Tình trạng kháng thuốc điều trị trên thực tế đã xảy ra và ngày càng có khả năng lan rộng làm ảnh hưởng đến chất lượng công tác khám, chữa bệnh. Cần nên quan tâm đến vấn đề này để khắc phục những khó khăn kỹ thuật trong điều trị.
Vấn đề kháng thuốc
Trong những năm gần đây, nhiều loại kháng sinh đã được nghiên cứu, sản xuất và sử dụng để thay thế cho một số loại kháng sinh cũ bị kháng trong điều trị, đồng thời để chủ động khống chế các vụ dịch có thể xảy ra do sự kháng thuốc này. Vì vậy các loại kháng khuẩn luôn luôn được các nhà khoa học liên tục nghiên cứu, khám phá và đưa ra lời khuyến cáo trong các trường hợp nhiễm trùng nặng, nguy hiểm đối với tính mạng của người bệnh phải sử dụng loại kháng sinh nào phù hợp nhất. Một yêu cầu đề ra là phải luôn luôn có sẵn và dự trữ các loại kháng sinh chống lại những trường hợp nhiễm trùng có thể sử dụng được trong tương lai. Hiện nay trên thế giới đã xuất hiện ngày càng nhiều các vụ dịch do vi khuẩn kháng thuốc gây nên. Các vụ dịch này đã lan tràn không kể biên giới của một nước nào và đã trở thành một vấn đề thời sự chung của nhiều quốc gia trên toàn cầu. Khi một chủng loại mầm bệnh gây bệnh nào đó đã kháng thuốc, nó không những chỉ gây ra tình trạng tồi tệ cho từng bệnh nhân mà còn có một nguy cơ là không thể điều trị đáp ứng được hiệu quả cho các bệnh nhân này. Một vấn đề quan trọng là trong tiến trình hội nhập quốc tế, toàn xã hội con người cũng không có khả năng khống chế, giới hạn sự lan truyền các bệnh truyền nhiễm hiện nay ở các quốc gia. Tại Việt Nam, những vụ dịch lan truyền do các chủng vi khuẩn gây bệnh thương hàn xảy ra là một vấn đề đã được xác định; cũng tương tự như các bệnh lao, sốt rét...
Để chủ động khống chế tình trạng nguy cơ đe dọa này, các nhà khoa học cần phải hoạch định một chiến lược phù hợp, có hiệu quả; đây là con đường duy nhất để ngăn chận sự lan truyền của các chủng loại mầm bệnh đã kháng lại với thuốc điều trị và được xem là một vấn đề thực sự cần thiết của nhiều quốc gia. Vì vậy, việc sử dụng các loại kháng khuẩn phải bảo đảm an toàn và hợp lý. Hiện nay, ở hầu hết các nước trên thế giới đã hình thành chính sách sử dụng những loại kháng sinh một cách có hiệu lực. Các nước này đã bảo đảm khắc phục nhược điểm và thành công trong việc làm giảm các vụ dịch do vi khuẩn kháng thuốc gây ra. Đây cũng là vấn đề cần xem xét, cân nhắc trong việc sử dụng hạn chế các loại kháng sinh, nhất là kháng sinh có phổ rộng.
Các loại cơ chế kháng thuốc
Kháng kháng sinh có nghĩa là vi khuẩn kháng lại với các kháng sinh một cách tự nhiên hoặc đặc hiệu.
Loại kháng kháng sinh tự nhiên có thể do cấu trúc của vách tế bào vi khuẩn hoặc do vi khuẩn không có vị trí gắn thích hợp cho thuốc hay chúng sản xuất ra loại men làm bất hoạt thuốc kháng sinh (thông thường là loại men Beta-lactamase).
Loại kháng kháng sinh đặc hiệu luôn luôn làm giới hạn khả năng sử dụng thuốc đặc hiệu. Vấn đề này có thể khắc phục bằng cách chẩn đoán đúng tác nhân gây bệnh, đồng thời biết được chúng nhạy cảm với loại kháng sinh đặc hiệu nào để lựa chọn một loại thuốc phù hợp.
Vấn đề cần phải chú ý xác định loại kháng kháng sinh gặp phải là do loại kháng kháng sinh này có thể hình thành trong điều kiện vi khuẩn bình thường hay là vi khuẩn nhạy cảm. Cơ chế của loại kháng thuốc này thường biểu lộ khi sử dụng thuốc trên lâm sàng. Mặc dù vậy, cơ chế kháng kháng sinh gặp phải của vi khuẩn cũng chỉ giới hạn ở một số loại có sự đề kháng khác nhau.
Về nguyên lý, có 3 loại đề kháng gặp phải trong lâm sàng:
- Sự phân hủy thuốc của enzyme do vi khuẩn tiết ra.
- Giảm lượng kháng sinh vào trong vi khuẩn.
- Thay đổi vị trí gắn kháng sinh của vi khuẩn.
Thường gọi tên chung cho tất cả các cơ chế này là sự lan truyền tính đề kháng mắc phải do nhiều loại thuốc kháng sinh được sử dụng trong nhân dân. Đây là kết quả chọn lọc của vi khuẩn, chúng có thể làm thuận lợi cho cơ chế đề kháng mắc phải trong điều kiện vi khuẩn tồn tại ở môi trường có thuốc kháng sinh. Trên thực tế đã ghi nhận có mối liên quan mật thiết giữa nhóm thuốc macrolide với mức độ người dân tiêu thụ, sử dụng chúng khá phổ biến trong xã hội, đặc biệt là loại phế cầu khuẩn và liên cầu khuẩn nhóm A.
Khuyến cáo
Vấn đề kháng thuốc xảy ra ngày càng phổ biến hiện nay là một trở ngại lớn, một khó khăn về chuyên môn kỹ thuật đối với công tác khám chữa bệnh. Hiệu quả công tác điều trị bị hạn chế nếu tình trạng kháng thuốc không được nghiên cứu, kiểm soát thường xuyên. Vì vậy, chiến lược sử dụng thuốc điều trị đối với từng loại bệnh do vi khuẩn, virus, ký sinh trùng, nấm... gây nên phải được từng quốc gia xem xét, thay đổi, thay thế trong từng giai đoạn để bảo đảm các yêu cầu hiệu quả cần thiết. Chiến lược sử dụng thuốc của mỗi nước phải căn cứ vào nguyên tắc bảo đảm tính hiệu quả, an toàn, hợp lý và khả năng nguồn lực về kinh tế.