Ký sinh trùng có thể hiện diện trong thực phẩm, thức ăn hoặc trong nước và chúng có thể gây bệnh. Việc phân loại của chúng theo kích thước có thể từ rất nhỏ, đơn bào đến những loài giun, sán, đơn bào có thể nhìn thấy bằng mắt thường; ký sinh trùng ngày càng được xác định nhiều hơn như những tác nhân gây bệnh qua đường thực phẩm, biểu hiện bệnh có thể từ rất nhẹ đến rối loạn nặng hoặc thậm chí tử vong, các tác nhân thường gặp là đơn bào Giardia duodenalis, Cryptosporidium parvum, Cyclospora cayetanensis, Toxoplasma gondii, giun xoắn Trichinella spiralis, sán dây Taenia saginata hoặc Taenia solium.
Ký sinh trùng như những vi sinh vật sống nhờ vào các chất dinh dưỡng và sự tự vệ tránh khỏi những sinh vật khác được xem là vật chủ. Chúng có thể lây truyền từ động vật sang người, từ người sang người hoặc từ người sang động vật. Một vài loại ký sinh trùng nổi lên nhưn một tác nhân đáng chú trọng gây bệnh qua con đường nước và thức ăn. Các vi sinh vật này sống và sinh sản trong mô và cơ quan của vật chủ bị nhiễm (người hoặc động vật) và thường đào thải ra ngoài theo phân.
Phương thức lây truyền?chúng có thể lây truyền từ vật chủ sang vật chủ khác thông qua việc tiêu hóa nước hoặc thực phẩm qua đường miệng hoặc phân miệng bị nhiễm bệnh.
Ký sinh trùng có nhiều loại khác nhau và kích thước khác nhau từ kích thước nhỏ, đơn bào đến con đa bào kích thước lớn như giun sán có thể nhìn thấy được bằng mắt thường.
1. GIARDIA DUODENALIS
Giardia duodenalis gây ra bệnh do đơn bào, một đơn bào ký sinh trùng rất nhỏ có thể sống trong ruột non của các động vật và người. Nó được tìm thấy tại mỗi vùng khắp thế giới và được các nhà khoa học nhận ra như một trong những tác nhân gây bệnh nhiễm trùng qua đường nước phổ biến nhất. Vậy làm thế nào con người bị nhiễm bệnh? Một số con đường sau đây con người có thể nhiễm bệnh: hoặc là ăn hoặc uống nước nhiễm bào nang G. duodenalis (giai đoạn nhiễm của loại đơn bào này); hoặc đưa tay vào miệng sau khi dính phân của người hoặc động vật nhiễm bệnh.
Triệu chứng của bệnh
Tiêu chảy, đau bụng quặn (abdominal cramps) buồn nôn, là các triệu chứng hay gặp nhất, một số trường hợp không có triệu chứng. Triệu chứng xuất hiện khoảng 1-2 tuần sau khinhiễm bào nang G. duodenalis. Chúng có thể kéo dài 4-6 tuần ở những cá nhân khỏe mạnh, nhưng có nhiều trường hợp nhiễm mạn tính kéo dài hàng tháng hoặc hàng năm.
Ai sẽ có nguy cơ nhiễm bệnh giardiar ?
Các nguy cơ bao gồm: người đang làm việc tại các trung tâm chăm sóc trẻ (nhà trẻ, mầm non), du lịch sang các quốc gia có lưu hành bệnh (gọi là bệnh tiêu chảy người du lịch), uống nước chưa được nấu chín, người đi bộ đường dài, đi căm trại, người suy giảm miễn dịch như nhiễm HIV/AIDS, người được ghép tạng, hoặc cá nhân đang điều trị thuốc chống ung thư hoặc ức chế miễn dịch.
