Thực tế hiện nay, số người có các hoạt động vào vùng sốt rét lưu hành, giao lưu, biến động như đi rừng, ngủ rẫy, qua về biên giới ... bị mắc bệnh sốt rét khá nhiều do không thực hiện một cách đầy đủ những biện pháp phòng chống muỗi đốt và truyền bệnh. Các đối tượng này thường hay dùng võng mang theo để cơ động khi nghỉ ngơi, ngủ đêm, không đem theo màn ngủ vì bất tiện và phải để lại nhà cho gia đình sử dụng. Vậy khi ngủ võng và khi không có màn ngủ, làm sao phòng tránh được muỗi đốt để truyền bệnh ?
Phòng tránh muỗi truyền bệnh đốt khi ngủ võng
Không riêng gì ở Việt Nam mà nhiều nơi khác trên thế giới, con người thường sử dụng võng treo để nghỉ ngơi hay nằm ngủ. Vật dụng này thường được người dân dùng khá phổ biến ở các vùng rừng núi vì nó có nhiều ưu điểm hơn là nằm ngủ hay nghỉ ngơi ở những chỗ khác. Nếu dùng võng thì những loài côn trùng, bọ cạp, rắn, rết và các động vật khác... không tiếp cận được. Với những vùng có khí hậu nhiệt đới, nóng bức thì nằm võng sẽ thoáng khí, chỗ ngủ khô ráo, không tiếp xúc với đất ẩm ướt ... Một điều thuận tiện nhất là võng làm bằng vật liệu nhẹ, gấp xếp gọn gàng và dễ dàng mang theo bên người. Tuy vậy, võng cũng có nhược điểm là không bảo vệ được người nằm trên đó đối với các loại côn trùng có cánh bay đến gây phiền hà như các loài muỗi đốt máu và lây truyền bệnh. Muỗi thường đậu và đốt phần cơ thể chạm dưới đáy võng. Để khắc phục tình trạng nầy, võng nằm thường được bổ sung thêm màn bọc võng. Ban đêm, việc nằm ngủ trên võng có phủ màn chống muỗi thì khả năng bảo vệ sẽ được tốt hơn nhưng vào ban ngày, dùng màn ngủ phủ trên võng không thuận tiện vì nhiều lý do khác nhau, trong đó có lý do khó nhìn về thẩm mỹ và không được thoáng khí.
Màn chống muỗi được dùng kèm theo võng có nhiều loại khác nhau. Loại màn đặc biệt dùng cho võng giống như loại màn ngủ hình chữ nhật nhưng có ống ở hai đầu để luồn dây buộc võng. Ở một số nơi, màn bọc võng được làm bằng sợi bông, nhìn mờ, tạo một sự kín đáo tế nhị, có thể bảo vệ chống lạnh rét và dày dặn, cứng cáp hơn màn sợi tuyn. Để phòng tránh muỗi truyền bệnh có thể chui vào, màn bọc võng phải được thả sát mặt đất. Nếu dưới mặt đất bị bẩn hoặc cần phòng, chống các loài vật nhỏ có thể chui vào màn, nên buộc một bên màn dưới võng bằng một sợi dây và giắt cánh màn bên kia vào trong ống ở hai đầu màn đã được buộc chắc quanh dây võng. Màn có thể được treo ở bốn điểm hoặc ở hai điểm. Nên có một thanh gỗ ngang ở mỗi đầu màn để chiều dài của màn cách xa nhau. Trong trường hợp này, màn cần được treo trên một sợi dây, căng giữa hai đầu dây võng. Nhược điểm khi sử dụng màn bọc võng là màn thường dính vào võng và có sự tiếp xúc trực tiếp của cơ thể con người với màn hoặc đáy võng với màn, tạo điều kiện cho muỗi truyền bệnh có thể đốt máu. Để khắc phục tình trạng này, cần sử dụng màn bọc võng rộng hơn. Một loại màn thường sử dụng cho quân đội trú đóng tại các vùng rừng núi rậm rạp là có tấm màn đính vào một bên võng. Ở hai đầu, võng được kéo dài bởi hai thanh gỗ. Cả màn và võng đều được phủ bằng một mành vải không thấm nước. Người sử dụng thường chui vào màn qua một khe hở có khoá dây kéo (fermeture). Để phòng tránh muỗi truyền bệnh đốt từ phía bên dưới, võng được làm bằng chất liệu muỗi không đốt qua được và chất liệu này cũng có khả năng chống lạnh rét. Nhược điểm của loại màn bọc võngnày là nếu sử dụng ở những nơi có khí hậu nhiệt đới thì người sử dụng sẽ bị nóng bức và toát mồ hôi nên rất khó nằm ngủ yên.
