Trong những tháng cuối năm 2006 có sự gia tăng sốt rét ở nhiều tỉnh thuộc khu vực Miền Trung-Tây Nguyên. Hầu hết bệnh nhân bị mắc sốt rét do đi rừng, ngủ rẫy hoặc làm ăn xa ở những nơi có lưu hành sốt rét nặng trở về; trong đó tỉnh Phú Yên bệnh nhân sốt rét, sốt rét ác tính và tử vong sốt rét lại xuất hiện ở cả những vùng sốt rét lưu hành vừa (huyện Sông Cầu: 1 ca tử vong do sốt rét), vùng sốt rét lưu hành nhẹ (huyện Đông Hòa: 1 ca tử vong do sốt rét) và cả ở những vùng từ lâu không có sốt rét lưu hành (xã An Dân, huyện Tuy Hòa: 01 ca sốt rét ác tính ở trẻ em).
Để đánh giá vai trò của muỗi truyền bệnh với sự gia tăng sốt rét tại địa phương, Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn đã tiến hành giám sát véc tơ sốt rét và công tác phòng chống ở một số điểm có sốt rét gia tăng tại tỉnh Phú Yên vào tháng 11/2006. Phương pháp đánh giá:
Xem xét kế hoạch, báo cáo kết quả triển khai thực hiện chiến dịch PCSR.
Điều tra côn trùng ở thực địa theo qui trình của Viện Sốt rét-KST-CT(1971) và WHO (1994) có thay đổi soi chuồng gia súc bằng bẫy đèn chuồng gia súc.
I. Đặc điểm của các điểm điều tra:
Thôn Bình Hòa, xã An Dân (huyện Tuy An): quanh thôn có ruộng lúa, vài chỗ đất cao trồng mía, phía đông thôn có sông lớn Ngân Sơn, trước đây trên sông này thường có bè gỗ, tre nứa từ vùng cao xuôi về, hiện nay thìrất ít có, phía bên kia sông là núi A man chỉ có cây bụi. Dân cư tập trung từng làng, xóm sống trong các khu vườn có cây cối um tùm, nhà cửa xây cất kiên cố, chủ yếu làm nông, đời sống kinh tế ổn định, giao thông ở đây khá thuận lợi. Xã An Dân có 1 trạm y tế, gồm 5 cán bộ có trình độ chuyên môn trung cấp, xã có 7 thôn tất cả đều có cộng tác viên y tế. Theo số liệu của trạm y tế xã, các năm gần đây trong xã không có ca sốt rét nào, năm nay có 3 ca sốt rét, có 2 bệnh nhân là người lớn đi làm ăn từ vùng có sốt rét lưu hành nặng về, 1 bệnh nhân là trẻ em (theo gia đình thì em bé không đi đâu xa cả). Các họat động phòng chống sốt rét cho nhân dân trong xã hầu như không có: không phun, tẩm hóa chất, không có thuốc sốt rét tại Trạm y tế xã và cũng không có truyền thông giáo dục về phòng chống sốt rét.
Thôn Trung Lương, xã An Nghiệp (huyện Tuy An): là vùng bán sơn địa, quanh thôn có suối nước chảy quanh năm, phía đông và bắc có một ít ruộng bậc thang trồng lúa và mía xen kẽ nhau, cách thôn khỏang 1 cây số là đồi núi cây bụi bao bọc xung quanh thôn. Dân cư tập trung từng nhóm, nhà cửa tương đối kiên cố, nghề nghiệp người dân chủ yếu là làm nông, đời sống kinh tế còn thấp, giao thông đi lại còn khó khăn. Thôn là điểm sốt rét chủ yếu của xã, trong họat động phòng chống sốt rét ở đây người dân đựơc bảo vệ bằng màn tẩm hóa chất ICON 2,5CS. Xã An Nghiệp có 1 cơ sở y tế, cũng là phòng khám khu vực cho các xã lân cận, phòng khám có 7 cán bộ, gồm 1 bác sĩ còn lại có trình độ chuyên môn trung cấp, xã có 4 thôn tất cả đều có cộng tác viên y tế.
Thôn Đá Giăng, xã Xuân Lâm (huyện Sông Cầu): nằm sâu trong rừng núi, rừng ở đây có nơi đã được trồng lại hơn 15 năm, có nơi đang được trồng lại, dọc thôn có suối nước chảy quanh năm. Dân cư tập trung từng nhóm, nhà cửa tạm bợ, chủ yếu làm nương rẫy, đời sống kinh tế còn thấp, giao thông đi lại trong các xóm nhỏ còn khó khăn. Hiện nay ở đây có dự án trồng rừng, có nhiều nhóm nhân công từ các nơi tập trung về đây, ngòai ra cũng có số đông người dân giao lưu mua bán, làm nghề đi rừng. Thôn là điểm sốt rét chủ yếu của xã, người dân đựơc bảo vệ bằng màn tẩm hóa chất ICON 2,5CS.
II. Kết quả giám sát:
2.1. Công tác phòng chống véc tơ tại tỉnh Phú Yên:
Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh Phú Yên có bảng kế hoạch triển khai thực hiện các chiến dịch phun tẩm cụ thể cho từng huyện.