Làm thế nào ngăn ngừa bệnh do giardiar
Rửa sạch tay với nước nòng và xà phòng trước khi cầm thức ăn và ăn, và sau khi đi đại tiện, thay tả trẻ em, ôm ấp động vật (nhất là các thú cưng);
Bảo đảm rằng cá nhân nhiễm bệnh rửa sạch tay thường xuyên để giảm lan truyền bệnh;
Uống nước phải được xử lý từ hệ thống cấp nước đô thị;
Khi đi bộ, cắm trại hoặc du lịch đến những quốc gia, nơi đó có nguồn nước có thể không an toàn để uống, nên tránh uống hoặc đun sôi ít nhất 1 phút để diệt ký sinh trùng, uống nước đóng chai hoặc café nóng là một thay thế an toàn;
Không được nuốt nước trong lúc bơi, không bơi lội trong các ao hồ công cộng nếu bạn hoặc con bạn bị nhiễm giardia.
Uống các loại sữa, nước trái cây, rượu táo đã được khử trùng; rửa, gọt vỏ hoặc nấu chín rau xanh, củ quả trước khi ăn; không nên dùng phân bón để bón cho rau quả.
2. CRYPTOSPORIDIUM PARVUM
Cryptosporidium parvum gây ra bệnh cryptosporidiosis là một trong những bệnh do đơn bào nghiêm trọng, và là tác nhân quan trọng của các bệnh lý lây qua đường uống trên thế giới. Chúng được tìm thấy trong ruột của nhiều động vật như bò, cừu, dê, lừa, …
Con người nhiễm bệnh cryptosporidiosis như thế nào ?
Người bị nhiễm do các con đường sau:
Thông qua ăn, uống nước nhiễm oocyst của C. parvum (giai đoạn nhiễm của KST). Các oocystsđề kháng với điều kiện môi trường, nhất là giai đoạn KST đề kháng với môi trường, được đẻ ra trong phân của một vật chủ (người hoặc động vật).
Hoặc thông qua mút tay, tiếp xúc với phân của người hoặc động vật bị nhiễm cryptosporidiosis.
Triệu chứng của bệnh cryptosporidiosis
Triệu chứng bao gồm ỉa chảy phân nước, đau bụng, rối loạn tiêu hóa, sốt nhẹ hoặc mang mầm bệnh nhưng không có triệu chứng. Khi nào triệu chứng xuất hiện? thời gian bao lâu? Triệu chứng xuất hiện 2-10 ngày sau khi tiêu hóa oocysst của C. parvum. Bệnh thường khỏi mà không cần can thiệp điều trị trong vòng 3-4 ngày, nhưng trong một vài vụ dịch ở nhà trẻ, tiêu chảy có thể kéo dài 1-4 tuần. Trên các bệnh nhân AIDS và suy nhược cơ thể hoặc suy giảm hệ miễn dịch, cryptosporidiosis có thể gây bệnh nguy hiểm, kéo dài và đôi khi dẫn đến tử vong.
Những đối tượng nào có nguy cơ nhiễm bệnh cryptosporidiosis ?
Người làm nghề chăm sóc trẻ em và các trẻ em tại các trung tâm hoặc nhà trẻ;
Người suy giảm miễn dịch, bao gồm người nhiễm HIV/AIDS, người nhận ghép tạng, hoặc đang dùng hóa trị liệu, người đi du lịch quốc tế (tiêu chảy du lịch);
Người đi bộ dài ngày, cắm trại du lịch hoặc bất cứ ai uống nguồn nước chưa được xử lý.
Làm thế nào ngăn ngừa bệnh do cryptosporidiosis ?
Rửa tay với nước ấm, xà phòng trước khi cầm thức ăn, ăn uống, sau khi đi “vệ sinh”, thay tả cho trẻ em và chăm sóc động vật;
Đảm bảo rằng những đối tượng nhiễm rửa sạch tay để làm giảm lan truyền bệnh;
Uống nước từ những nguồn nước đã được xử lý, khi đi bộ, cắm trại hoặc du lịch đến những quốc gia có nguồn nước không an toàn thì tránh uống hoặc dùng nhưng phải đun sôi ít nhất trong 1 phút để giết ký sinh trùng; uống nước đóng chai, café nóng, trà nóng là hình thức thay thế an toàn;
Không được nuốt nước trong lúc bơi lội, không được bơi trong các hồ bơi công cộng nếu bạn hoặc con bạn bị nhiễm bệnh cryptosporidiosis;
Chỉ được uống sữa, nước trái cây đã được khử trùng; rửa, nấu, gọt vỏ quả sạch trước khi ăn.
