Màn ngủ, còn gọi là màn chống muỗi đã được con người sử dụng từ rất lâu để bảo vệ chống lại các loại côn trùng đốt máu về ban đêm. Ngoài việc phòng tránh muỗi đốt, màn ngủ cũng bảo vệ chống các loài khác như nhện, gián, sâu bọ, thằn lằn, rắn, chuột ... Để phòng các bệnh do côn trùng truyền, trong đó có bệnh sốt rét, bệnh sốt xuất huyết, bệnh viêm não Nhật Bản, bệnh giun chỉ bạch huyết ... cộng đồng người dân thường được ngành y tế truyền thông giáo dục, vận động sử dụng màn ngủ một cách tích cực ở những nơi chưa được hình thành tập quán ngủ màn trong sinh hoạt hàng ngày để phòng tránh sự mắc bệnh.
Màn ngủ phải đạt những tiêu chuẩn như thế nào ?
Bình thường màn ngủ được làm bằng vải lưới có mắt lưới khoảng từ 1,2-1,5 mm, đủ nhỏ để ngăn chận muỗi không chui qua được. Đối với các loại côn trùng rất nhỏ như muỗi cát, dĩm ... vẫn có thể chui qua nên phải dùng màn có mắt lưới nhỏ hơn dưới 0,2 mm mới bảo vệ được. Tuy vậy trên thực tế, ở những vùng có khí hậu nóng, sự không thoáng khí trong màn ngủ có lỗ quá nhỏ là một nhược điểm lớn nên loại màn này ít được sử dụng. Nếu dùng loại màn có mắt lưới lớn thì sẽ thoáng khí, bớt nóng nhưng nếu lỗ lưới lớn hơn 2 mm thì đa số loài muỗi đều có thể chui qua. Hiện nay loại màn ngủ được dùng phổ biến trong cộng đồng sản xuất từ chất liệu sợi tổng hợp vì có ưu điểm rẻ tiền và bền hơn màn sợi bông. Chất lượng màn ngủ tuỳ thuộc vào độ dày, độ bền của chất liệu sợi và quy trình sản xuất. Tùy theo giá cả và sở thích của người tiêu dùng, màn ngủ cũng có nhiều hình thức khác nhau như màn sợi đơn, sợi đôi, màn đơn, màn đôi, màu trắng, màu xanh hoặc màu hồng ...
Màn ngủ có mấy loại và sử dụng ra sao ?
Màn ngủ được sản xuất với nhiều kiểu cách và kích cở khác nhau nhưng phải bảo đảm các nguyên tắc như phải che phủ hoàn toàn người nằm ở trong màn, có phạm vi tương đối rộng rãi để người ngủ không chạm đến màn, có đủ độ cao để có thể nhét phần dưới của màn xuống dưới chiếu hoặc nệm ... Màn ngủ có nhiều loại để phù hợp với điều kiện sử dụng, thẩm mỹ và kinh tế của từng đối tượng người dùng. Các loại màn ngủ thường thấy là màn hình chữ nhật, màn tròn, màn chéo góc, màn có khung, giường cắm trại có màn bảo vệ, màn dùng cho võng ...Dù cho sử dụng bất cứ loại màn nào thì cũng cần chú ý khả năng bảo vệ của màn như phải vá ngay những lỗ thủng, chỗ rách, màn phải phủ kín được giường hoặc chỗ ngủ, tránh sự tiếp xúc giữa cơ thể và màn để tránh muỗi đốt người qua màn. Nếu có nhiều người ngủ chung trong một màn, đặc biệt là trẻ em thì phải dùng loại màn tương đối rộng rãi, không để tay chân thò ra ngoài màn ban đêm, tạo điều kiện cho muỗi đốt; có thể dùng hóa chất diệt muỗi tẩm vào màn để tăng khả năng bảo vệ xua, giết muỗi trước khi muỗi đậu và đốt vào phần cơ thể bị thò ra ngoài hoặc tiếp xúc với màn. Màn sử dụng phải kín bằng cách hạ thấp màn chạm sát giường hoặc sàn ngủ để có thể nhét màn xuống dưới chiếu hoặc nệm, cần treo màn khi trời tối trước lúc đi ngủ. Đôi khi muỗi cũng có thể chui vào màn từ phía dưới, thường gặp ở nhà sàn bằng tre nứa của đồng bào dân tộc thiểu số hoặc dùng chiếu, tấm trải giừơng bằng sợi dệt quá mỏng, muỗi có thể đốt xuyên qua nên cũng cần phải được chú ý để khắc phục.
