Loài kiến lửa “nhập khẩu” từ Nam Mỹ đã hoành hành dữ dội, hàng năm gây thiệt hại cho nước Mỹ hơn 6 tỷ USD. Mỗi tháng, hàng nghìn người phải nhập viện vì những vết chích đốt của chúng gây nhức buốt, sưng tấy. Không những thế, chúng còn là những “chuyên gia” phá hoại hệ thống lưới điện: cắn phá lớp vỏ bọc đường dây tải điện gây chập mạch, nổ trạm biến thế dẫn đến mất điện đột xuất, làm hư hại các loại máy móc, thiết bị sử dụng điện. Chúng cũng là sát thủ đáng sợ đối với nhiều loài chim, thú hoang dã. Song gần đây, sử dụng ruồi lưng gù, các nhà khoa học đã tìm ra một biện pháp độc đáo và hữu hiệu để đối phó với loài kiến hung dữ này.
Cuộc “thập tự chinh” của kiến lửa Nam Mỹ
Vào văm 1900, kiến lửa Nam Mỹ có tên khoa học là Solenopsis invicta đã “nhập khẩu” vào nước Mỹ bằng đường hàng hải hẳn hoi, do tình cờ có mặt trên một chuyến tàu chở hàng nông lâm sản. Đến nay, hơn một thế kỷ trôi qua, loài kiến “nhập cư bất hợp pháp” này đã hoành hành ở 14 bang của nước Mỹ, chiếm cứ phần lãnh thổ rộng lớn tổng cộng 129,5 triệu hecta. Vào đất Mỹ, hẳn là do “hợp thung thổ”, chúng sinh sôi mới mạnh làm sao: bình quân mỗi tổ kiến có đến 250.000 kiến thợ , trong khi ở cố quốc, mỗi tổ chỉ vài chục nghìn con là cùng. Số lượng cá thể trong một bầy đàn như thế kể đã ghê gớm, mà sự phân bố dân cư của chúng cũng thật đáng sợ: có nơi, trên một diện tích chưa tới 4.000 m2 mà có đến hơn 10 tổ kiến. Với mật độ dày đặc như vậy, cộng thên bản tính hung hăng, quần thể kiến tha hồ tác oai tác quái, càn quét khắp mặt đất thuộc lãnh địa của mình khiến cho không một loài chim thú hay côn trùng nào khác dám bén mảng tới. Có những chú bò bị kiến lửa đốt đã phải nhảy lồng nhảy lộn, kêu rống ầm ĩ, gần như phát cuồng mất mấy ngày.
Nọc của loài kiến Solenopsis invicta thật độc, gây nhức buốt bên trong, rát bỏng bên ngoài; vết chích đốt gây xung huyết đỏ bầm, sưng thấy, có khi phồng lên thành bọc nước, thường dẫn đến tình trạng viêm nhiễm, hoại thư, rất khó điều trị. Trong trường hợp may mắn nhất thì chũng phải sau một tuần, vết chích mới hết sưng và nhức. Tại một số bang vùng Đông Nam nước Mỹ, không hiểu do nhiễm độc tố nào từ môi trường tự nhiên mà nọc kiến Solenopsis invicta còn gây nhiều biến chứng phụ rất khó chịu như ngứa ngáy toàn thân, buồn nôn, chán ăn ... Đã có khoảng nửa triệu người dân khu vực này là nạn nhân của kiến, phải điều trị nội trú.
