Đầu tháng 5/2008 tại thôn Kép Ram, xã Hòa Bình, thị xã Kon Tum xuất hiện nhiều côn trùng lạ ảnh hưởng đến sinh hoạt của nhân dân địa phương được dư luận cũng như các phương tiện thông tin đại chúng đặc biệt quan tâm. Để chủ động ngăn ngừa nguy cơ có thể gây bệnh, truyền bệnh của loại côn trùng này, từ 12-14/5/2008 Sở Y tế tỉnh Kon Tum đã thành lập đoàn điều tra và gửi mẫu vật cùng kết quả điều tra về Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn, đồng thời Trung tâm Phòng chống sốt rét tỉnh Kon Tum cũng đã có Công văn số 65/CV-PCSR ngày 16/5/2008 đề nghị Viện cử cán bộ điều tra xác minh để có cơ sở đề xuất biện pháp can thiệp phòng chống.
Theo yêu cầu của tỉnh Kon Tum, từ 20-23/5/2008 Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn đã cử đoàn nghiên cứu xác minh phối hợp với Trung tâm Phòng chống sốt rét tỉnh Kon Tum tiến hành điều tra hiện trạng và nguyên nhân xuất hiện của loại côn trùng lạ tại thôn Kép Ram, xã Hòa Bình, thị xã Kon Tum và một số nơi khác trong tỉnh; khảo sát, thu thập mẫu vật để nghiên cứu định loại sinh học và giám định loài bằng kỹ thuật sinh học phân tử (PCR); theo dõi đánh giá sinh lý, sinh thái hoạt động, mức độ ảnh hưởng của côn trùng lạ đến sinh hoạt cũng như sức khỏe người dân và thử nghiệm một số loại hóa chất diệt để có cơ sở đề xuất biện pháp phòng chống; tổ chức khám phát hiện và điều trị cho những người có dấu hiệu bị ảnh hưởng sức khỏe do loại côn trùng lạ này gây nên. Để việc tiến hành điều tra được toàn diện và đạt kết quả mong muốn, Viện đã cử đoàn điều tra phối hợp nhiều lĩnh vực như sinh học, y học, sinh học phân tử, ngoại ký sinh trùng, diệt sinh học và thử nghiệm hóa chất do Ths. Ngô Thị Hương-Trưởng Khoa Sinh học phân tử-Trưởng đoàn cùng các thành viên trong đoàn là Ths. BS. Huỳnh Hồng Quang-Trưởng Khoa Nghiên cứu lâm sàng điều trị, Ths. Đoàn Đức Hùng-Phó Trưởng Khoa Côn trùng, CN. Lê Giáp Ngọ-Tổ trưởng Tổ diệt sinh học và thử nghiệm hóa chất diệt và CN. Bùi Quốc Đạt-Tổ trưởng Tổ Ngoại ký sinh.
Kết quả điều tra:  |  |
| "côn trùng lạ" được thu gom lại từ trong những nhà dân | |
Đặc điểm địa bàn nơi có côn trùng lạ xuất hiện:
Trước khi tiến hành điều tra Đoàn nghiên cứu của Viện đã làm việc với Trung tâm Phòng chống sốt rét tỉnh, Trung tâm Y tế Thị xã Kon Tum và Trạm Y tế xã Hòa Bình được biết loài “côn trùng lạ” chỉ xuất hiện tại một số thôn thuộc xã Hòa Bình, nên trọng tâm điều tra xác minh tập trung chủ yếu vào khu vực này.
Hòa Bình là xã miền núi cách trung tâm Thị xã Kon Tum khoảng 20 km về phía Nam, có 8 thôn với 5.716 dân; trong đó 3 thôn có sự hiện diện của loài côn trùng này là thôn 1 (120 hộ, 458 nhân khẩu), thôn 2 (266 hộ, 1.387 nhân khẩu), thôn Kép Ram (107 hộ, 599 nhân khẩu) toàn bộ là dân tộc Gia Rai.
Hiện trạng và hoạt động của loài côn trùng lạ:
Tại thôn Kép Ram, Đoàn nghiên cứu đã tiến hành điều tra ngẫu nhiên 20 hộ, trong đó chỉ phát hiện 4 hộ xuất hiện loại côn trùng này nằm rải rác mà không tập trung ở cùng một khu vực. Mật độ trú đậu trong nhà khá cao, khoảng 100-1000 con/m2, tập trung nhiều nhất ở trong mái ngói, trần nhà bằng chất liệu gỗ. Ban ngày, chúng ẩn nấp trong các khe gỗ trong trần nhà, khe ngói hoặc những nơi ẩm tối; ban đêm khoảng tầm 19-20 giờ xuất hiện với số lượng lớn và tập trung ở những nơi có ánh sáng như quanh bóng điện, đèn dầu, màn hình TV hoặc bám vào tường, vách, trụ, cột nhà; đồng thời rơi xuống đồ ăn, thức uống, ghế, giường, mùng, mền, bàn tủ và bò khắp trên cơ thể người làm ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt thường nhật của nhân dân địa phương. Ngoài ra, còn phát hiện loài côn trùng này ở rải rác quanh nhà, vườn cây ăn quả, gỗ, củi mục bỏ rơi vãi, rừng cây cao su, cây mía,…với mật độ thấp hơn.