3. CYCLOSPORA CAYETANENSIS
Cyclospora cayetanensis gây ra bệnh với tên gọi là cyclosporiasis, là một ký sinh trùng đơn bào, kích thước rất nhỏ. Một số tiến bộ y học gần đây làm rõ hơn về loài vi trùng này và nhiều trường hợp bệnh do nhiễm Cyclospora cayetanesis được phát hiện và báo cáo từ các quốc gia khác nhau với sự gia tăng tỷ lệ đáng kể.
Con người nhiễm bệnh cyclosporiasis như thế nào ?
Người bị nhiễm thông qua các con đường sau đây:
-Tiêu hóa thực phẩm hoặc nước uống nhiễm mầm bệnh bào nang C. cayetanensis (giai đoạnnhiễm của đơn bào);
-Bằng động tác mút tay hay cắn móng tay vào miệng hoặc tiếp xúc mầm bệnh từ phân của động vật hoặc người bệnh.
Triệu chứng của bệnh cyclosporiasis
Triệu chứng bao gồm tiêu chảy té nước, đôi lúc nghiêm trọng, đau bụng, cơn co quắp bụng, buồn nôn, nôn mửa, đau cơ, sốt nhẹ và suy nhược.
Một số trường hợp mang mầm bệnh không triệu chứng, triệu chứng đôi lúc nặng ở một số đối tượng có hệ thống miễn dịch suy yếu.
Khi nào triệu chứng xuất hiện ? thời gian kéo dài bao lâu ?
Triệu chứng điển hình xuất hiện thường khoảng 1 tuần sau khi nhiễm nang trùng hoặc bào nang của C. cayetanensis. Nếu không điều trị, các triệu chứng có thể kéo dài 1 tuần đến hơn 1 tháng rồi triệu chứng có thể tái phát lại.
Những ai có nguy cơ nhiễm bệnh đơn bào cyclosporiasis?
Tất cả mọi người ở mọi lứa tuổi đều có nguy cơ nhiễm, những ai suy giảm miễn dịch như nhiễm HIV/AIDS, cấy ghép tạng, đang dùng hóa trị liệu có nguy cơ nhiễm cao hơn.
Làm thế nào để phòng ngừa nhiễm cyclosporiasis ?
Rửa sạch tay bằng nước ấm, xà phòng trước khi ăn hoặc cầm thức ăn, sau khi đi đại tiện, thay tả cho trẻ em và ôm ấp động vật;
Những người bệnh sẵn có, nên rửa tay thường xuyên để làm giảm lan truyền bệnh;
Nên uống những nước từ nguồn đã được xử lý.
Khi đi bộ dài ngày hoặc cắm trại, du lịch đến các quốc gia có bệnh thì nên tránh uống nước chưa xử lý hoặc cảm thấy không an toàn, nếu được nên đun sôi ít nhất 1 phút để diệt ký sinh trùng, uống nước đóng chai hoặc café nóng, trà nóng là giải pháp tốt.
Không nên uống/nuốt nước trong khi bơi lội; không nên bơi trong các bể bơi công cộng nếu bạn hoặc con bạn bị nhiễm cyclospora sp. ;
Không nên dùng loại rau quả chưa khử trùng;
Rửa sạch, gọt vỏ và hoặc nấu chín rau trước khi ăn.