Những tốn kém cho việc điều trị do kiến lửa chích đốt tuy đã nhiều nhưng chưa thấm vào đâu so với những thiệt hại do chúng gây ra cho nền kinh tế qua việc cắn phá đường truyền tải điện. Không hiểu vì lý do gì mà kiến Solenopsis invicta rất mê dây điện. Cặp càng trước miệng với hàng răng cưa bén ngót cắt lớp vỏ nhựa hoặc cao su bọc dây điện cứ gọi là xoèn xoẹt. Những lõi đồng của dây điện mỏng manh trong các thiết bị điện, điện tử có thể bị kiến cắt đứt ngon ơ. Đối với những lõi đồng lớn mà cặp càng kiến phải “bó tay” thì kiến lại có cách phá hoại khác bằng “vũ khí hóa học”: chất dịch do chúng tiết ra có thể ăn mòn và làm đứt sợi đồng đường kính 5 mm. Đã xảy ra hàng nghìn vụ hỏa hoạn do kiến làm chập điện. Đã xảy ra hàng chục vụ tai nạn ô tô thảm khốc với rất nhiều xe đụng nhau theo kiều dây chuyền do kiến phá hỏng đèn tín hiệu giao thông trên xa lộ. Còn số thiết bị hư hỏng bởi sự cố về điện do kiến gây ra thì nhiều không kể xiết.
Kiến Solenopsis invicta còn là những kẻ phá hoại môi trường một cách tàn bạo. Chúng rất khoái xơi thịt chim non vừa chui ra khỏi trứng, còn chưa nứt mắt, mà toàn những giống chim bên bờ vực tuyệt chủng mới thật là tai hại. Không chỉ chim mà nhiều loài bò sát cũng khốn khổ, lao đao vì kiến. Hể đánh hơi thấy có ở trứng thằn lằn, rắn ráo, thậm chí cả cá sấu vừa nứt vỏ là chúng kéo tới đánh chén tưng bừng. Tại nhiều bang của nước Mỹ, để tránh “giặc kiến”, nhiều loài chim và bò sát phải bỏ xứ mà đi. Nếu kiến Solenopsis invicta kéo tới sinh sống ở các bãi chăn thả thì thật là khổ nạn cho bầy gia súc. Có những con bò lỡ giẫm phải tổ kiến đã bị báo thù tàn bạo: hàng nghìn vết chích đốt khiến một con bò mộng to khỏe nhất cũng phải chầu trờ sau vài ngày. Trẻ em chỉ bị vài cú chích của kiến là đủ lên cơn sốt cao kèm co giật. Các loài gia súc nhỏ như dê, cừu, lợn ... bị kiến cắn nếu không chết cũng thành bệnh và bỏ ăn, sụt cân, chậm lớn.
 |
Solenopsis invicta-một loài kiến lửa Nam Mỹ |
Tóm lại, kiến Solenopsis invicta hiện đang gây một thảm họa cho con người và môi trường ở Mỹ, đồng thời gây những thiệt hại không nhỏ cho nền kinh tế nước này. Không chỉ người dân mà cả các quan chức chính quyền cũng ngày đêm lo ngay ngáy trước nạn giặc kiến.
Tuyên chiến với kiến
Không thể khoanh tay ngồi nhìn lũ kiến hoành hành, tự tung tự tác, các nhà chức trách và giới khoa học đã cùng nhau “xắn tay áo” tuyên chiến với bầy giặc tí hon và “đông như ... kiến” này. Nhận thức được rằng việc tiêu diệt hay ít nhất cũng chế ngự được loài kiến Solenopsis invicta cần phài được xếp vào hàng “quốc gia đại sự”. Cách đây vài thập niên, Chính phủ Mỹ đã giao cho Bộ Nông nghiệp thành lập Cơ quan chuyên trách chống kiến lửa (Imported Fire ant and Household Insects, viết tắt là IFAHI). Suốt một thời gian dài, các quan chức và nhân viên IFAHI mệt phờ với kiến lửa Nam Mỹ và điên đầu vì không thể tìm ra thứ vũ khí hữu hiệu nào để tiêu diệt chúng. Hàng trăm biện pháp đã được áp dụng, song kết quả chỉ là con số không tròn trĩnh. Những đồng có có kiến được phun thuốc diệt cỏ cho chết khô rồi phóng hỏa, nhưng sau khi lửa tắt, tro tàn, từ dưới các hang sâu, kiến ung dung kéo quân lên bầy bầy, lũ lũ. Các loại thuốc diệt côn trùng kiến chẳng coi ra mùi mẽ gì. Của đáng tội, cũng có một vài loại thuốc có khả năng tiêu diệt kiến Solenopsis invicta, song khốn nỗi, theo một công ước, chúng lại bị cấm sử dụng vì gây hại cho môi trường. IFAHI đã cầu cứu Bộ Quốc phòng Mỹ, song các nhà khoa học đeo quân hàm cũng đành thúc thủ vì loại vũ khí hóa học ghê gớm nhất mà họ đưa ra chỉ có thề làm cho kiến ngất đi trong vài giờ và điều đặc biệt tai hại là sau khi tỉnh lại, chúng trở nên hung hăng gấp bội. May sao, gần đây đã xuất hiện “vị cứu tinh có cánh” có thề giúp người Mỹ bớt khốn khổ vì kiến lửa. Đó là loài ruồi có tên khoa học là Phoridae, tên thông thường gọi là ruồi lưng gù.
