phương, ngành chuyên khoa chưa bảo đảm thực hiện đúng quy trình đầy đủ để đánh giá chất lượng biện pháp diệt muỗi truyền bệnh do thiếu nhân lực cán bộ làm công tác côn trùng và các trang thiết bị chuyên môn kỹ thuật đủ tiêu chuẩn cần thiết được Tổ chức Y tế Thế giới quy định.
Giám sát hiệu lực tồn lưu diệt sau đánh giá chất lượng biện pháp diệt muỗi truyền bệnh bằng hoá chất
Để đánh giá chất lượng kỹ thuật biện pháp diệt muỗi truyền bệnh bằng hoá chất phun tồn lưu lên tường vách hay tẩm vào màn ngủ, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã quy định sử dụng kỹ thuật thử nghiệm sinh học (Bioassay). Ngoài mục đích đánh giá chất lượng biện pháp can thiệp ngay sau khi phun tồn lưu hay tẩm màn bằng hoá chất, kỹ thuật này còn được thực hiện để đánh giá hiệu lực tồn lưu của hoá chất trên màn ngủ (WHO/VBC/89.981) và trên tường vách (WHO/VBC/81.5). Sau khi hoá chất diệt muỗi được phun tồn lưu lên tường vách hay tẩm vào màn ngủ, kỹ thuật thử nghiệm sinh học được sử dụng để giám sát hiệu lực tồn lưu tại các thời điểm khác nhau. Thông thường, hiệu lực tồn lưu được đánh giá theo chu kỳ mỗi tháng một lần. Thử nghiệm sinh học đầu tiên được tiến hành sớm vào thời điểm vài ngày ngay sau khi phun hoá chất tồn lưu hoặc tẩm màn ngủ, kỹ thuật cũng có thể thực hiện sớm hơn ngay sau khi bề mặt diện tích hoá chất phun tồn lưu hay màn tẩm khô hoàn toàn và cũng có thể chậm hơn nhưng không được vượt quá 30 ngày sau đó để có cơ sở đánh giá chất lượng kỹ thuật phun tồn lưu hay tẩm màn ngủ bằng hoá chất. Việc đánh giá theo các nội dung như đã nêu ở trên để kết luận tường vách có được phun đều với hoá chất hay không? Màn ngủ có được tẩm đều với hoá chất hay không ? nồng độ hoá chất được pha trong dung dịch dùng để phun tồn lưu hay tẩm màn có bảo đảm liều lượng quy định hay không ? nếu trong thử nghiệm thấy tỷ lệ muỗi chết thấp chứng tỏ nồng độ hoá chất được pha quá loãng ... Sau đó, các lần thử nghiệm sinh học tiếp theo cần được thực hiện mỗi tháng một lần cho đến khi ghi nhận hoá chất hết tác dụng tồn lưu diệt. Hiệu lực diệt tồn lưu được xem là đã hết tác dụng khi tỷ lệ muỗi chết trong thử nghiệm sinh học dưới 50% đối với biện pháp phun tồn lưu và tỷ lệ muỗi chết trong thử nghiệm sinh học dưới 70% đối với biện pháp tẩm màn ngủ.
 |
Sinh cảnh sốt rét |
Trong thử nghiệm sinh học (Bioassay), thời điểm cho muỗi truyền bệnh tiếp xúc với bề mặt diện tích phun tồn lưu trên tường vách hoặc màn ngủ với các lần thực hiện kỹ thuật hàng tháng nên tiến hành vào cùng một thời gian trong ngày như các lần thử nghiệm đều được tiến hành vào buổi sáng để giúp cho việc so sánh, đánh giá kết quả giữa các lần thử nghiệm được chính xác hơn. Ngoài việc cần đánh giá chất lượng kỹ thuật biện pháp diệt muỗi truyền bệnh bằng hoá chất qua kỹ thuật phun tồn lưu và tẩm màn ngủ ngay sau khi thực hiện biện pháp, việc giám sát hiệu lực tồn lưu diệt cũng có tầm quan trọng không kém. Trong quy trình kỹ thuật thử nghiệm sinh học, mỗi địa phương nên chọn 1 điểm phun tồn lưu hoá chất và 1 điểm tẩm màn ngủ hoá chất để theo dõi hàng tháng. Hiệu lực tồn lưu diệt của hoá chất trên các loại tường vách như tường gạch, tường đất, vách gỗ, vách tre nứa, vách lá ... và trên các loại màn ngủ bằng chất liệu sợi như sợi tuyn, sợi bông ... thường không giống nhau. Thời gian tồn lưu của hoá chất trên vách gỗ thường dài hơn trên tường gạch, tường đất ... và trên màn sợi tuyn thường dài hơn màn sợi bông ... Vì vậy, thử nghiệm sinh học hàng tháng cần được thực hiện trên các loại tường vách và các loại màn ngủ khác nhau tại cùng một điểm nghiên cứu thực địa.
Tầm quan trọng của thử nghiệm cần được triển khai thực hiện
Ngoài các Viện nghiên cứu, hiện nay hầu hết những địa phương trên cả nước, bộ phận chuyên khoa làm công tác giám sát côn trùng truyền bệnh của ngành y tế dự phòng chưa có điều kiện về nhân lực, trình độ, chuyên môn, nghiệp vụ, điều kiện, dụng cụ, trang thiết bị ... cần thiết để tiến hành việc đánh giá chất lượng kỹ thuật biện pháp can thiệp diệt muỗi truyền bệnh bằng hoá chất và giám sát hiệu lực tồn lưu diệt của hoá chất sau thực hiện biện pháp theo quy trình quy định của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Hàng năm, với số kinh phí khá lớn của Nhà nước đã được ngành y tế sử dụng để mua hoá chất diệt muỗi truyền bệnh và chi trả tiền cho nhân công thực hiện biện pháp phun tồn lưu, tẩm màn ngủ bằng hoá chất ở các cơ sở nhưng chất lượng biện pháp kỹ thuật và giám sát hiệu lực tồn lưu sau thực hiện biện pháp chưa được các địa phương quan tâm bằng thử nghiệm sinh học đã quy định để đánh giá một cách khách quan, chính xác. Đây là một vấn đề có tầm quan trọng cần được quan tâm triển khai thực hiện để có cơ sở nâng cao chất lượng và hiệu quả biện pháp can thiệp, góp phần thực hiện mục tiêu giảm sự mắc bệnh do muỗi truyền.