Hiện nay trong chẩn đoán sốt rét có nhiều thuật ngữ chuyên môn như sốt rét thường hoặc sốt rét chưa biến chứng (sốt rét do P.falciparum, sốt rét do P.vivax, sốt rét lâm sàng), sốt rét ác tính hoặc sốt rét có biến chứng (thể não, thể đa phủ tạng, thể phủ tạng), ký sinh trùng lạnh (người bệnh có ký sinh trùng sốt rét trong máu nhưng không có cơn sốt), trong khi đó ngược lại sốt rét lâm sàng (bệnh nhân có sốt nhưng lại không tìm thấy ký sinh trùng sốt rét trong máu). Hy vọng với các khái niệm này có thể giúpcác bạn quan tâm hiểu rõ hơn.
Một người đi từ vùng sốt rét lưu hành về có những biểu hiện của cơn sốt rét điển hình, được điều trị tại bệnh viện nhưng xét nghiệm máu không phát hiện được ký sinh trùng. Khi khỏi bệnh, bệnh nhân về nhà vẫn còn thắc mắc và gọi điện thoại hỏi không biết có phải mình bị mắc bệnh sốt rét không ?
Trong chẩn đoán, bệnh nhân được xác định là sốt rét khi xét nghiệm bằng phương pháp lấy lam máu nhuộm giemsa hoặc dùng que thử chẩn đoán nhanh phát hiện có ký sinh trùng sốt rét ở trong máu, bao gồm sốt rét thể thông thường, sốt rét thể ác tính, kể cả người có ký sinh trùng lạnh nghĩa là hiện tại không sốt và không có biểu biện của cơn sốt trong 7 ngày gần đây. Nếu phát hiện bệnh nhân có ký sinh trùng sốt rét dương tính thì việc chẩn đoán xác định mắc sốt rét là điều chắc chắn.
Tuy vậy, có những trường hợp không được xét nghiệm lam máu, hoặc xét nghiệm lam máu âm tính hay chưa có kết quả xét nghiệm kịp thời thì căn cứ vào 4 đặc điểm là bệnh nhân hiện đang sốt hoặc có sốt trong vòng 3 ngày gần đây, không giải thích được các nguyên nhân gây sốt khác, đang ở hoặc qua lại vùng sốt rét trong vòng 6 tháng gần đây và điều trị thử bằng thuốc sốt rét có đáp ứng tốt trong vòng 3 ngày. Các trường hợp này thường được gọi là bệnh nhân nghi ngờ mắc sốt rét hoặc sốt rét lâm sàng. Nếu nghi ngờ mắc sốt rét hoặc có những biểu hiện của cơn sốt rét trên lâm sàng, có yếu tố dịch tễ hướng dẫn, chỉ điểm và điều trị thử bằng thuốc sốt rét đáp ứng có hiệu quả thì cũng có thể xác định là bệnh nhân sốt rét, mặc dù ký sinh trùng sốt rét âm tính.
Do đó, bệnh nhân sốt rét phải được hiểu là bao gồm những người được xác định sốt rét do phát hiện có ký sinh trùng sốt rét dương tính trong máu và những trường hợp sốt rét lâm sàng hoặc nghi sốt rét theo nội dung ở trên.