Thực hiện: tẩm màn Icon 2,5CS một đợt trong năm 2006 (tháng 8-9/2006) ở tất cả các huyện, thành phố trong tỉnh; riêng thôn Đá Giăng (Thị trấn Sông Cầu) đã tẩm màn hoá chất Icon 2,5CS sau khi có ca tử vong, Đội vệ sinh phòng dịch huyện tiếp tục phun hóa chất Fendona 10 SC) và phun số ít Fendona 10SC ở các huyện Sông Hinh, Sơn Hòa và Đồng Xuân. Trong 1 xã có thể thôn phun, thôn tẩm, phun hoặc tẩm toàn diện hoặc các ổ bệnh.
Kết quả dân số được bảo vệ bằng phun đạt 97,79% và tẩm đạt84,67%.
Kiểm tra đánh giá và nghiệm thu thực hiện đúng chỉ định.
2.2. Kết quả điều tra côn trùng:
Qua điều trathu thập được 289 cá thể muỗi trưởng thành, gồm 14 loài của Anopheles. Trong đó có mặt 2 véc tơ chính An. dirus và An. minimus.
Thôn Bình Hòa, xã An Dân (huyện Tuy An): điều tra giám sát thu thập được 25 cá thể muỗi trưởng thành, gồm 6 loài của Anopheles, thành phần loài và mật độ thu thập được không thấy có mặt véc tơ chính, chỉ có véc tơ phụ vùng đồng bằng An. sinensis. Thành phần và mật độ các loài rất thấp, chủ yếu thu thập ở chuồng gia súc.
Thôn Trung Lương II, xã An Nghiệp (huyện Tuy An): điều tra giám sát thu thập được 194 cá thể muỗi trưởng thành, gồm 10 loài của Anopheles, thành phần loài và mật độ thu thập được qua các phương pháp điều tra có mặt véc tơ chính An. minimus chủ yếu thu thập được ở chuồng gia súc.
Thôn Đá Giăng, xã Xuân Lâm (huyện Sông Cầu): điều tra giám sát thu thập được 70 cá thể muỗi trưởng thành, gồm 10 loàiAnopheles, thành phần loài và mật độ thu thập được qua các phương pháp điều tra có mặt 2 véc tơ chính An. dirus và An. minimus thu thập được trong nhà, mật độ An. dirus vào trong nhà khá cao.
III. Nhận xét và kiến nghị:
 |
Xử lý mẫu côn trùng thu thập tại labo |
Xã An Dân, huyện Tuy An: các năm gần đây được xác định là vùng không có sốt rét lưu hành, nhưng người dân thường đi đến các vùng sốt rét nặng làm ăn trở về mà các họat động phòng chống sốt rét cho nhân dân trong xã hầu như không có (không phun, tẩm hóa chất, không có thuốc sốt rét tại Trạm y tế xã và cũng không có truyền thông giáo dục về phòng chống sốt rét). Tuy kết quả điều tra cho thấy không có mặt các véc tơ sốt rét chính ở đây, nhưng trong năm 2006 này đã xuất hiện bệnh nhân sốt rét trở lại, đặc biệt là có 1 bệnh nhân là trẻ em không đi đâu xa khỏi nơi ở. Vì vậy đề nghị chuyển xã An Dân sang lọai vùng dịch tễ có nguy cơ sốt rét quay trở lại, triển khai các họat động phòng chống theo qui định như giám sát, tẩm màn và cấp phát thuốc sốt rét tự điều trị cho các đối tượng đi vào vùng sốt rét lưu hành; tập huấn điều trị cho cán bộ y tế xã, cấp thuốc sốt rét cho trạm y tế và thực hiện công tác truyền thông giáo dục tại cộng đồng.
Xã An Nghiệp, huyện Tuy An: hiện nay, dân cư ở một số vùng trong xã thường xuyên đến các vùng sốt rét lưu hành nặng làm ăn vài ba tháng rồi trở về, khả năng mắc bệnh sốt rét rất lớn, ở đó nếu có các véc tơ phụ hoặc chính, cộng vào thời tiết hiện nay có ít nhiều biến động, nên khả năng lây lan bệnh tại chỗ vẫn có thể xảy ra.
Thôn Đá Giăng, xã Xuân Lâm, huyện Sông Cầu là nơi có rừng đang hồi phục, cũng là nơi có sự giao lưu giữa các cộng đồng rất lớn, sự có mặt của 2 véc tơ chính ở đây đặc biệt An. dirus vào trong nhà họat động rất sớm (17giờ 30) và mật độ khá cao, các cấp y tế cơ sở không thể xem ở đây là vùng sốt rét lưu hành nhẹ, mà cần phải quan tâm nhiều hơn, áp dụng các biện pháp phòng chống sốt rét theo qui định cho vùng lưu hành sốt rét vừa.
Các yếu tố thời tiết thay đổi kết hợp với rừng trồng được phục hồi lại nhiều, làm cho thành phần và mật độ các véc tơ sốt rét ở những vùng sốt rét lưu hành nhẹ có thể thay đổi, dẫn đến tình hình sốt rét ở đây biến động. Không chỉ ở An Nghiệp mà các vùng có nguy cơ sốt rét khác, các vùng sốt rét lưu hành nhẹ cần bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ cơ sở, tăng cường mạng lưới họat động cộng tác viên y tế thôn, và đẩy mạnh công tác truyền thông cho người dân hiểu biết về bệnh sốt rét.