Những chiến binh có cánh
Trong một đợt nghiên cứu khoa học ở Nam Mỹ, hai nhà côn trùng học người Mỹ là Robert Vander Meer và Sanford Porter nhận thấy rằng tại Nam Mỹ, ở những nơi kiến lửa Solenopsis invicta tập trung đông nhất thì số lượng bầy đàn và mật độ phân bố của chúng cũng thấp hơn hàng chục lần so với ở Mỹ. Sau khi tìm hiểu, họ biết được rằng ruồi lưng gù là loài thiên địch đáng sợ đối với kiến lửa, chính chúng đã khống chế sự “bùng nổ dân số” của loài kiến này.
Mọi chuyện khá đơn giản: ruồi dùng vòi chọc thủng lớp vỏ cứng quanh đầu kiến, đẻ vào đó một bọc trứng; vài ngày sau trứng nở thành ấu trùng, ấu trùng tiết ra một chất men độc khiến kiến lâm vào cảnh “đầu lìa khỏi cổ”; ấu trùng tiếp tục phát triển ngay bên trong đầu kiến, được bào vệ an toàn bởi một cái sọ “gáo dừa” chắc chắn và lại còn được “tẩm bổ” bằng chất dịch bên trong đầu kiến.
Theo quan sát của Vander Meer và Sanford Porter, hễ thấy loại ruồi lưng gù bay đến gần là kiến lửa cuống cuồng chạy trốn; khi biết chắn rằng không thể chạy đâu cho thoát. kiến bèn lăng đùng té ngửa ra đất, sáu chân khua loạn để ... đuổi ruồi. Nhưng các sát thủ có cánh đâu dễ buông tha con mồi: ruồi sẵn sàng giao chiến để cuối cùng lật sấp kiến và tung cú chích định mệnh vào đầu đối phương. Có đến 20 phân loài ruồi Phoridae sinh sống ở Nam Mỹ là kẻ thù không đội trời chung với kiến lửa. Thảo nào ở đây không có kiến lửa hoành hành như ở Mỹ, nơi mà ruồi Phoridae chỉ mới được “cấp phép nhập cư” từ tháng 01 năm 2006.
Với phát hiện của hai nhà khoa học nói trên và với những lô hàng ruồi nhập khẩu gần đây, các quan chức Bộ Nông nghiệp Mỹ nói chung và IFAHI nói riêng đã có thể xoa tay hài lòng với viễn cảnh là sau 5 năm, số lượng kiến lửa Solenopsis invicta chỉ còn khoảng 20%. Các kiểm nghiệm vệ sinh dịch tễ quốc tếcho thấy ruồi Phoridae không gây hại gì cho môi trường, con người và muôn thú, trừ loài kiến Solenopsis invicta. Về phương diện kinh tế, chi phí nhập khẩu một lô hàng ruồi chỉ tương đương giá vài cân hóa chất diệt côn trùng. Thật là lợi đơn, lợi kép. Dùng ruồi diệt kiến, một biện pháp nhanh chóng, rẻ tiền, an toàn và hiệu quả.