Để đối phó với tình trạng ảnh hưởng của côn trùng lạ, người dân tại đây đã dùng một số hóa chất thường sử dụng trong lĩnh vực phòng chống côn trùng như ICON, Pyrinex, Mosfly để phun xịt với nồng độ khác nhau nhưng không có kết quả.
Nguyên nhân và thời gian xuất hiện:
 |  |
| "côn trùng lạ" bò đầy trên tường vách nhà dân | |
Qua kết quả điều tra và quan sát thì loài côn trùng này không chỉ xuất hiện ở xã Hòa Bình-Thị xã Kon Tum mà còn xuất hiện ở nhiều nơi khác thuộc địa bàn Tây Nguyên nhiều năm qua, tuy nhiên đến nay mới tình cờ được phản ảnh qua thông tin báo chí.
Thời gian xuất hiện thường vào khoảng tháng 2-3 và diễn tiến tiếp tục đến tháng 7-8 hàng năm thì giảm dần và biến mất.
Kết quả điều tra định loại ban đầu và liên quan sức khỏe:  |
| Đoàn điều tra của Viện đang ở nhà dân tại Kon Tum |
Loài côn trùng này đã được thông báo nhiều nơi trên thế giới, theo khóa định loại sinh học thì đây là một loài côn trùng cánh cứng thuộc bộ Coleoptera, giống Lophocateres, người dân địa phương thường gọi là “bọ đen” và người dân tộc Gia Rai gọi là “Ơ rưng” (A rang).
Đoàn nghiên cứu đã hỏi, thăm khám và theo dõi sức khỏe của các thành viên trong gia đình có loài côn trùng này trú đậu chỉ thấy một số ít người dân bị ngứa nhẹ mặt da nơi bị côn trùng bòvào hoặc nằm đè bẹp trên giường chiếu, nhưng sau khi tắm rửa tại chỗ thì hết ngứa.
Biện pháp phòng chống:
Đoàn nghiên cứu không sử dụng các hóa chất diệt côn trùng để phun tẩm vì không có tác dụng với loài bọ cánh cứng; hơn nữa liều lượng không xác định sẽ ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe con người.
Biện pháp áp dụng có hiệu quả nhất là vận động các hộ gia đình xúc hốt côn trùng cho vào bao tải (từ 3-5 bao tải loại 50kg/mỗi nhà) đem đi tiêu hủy (đốt xác) hoặc treo đèn sáng bên ngoài nhà, còn trong nhà thì tắt đèn và mở cửa thu hút côn trùng ra ngoài để thu gom và đốt.
Kết luận và đề nghị:
Đây là loài côn trùng cánh cứng thuộc bộ Coleoptera, giống Lophocateres, phân bốnhiều nơi ở địa bàn Tây Nguyên, thường trú ẩn trong các nơi ẩm tối, nhiều tạp chất và hoạt động mạnh vào ban đêm (7-8 giờ tối). Như vậy có thể nói đây là loài “côn trùng lạ” mà không lạ, không trực tiếp ảnh hưởng đến sức khỏe của người và gia súc, nhưng sự xuất hiện với số lượng lớn của chúng đã làm ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày của người dân.
Đề nghị Trung tâm Phòng chống sốt rét tỉnh phối hợp với các cơ quan hữu quan thuộc tỉnh Kon Tum nên hướng dẫn, chỉ đạo biện pháp cơ học phòng chống với loài bọ cánh cứng này thay vì sử dụng các hóa chất trong nông nghiệp cũng nhưchương trình PCSR để phun trực tiếp do cấu tạo cơ thể chúng được bao bọc bằng lớp kitin dày rất khó diệt đồng thời ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe con người.
Vận động các hộ gia đình có côn trùng này thường xuyên quét dọn nhiều lần trong ngày để thu gom đem đi đốt nhằm làm giảm sự phát tán ra những vùng lân cận, vệ sinh môi trường xung quanh nhà ở để triệt nơi sinh sản và cư trú của chúng.
Sau khi xử lý kết quả điều tra, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn đã làm văn bản thông báo cho ngành y tế địa phương đồng thời báo cáo Bộ Y tế để có hướng chỉ đạo và giải quyết phù hợp.