4. TOXOPLASMA GONDII
Toxoplasma gondii gây bệnh với tên gọi là Toxoplasmosis, đây là một loại đơn bào, kích thước nhỏ, có mặt khắp nơi trên thế giới. Một điều thú vị là các đơn bào này chỉ có thể thực hiệnchu kỳ sinh sản bên trong cơ thể một số họ mèo. Trong mối liên hệ giữa vật chủ-ký sinh trùng, mèo là vật chủ chính (definitive host). Giai đoạn nhiễm chính là bào nang, phát triển trong ruột mèo, rồi đẻ trứng trong phân rơi vào trong môi trường.
Con người bị nhiễm toxoplasmosis như thế nào ?người bị nhiễmtoxoplasmosis bằng các con đường sau đây:
Thông qua con đường ăn các thực phẩm như rau xanh, thịt heo, bò chưa được xử lý hoặc chưa được nấu chín hoặc uống nước chưa xử lý (từ sông, hồ) có thể có chứa ký sinh trùng;
Đường phân-miệng:bỏ tay hoặc mút tay trong miệng sau khi chăm trẻ, ôm ấp mèo, hoặc bất cứ phương thức nào tiếp xúc với phân mèo;
Đường mẹ-con (nếu mẹ mang thai khi nhiễm T. gondii lần đầu);
Thông qua đường ghép tạng hoặc truyền máu, cho dù phương thức này rất hiếm.
Triệu chứng bệnh toxoplasmosis và một số biến chứng nặng
Tác hại bệnh toxoplasmosis đến tất cả mọi người, mặc dù một số đối tượng có thể diễn tiến và biểu hiện triệu chứng giả cúm “flu-like” như sưng hạch, tuyến lympho, đau cơ. Ngược lại, một số đối tượng khỏe mạnh, bệnh thường nhẹ và có thể mất đi mà không cần điều trị. Tuy nhiên, các giai đoạn trong mô ở thể ngủ (dormant tissue stages) có thể tồn tại suốt đời;
Tuy nhiên, những người có hệ thống miễn dịch suy yếu như HIV/AIDS, cấy ghép tạng, hoặc đang điều trị hóa trị và những đứa trẻ có thể bị nhiễm thể nặng của bệnh này;
Nhiễm toxoplasmosis nặng có thể dẫn đến hủy hoại đôi mắt hoặc tổn thương não.
Những đửa trẻ nhiễm bệnh này trước khi sinh ra có thể chậm phát triển trí tuệ hoặc có những bất thường tâm thần và thể chất.
Khi nào sẽ xuất hiện triệu chứng? kéo dài thời gian bao lâu?
Thời gian để xuất hiện triệ chứng khác nhau nhưng nhìn chung triệu chứng xuất hiện khoảng 1 tuần đến 1 tháng sau khi nhiễm ký sinh trùng. Thời gian bệnh lệ thuộc vào tình trạng sức khỏe và tình hình hệ miễn dịch của vật chủ.Những đối tượng suy yếu miễn dịch sẽ mắc bệnh kéo dài, có thể dẫn đến tử vong.
Ai có nguy cơ nhiễm toxoplasmosis nặng?
Những người có nguy cơ là:
Người suy giảm miễn dịch như nhiễm HIV/AIDS, nhận ghép tạng hoặc cá thể đang điều trị hóa chất;
Những trẻ sinh ra từ các bà mẹ bị nhiễm T. gondii trong thời gian ngắn trước khi mang thai hoặc trong quá trình mang thai. Các bà mẹ phơi nhiễm T. gondii trong thời gian hơn 6 tháng trước khi có thai hiếm khi truyền bệnh toxoplasmosis cho con cô ta.
Làm thế nào ngăn ngừa bệnh toxoplasmosis ?