 |
Sử dụng màn ngủ tẩm hóa chất xua diệt muỗi bảo vệ an toàn
cho giấc ngủ ngon |
Sử dụng màn ngủ không tẩm hóa chất xua diệt muỗi
Màn ngủ không tẩm hóa chất xua diệt muỗi sẽ kém hiệu quả nếu sử dụng không đúng cách. Nếu không kịp thời vá các lỗ thủng, chỗ rách hoặc nhét kỹ càng màn xuống dưới chiếu, nệm ... thì muỗi có thể chui vào màn. Muỗi cũng có thể đốt các phần cơ thể của người nằm bên trong khi ngủ chạm tiếp xúc với màn. Trong tập tính rình mồi, muỗi đói thường trú đậu ở gần màn hoặc ở trên màn, chờ khi màn mở do người ngủ bên trong đi ra ngoài thì muỗi có cơ hội đốt máu ngay hoặc chui vào màn để chờ đốt. Khi không có cơ hội chui vào màn ngủ để đốt hoặc đốt mồi xuyên qua màn thì muỗi có xu hướng tập trung đốt người không ngủ màn nằm ở gần đó trong cùng một phòng ngủ. Nếu một số ít người trong cộng đồng sử dụng màn ngủ thì họ sẽ được bảo vệ tốt vì muỗi đói dễ dàng tìm mồi đốt thay thế ở những người không được bảo vệ bằng màn ngủ hoặc đốt máu gia súc. Nếu tất cả mọi người trong cộng đồng dân cư đều tích cực sử dụng màn ngủ và ở địa bàn tại chỗ không có hoặc có quá ít gia súc để đốt máu, muỗi đói sẽ phải tìm cơ hội để đốt người khi tìm được lỗ thủng, chỗ rách hoặc kẻ hở của màn để chui vào; nơi cơ thể người chạm tiếp xúc với màn để đốt qua màn hoặc người nằm ngủ ở trong màn đi ra ngoài ... Trong trường hợp này, việc dùng màn chống muỗi có thể không làm giảm được tỷ lệ mắc sốt rét trong cộng đồng trừ khi ở tại chỗ có nuôi nhiều gia súc, tạo điều kiện hấp dẫn muỗi đói tìm đến đốt. Như vậy sử dụng màn ngủ không được tẩm hóa chất xua diệt muỗi cũng có những hạn chế nhất định.
Sử dụng màn ngủ được tẩm hóa chất xua diệt muỗi
Màn ngủ tẩm hóa chất xua diệt muỗi sẽ tăng được khả năng bảo vệ tốt hơn nếu sử dụng loại chất diệt pyrethroide tổng hợp tác dụng nhanh, có thể kích thích hoặc giết chết muỗi khi tiếp xúc, có khả năng tồn lưu xua diệt kéo dài. Màn ngủ tẩm hóa chất có ưu điểm là kích thích muỗi, ngăn không cho chúng tìm được các lỗ thủng, chỗ rách hoặc kẻ hở ở trên màn để chui vào; nếu đậu vào màn, hóa chất có tác dụng làm muỗi chết hoặc không còn khả năng hoạt động khi dự định đốt phần cơ thể người chạm tiếp xúc qua màn. Sau khi tiếp xúc với hóa chất nếu sống sót, muỗi đói thay đổi tập tính như bị loạng choạng, không muốn đốt mồi nữa và tìm cách tẩu thoát ra khỏi phòng, không thể trú đậu ở trong nhà để rình đốt khi người ra khỏi màn. Người không có màn ngủ hoặc nằm ngủ gần người sử dụng màn có tẩm hóa chất cũng có thể được bảo vệ một phần nào khỏi bị muỗi đốt. Tuy vậy, người ngủ không có màn trong cùng một phòng ngủ rộng và xa với người ngủ màn tẩm hóa chất cũng có khả năng bị muỗi đốt hoặc mặc dù ngủ trong màn tẩm hóa chất mà ra khỏi màn vào ban đêm hay buổi sáng sớm cũng bị nguy cơ muỗi đốt.
Màn ngủ tẩm hóa chất xua diệt muỗi được xem như một cái bẫy muỗi khi có người nằm ngủ bên trong vì nó hấp dẫn muỗi cùng một số loài côn trùng truyền bệnh khác tìm đến tiếp xúc và bị giết chết. Với những ưu điểm của màn ngủ tẩm hóa chất, biện pháp này đã được ứng dụng rộng rãi trong công tác phòng chống bệnh sốt rét của nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam để thực hiện mục tiêu làm giảm mắc sốt rét. Khi cộng đồng dân cư vùng sốt rét lưu hành tích cực sử dụng màn ngủ tẩm hóa chất xua diệt muỗi với tỷ lệ cao khi ở nhà, đi rừng, ngủ rẫy, qua về biên giới ...thì khả năng sẽ diệt được nhiều muỗi Anopheles, loài muỗi truyền bệnh này không còn có cơ hội sống sót lâu để có điều kiện truyền ký sinh trùng sốt rét sang cho người lành và gây bệnh. Màn tẩm hóa chất cũng có khả năng bảo vệ ít nhiều cho người ở ngoài màn khi chiều tối hoặc trước lúc rạng đông, thậm chí với cả người không ngủ màn. Các đối tượng có nguy cơ cao như trẻ em, phụ nữ có thai, người già, người ốm ... sử dụng màn ngủ tẩm hóa chất thường xuyên sẽ được bảo vệ không bị mắc bệnh sốt rét và các bệnh khác do côn trùng truyền như sốt xuất huyết, viêm não Nhật Bản, giun chỉ bạch huyết ... Tác dụng của hóa chất được tẩm trên màn ngủ cũng có khả năng khống chế, làm giảm hoạt động của các loại côn trùng khác như ve, mò, mạt, bọ chét, rệp, rận, chấy, bọ xít, ruồi nhà, gián nhà ...