 |
Để những người dân không phải sống trong
lo âu vì căn bệnh của mình,cần cho họ hiểu
thêm về căn bệnh này |
Trong thực tế, khi đối diện với một bệnh nhân, để chẩn đoán mắc sốt rét không phải là vấn đề đơn giản. Việc chẩn đoán sốt rét thường phải dựa vào 3 yếu tố: dịch tễ, lâm sàng và xét nghiệm. Về dịch tễ, cần khảo sát kỹ bệnh nhân có sống ở trong vùng sốt rét, có đi vào vùng sốt rét hay có tiền sử sốt rét trong 6 tháng gần đây không ? Đôi khi thời gian này lâu hơn đối với các trường hợp tái phát do bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét P.vivax. Về lâm sàng, bệnh nhân có thể có cơn sốt điển hình với 3 triệu chứng rét run, sốt nóng, ra mồ hôi hoặc cơn sốt không điển hình như sốt không thành cơn, chỉ thấy ớn lạnh, gai rét (thường gặp ở trẻ nhỏ và người sống lâu ngày ở vùng sốt rét lưu hành) hay sốt liên tục, dao động trong 5-7 ngày rồi sau đó mới thành cơn (thường gặp ở bệnh nhân bị sốt rét lần đầu); đồng thời còn có các dấu hiệu khác như thiếu máu, lách to ... Về xét nghiệm, phải xét nghiệm máu tìm ký sinh trùng sốt rét, nếu kết quả lần đầu âm tính phải xét nghiệm 2-3 lần/ngày vào lúc sốt. Có thể sử dụng que thử chẩn đoán nhanh ký sinh trùng sốt rét để hỗ trợ chẩn đoán khi lam máu xét nghiệm theo phương pháp nhuộm giemsa âm tính. Phải lấy lam máu hoặc que thử chẩn đoán nhanh để xác định ký sinh trùng sốt rét trước khi điều trị. Trong trường hợp kết quả xét nghiệm tìm ký sinh trùng sốt rét âm tính, cần phân biệt với sốt do nguyên nhân khác như sốt do virus, sốt nhiễm khuẩn.
Đối với một số người bệnh, khi xét nghiệm lam máu không phát hiện được ký sinh trùng sốt rét nhưng có yếu tố dịch tễ chỉ điểm, có biểu hiện lâm sàng của cơn sốt rét và điều trị thử đáp ứng có hiệu quả với thuốc sốt rét đặc hiệu thì trong chẩn đoán có thể xác định sự mắc bệnh với thuật ngữ gọi là sốt rét lâm sàng.
Hiện nay do tình hình giao lưu, biến động của một bộ phận dân cư từ vùng không có sốt rét lưu hành vào vùng có sốt rét lưu hành hoặc đi ra khỏi khu vực được bảo vệ của vùng sốt rét lưu hành rất dễ có nguy cơ bị mắc sốt rét; các cơ sở y tế đã được chỉ định cấp thuốc cho các đối tượng này uống phòng và thuốc tự điều trị khi có sốt nếu đi xa cơ sở dài ngày theo quy định, nhưng nếu bảo vệ không tốt vẫn có thể bị mắc bệnh sốt rét. Khi bị mắc bệnh trở về, người bệnh mặc dù được xét nghiệm lam máu thì cơ hội bắt gặp, phát hiện được ký sinh trùng sốt rét là vấn đề rất khó khăn do bị ảnh hưởng của thuốc uống phòng và thuốc tự điều trị khi có sốt đã can thiệp. Vì vậy trong phát hiện, điều trị bệnh; các cơ sở y tế thường phải chẩn đoán là sốt rét lâm sàng khi hội đủ các yếu tố dịch tễ, lâm sàng và điều trị thử thuốc sốt rét đáp ứng có hiệu quả, bệnh nhân khỏi bệnh.
Vậy sốt rét lâm sàng được chẩn đoán khi bệnh nhân có những biểu hiện của bệnh sốt rét trên lâm sàng nhưng xét nghiệm lam máu không phát hiện được ký sinh trùng sốt rét dương tính. Trong những trường hợp này, có thể chẩn đoán hồi cứu xác định bằng que thử chẩn đoán nhanh nếu hiệu giá kháng thể ở bệnh nhân ở trong giới hạn cho phép của thử nghiệm. Khi mới mắc bệnh, hiệu giá kháng thể còn thấp nên khó xác định kết quả và khi bệnh đã được chữa khỏi, hiệu giá kháng thể vẫn còn cao, kết quả thử nghiệm vẫn dương tính nên có thể làm sai lệch sự nhận định của đáp ứng điều trị. Bệnh nhân đã khỏi bệnh nhưng thử nghiệm chẩn đoán nhanh vẫn có thể có kết quả dương tính do kháng thể trong máu còn cao thì không thể xem là điều trị thất bại.