Có nhiều loại bệnh gây sốt, trong đó có một số bệnh do bị nhiễm siêu vi gây sốt và phát ban như bệnh sởi, còn gọi là bệnh ban đỏ (Rubeola, Measles); bệnh sởi Đức, còn gọi là bệnh ban đào (Rubella) và bệnh sốt phát ban thông thường (Roseola) ... đã được nhiều người biết đến. Trong các loại bệnh sốt phát ban được mô tả, có nói đến bệnh sốt phát ban bụi rậm. Vậy sốt phát ban bụi rậm là bệnh gì ?
Sốt phát ban bụi rậm là bệnh như thế nào ?
Gọi là sốt phát ban bụi rậm vì bệnh chủ yếu xảy ra tại miền quê, vùng nông thôn xa xôi, hẻo lánh, đời sống kinh tế còn thấp ở một số nước thuộc châu Á và châu Úc. Bệnh thường gặp ở những người làm việc, viếng thăm hay đi vào trong những vùng có loại mò (Trombocula) là côn trùng truyền bệnh hoạt động như các bụi rậm, bãi đất, rừng phát quang, rừng trồng lại, những khu định cư mới và những vùng sa mạc hoang hóa mới được tưới nước. Vì vậy, bệnh sốt phát ban bụi rậm còn được gọi là bệnh sốt mò. Nơi thích hợp cho mò trưởng thành là những đồng cỏ, những vùng cây bụi, rừng, đồng lúa tốt tươi, những cánh rừng đã bị phát quang. Nó cũng được phát hiện ở công viên, vườn cây, bãi cỏ, những nơi ẩm thấp dọc theo bờ hồ, bờ suối, các bụi tre ... Mò thuộc loài Trombicula là loại côn trùng truyền bệnh sốt phát ban tại một số nước châu Á và Tây Thái Bình Dương do trên cơ thể của chúng có mang loài vi sinh vật gây bệnh là Rickettsia tsutsugamushi (còn gọi là Rickettsia orientalis). Khi mò đốt máu, vi sinh vậy Rickettsia tsutsugamushi xâm nhập vào cơ thể qua vết đốt và gây bệnh.
Mò Trombicula trưởng thành dài 1-2mm, màu đỏ sáng hoặc nâu đỏ, có một lớp lông nhung. Thiếu trùng giống như con trưởng thành nhưng nhỏ hơn, còn ấu trùng có kích thước rất nhỏ, dài 0,15-0,3mm. Mò trưởng thành và thiếu trùng đều không đốt máu động vật và người, chúng sống trong đất và ăn các loài bét khác, côn trùng nhỏ hoặc trứng bét. Riêng ấu trùng mò có khả năng đốt máu ở da.
Sau khi nở từ trứng, ấu trùng bò lên cỏ hoặc những bụi cây thấp, đám lá mục để đợi vật chủ là người hoặc động vật. Khi gặp vật chủ, mò bám vào da của các loài bò sát, chim, thú, người đi qua hoặc nghỉ lại nơi chúng sống. Ở người, mò chọn những nơi quần áo bó sát vào da, thắt lưng, mắt cá, những chỗ kín ... để bám vào và hút máu. Thời gian bám vào để hút máu từ 2 ngày đến 1 tháng, sau đó ấu trùng rơi xuống và chui vào đất, phát triển thành thiếu trùng và con trưởng thành vô hại sống ở đất.
Như vậy, bệnh sốt phát ban bụi rậm chính là bệnh sốt mò (Scrub typhus) do loài mò Trombocula mang trên cơ thể vi sinh vật Rickettsia tsutsugamushi (Rickettsia orientalis) xâm nhập gây bệnh cho người qua vết đốt của mò ở da.
Biểu hiện của bệnh sốt phát ban bụi rậm
Bệnh sốt phát ban bụi rậm (sốt mò) được biểu hiện qua triệu chứng ngứa ngáy khó chịu và dữ dội ở những chỗ vết đốt của mò, da bị kích thích và mẫn ngứa thường gọi là ngứa ngáy bụi rậm. Triệu chứng này thường thấy ở chân. Tại nơi bị ấu trùng mò đốt, da hơi sưng và đỏ, ở chính giữa điểm đỏ là vị trí của ấu trùng bám ký sinh. Do ấu trùng của mò quá nhỏ nên không thể thấy bằng mắt thường, hầu hết tất cả mọi người đều không thấy được sự hiện diện của ấu trùng mò cho đến khi xuất hiện vết đốt. Ở chỗ mò đốt, lúc đầu thấy thương tổn với một vết loét có đóng vảy trên da, sau đó bắt đầu sốt với tính cách cấp tính, đau đầu dữ dội và nổi hạch. Tùy thuộc vào nhiều yếu tố, tỷ lệ tử vong do bệnh có thể dao động từ 1-60%.
Điều trị và phòng bệnh sốt phát ban bụi rậm
Những người bị mắc bệnh sốt phát ban bụi rậm (sốt mò), nếu được phát hiện, chẩn đoán sớm, kịp thời thì có thể điều trị đáp ứng tốt với các thuốc kháng sinh thông thường như Chloramphenicol hoặc Tetracyclin và các dẫn xuất.  |
Ấu trùng mò Trombocula
gây sốt phát ban bụi rậm |
Phòng bệnh bằng cách tránh tiếp xúc với những chỗ có mò hoạt động, dùng hóa chất xua bôi vào da và quần áo. Trong điều kiện công việc phải thường xuyên tiếp xúc với với vùng có mò hoạt động, cách phòng bệnh tốt nhất là tẩm quần áo, bao tất bằng hóa chất; khi mặc cho quần vào trong bao tất. Ở những nơi có cây cỏ, bụi rậm thấp, chỉ cần tẩm hóa chất vào phần dưới ống quần và bí tất là đủ. Quần áo có thể tẩm bằng hóa chất thuộc nhóm Pyrethroid tổng hợp vì ít độc hại và khả năng tồn lưu diệt của hóa chất lâu. Hóa chất xua để bôi vào da có thể sử dụng các loại Benzyl benzoat, Diethyl phtalat, Dimethyl carbamat, Ethyl hexanediol, Deet ... Việc phòng chống mò bằng cách diệt nó ở những nơi chúng sinh sống rất khó vì tính chất phân bố rải rác của mò. Nếu có thể thì phân loại các đám thực vật có nhiều ấu trùng mò trú ẩn và làm sạch chúng bằng cách cắt, đốt và sau đó cày bừa đất trên mặt. Việc cắt, nhổ sạch cỏ cũng giúp cho việc phòng chống mò. Những biện pháp này nên làm ở chung quanh nơi cắm lều trại để làm việc, du lịch và chỗ xây dựng nhà cửa. Ở những nơi không thể dọn cỏ, bụi cây, thảm thực vật được thì có thể phun tồn lưu hóa chất diệt côn trùng. Phun trên cây cỏ cao đến 20cmxung quanh nhà, bệnh viện, nơi cắm trại ... Cũng có thể phun dưới dạng sương mù hạt nhỏ. Một số các hóa chất thường dùng để phun là Diazinon, Fenthion, Malathion, Propoxur và Permethrin ...