Phòng tránh muỗi truyền bệnh đốt khi ngủ võng không có màn bọc võng
Khi các đối tượng có những hoạt động vào vùng sốt rét lưu hành, đi rừng, ngủ rẫy, qua về biên giới ... không có màn ngủ để phòng tránh muỗi truyền bệnh đốt, chỉ mang theo võngnhưng không có màn bọc võng thì có thể sử dụng các biện pháp cần thiết để bảo vệ như dùng loại hoá chất DEET (N,N-diethyl-3-toluamide) là một chất xua bay hơi xoa vào đáy võng với liều lượng khoảng 20g/m2. Chất xua này chỉ giữ tồn lưu được vài ngày và một số các trường hợp muỗi vẫn có thể đốt người từ phía trên. Cũng có thể đặt một vòng hương xua muỗi gần ở nơi treo võng, hương vòng có hộp che và có thể đặt hộp hương ngay dưới võng mà vẫn bảo đảm an toàn. Một biện pháp khác bảo vệ được lâu hơn là tẩm cả chiếc võng hoặc phần đáy võng có một miếng xốp bằng loại hoá chất pyrethroid tổng hợp tác dụng nhanh. Khi tiếp xúc với phần võng đã được tẩm hoá chất diệt, muỗi sẽ chết hoặc bị bất động. Do độ dày của chất liệu làm võng nên hoá chất cần sử dụng để tẩm vào võng tốn một lượng nhiều. Một biện pháp đỡ tốn kém, kinh tế hơn, cần ít hoá chất diệt nhưng cũng có tác dụng hiệu quả tương đương là bảo vệ đáy võng bằng một mành lưới hoặc tấm vải tẩm hoá chất diệt. Mành lưới hoặc tấm vải có thể gắn lỏng lẻo bằng ghim hoặc vài mũi khâu và cần phải buộc gần vào võng để muỗi bay đến đậu vào sẽ chết. Ưu điểm của biện pháp gắn một mành lưới hay tấm vải rời này là để dễ tẩm hoá chất diệt, dễ tháo rời khi giặt võng và dễ bảo quản trong một hộp hoặc túi nylon kín khi không dùng.
Võng và màn bọc võng có tẩm hoá chất để phòng tránh muỗi truyền bệnh
Những người có các hoạt động vào vùng sốt rét lưu hành, đi rừng, ngủ rẫy, qua về biên giới ... không có điều kiện mang theo màn ngủ và ngủ màn bình thường như ở nhà thì có thể thực hiện biện pháp phòng chống muỗi truyền bệnh sốt rét bằng phương tiện võng nằm cơ động, đơn giản. Nếu sử dụng võng kèm theo màn bọc võng đồng bộ thì hiệu quả bảo vệ càng tốt, nếu cả võng và màn bọc võng được tẩm hoá chất xua diệt muỗi sẽ có khả năng bảo vệ càng cao. Những trường hợp không có màn bọc võng, chỉ sử dụng võng đơn thuần thì cần kèm theo mành lưới hoặc tấm vải có tẩm hoá chất xua diệt muỗi như biện pháp đã nêu trên để hỗ trợ. Dự án Quốc gia Phòng chống Sốt rét của Việt Nam cần nghiên cứu loại võng và màn bọc võng phù hợp với các đối tượng có các hoạt động đi lại, lao động ở vùng có sốt rét lưu hành hoặc ra khỏi khu vực được bảo vệ của vùng sốt rét phải cần thiết sử dụng phương tiện này để phòng tránh muỗi đốt truyền bệnh sốt rét. Võng và màn bọc võng nên thiết kế kiểu dáng, mẫu mã, màu sắc, hình thức, chất liệu ... mang cả tính mỹ thuật lẫn kỹ thuật thích hợp với cộng đồng về các mặt để phổ biến, truyền thông giáo dục, vận động người dân may và sử dụng khi có nhu cầu cần bảo vệ phòng tránh mắc bệnh sốt rét. Cần chọn lựa loại hoá chất xua diệt muỗi có hiệu lực cao để tẩm vào võng và màn bọc võng, chuẩn hoá liều lượng tẩm để bảo đảm chất lượng và sản phẩm hoá chất sử dụng nên đóng gói cho hợp lý, tiện dụng. Mành lưới và tấm vải dùng để tẩm hoá chất xua diệt muỗi đi kèm với võng không có màn bọc võng cũng nên nghiên cứu để phổ biến ứng dụng.
Khi các địa phương có mạng lưới y tế cơ sở quản lý được các đối tượng giao lưu, biến động có nhiều nguy cơ bị mắc bệnh sốt rét như đã nêu trên. Nếu có điều kiện, Dự án Quốc gia Phòng chống Sốt rét cần sản xuất võng và màn bọc võng thích hợp từ kết quả nghiên cứu để cung cấp, hỗ trợ cho các đối tượng đặc biệt, cần thiết này trong việc phòng tránh bệnh như đã cung cấp màn chống muỗi miễn phí cho dân nghèo vùng sốt rét trong thời gian qua. Hy vọng rằng giải pháp này sẽ góp phần làm giảm mắc sốt rét ở những đối tượng có nguy cơ mắc bệnh khi đi vào vùng sốt rét lưu hành, đi rừng, ngủ rẫy, qua về biên giới ... đã làm ảnh hưởng đến tình hình sốt rét ở một số địa phương.