Nếu bạn có thai hoặc suy giảm miễn dịch, bạn nên tham khảo ý kiến vè vấn đề nhiễm bệnh toxoplasmosis với nhân viên y tế;
Mang găng tay bằng chất liệu latex khi cầm rau, thịt, nấu chín thịt đến nhiệt độ tối thiểu 160 °F, rửa sạch tay, dụng cụ cắt móng tay, các dụng cụ đựng với nước ấm, xà phòng sau khi cầm rau, thịt sống;
Chùi rửa các chuồng, hộp giữ mèo mỗi ngày sạch sẽ bởi vì phân mèo hơn một ngày tuổi có thể chứa ký sinh trùng trưởng thành;
Rửa tay với nước nóng, xà phòng sau khi ôm mèo, trước khi ăn; mang bao tay khi chăm sóc đất trong vườn, mèo có thể sử dụng đấy vườn hoặc hộp nhỏ để đại tiện thả phân;
Đậy kín hộp chứa mèo để ngăn ngừa mèo khỏi nhiễm bệnh, giúp ngăn mèo khỏi nhiễm T. gondii,
Ăn thịt mèo như một thực phẩm thương mại cần nấu kỹ.
5. TRICHINELLA SPIRALIS
Trichinella spiralis, gây bệnh giun xoắn trichinosis, đây là một bệnh giun tròn đường ruột, các ấu trùng giun có thể di chuyển từ đường tiêu hóa vào các cơ khác nhau của cơ thể và đóng kén tại đó. Nhiễm loại giun này có thể xảy ra trên khắp thế giới, nhưng hầu hết lưu hành tại các vùng mà tiêu thụ thịt heo, thú hoang dại chưa được nấu chín. Tỷ lệ mắc bệnh giun xoắn giảm dần tại các quốc gia phát triển như Mỹ do thay đổi tập quán ăn thịt heo. Hiện tại, hầu hếtcác trường hợp trong quốc gia này đều do ăn thịt thú hoang dại.
Con người bị nhiễm giun xoắn Trichinosis như thế nào ?
Người bị nhiễm giun xoắn do ăn thịt sống hoặc nấu chưa chín như thịt heo, gấu, linh miêu (bobcat), loài báo sư tử (cougar), cáo (fox), chó sói (wolf), ngựa, hải cẩu, hải mã có chứa ấu trùng giun xoắn Trichinella. Bệnh không lây truyền từ người sang người.
Triệu chứng bệnh giun xoắn Trichinosis
Triệu chứng đầu tiên là buồn nôn, tiêu chảy, nôn mửa, sốt và đau bụng, tiếp theo là đau đầu, sưng mắt, đau các khớp cơ, yếu chi và ngứa da. Trong các trường hợp nặng, bệnh nhân có thể khó phối hợp động tác, khó thở, có vấn đề về tim mạch. Tử vong có thể xảy ra trong một số trường hợp nặng.
Khi nào triệu chứng xuất hiện ? thời gian kéo dài bao lâu ?
Đau bụng có thể xuất hiện trong 1-2 ngày sau khi ăn thịt bị nhiễm ấu trùng, sau đó các triệu chứng sưng phồng mắt, đau khớp, cơ có thể bắt đầu sau đó 2-8 tuần nhiễm. Các ca nhẹ có thể có triệu chứng giả cúm.
Những ai có nguy cơ nhiễm bệnh giun xoắn Trichinosis ?
Người thường ăn thịt heo hay thịt thú rừng sống hoặc nấu chưa chín. Đối tượng suy giảm hệ thống miễn dịch bào gồm nhiễm HIV/AIDS, ghép tạng, đang thực hiện hóa trị liệu có nguy cơ nhiễm cao hơn.
Làm thế nào phòng bệnh giun xoắn Trichinosis ?
Nấu chín các thịt heo và thịt thú rừng đến 160°F để giết ấu trùng giun xoắn Trichinella.
6. TAENIA SAGINATA hoặc TAENIA SOLIUM
Taenia saginata (sán dây bò) và Taenia solium (sán dây lợn) là những loại ký sinh trùng đuwngf tiêu hóa đáng lưu ý. Bệnh sán dây gây ra do nhiễm sán dây giai đoạn trưởng thành của sán dây bò hoặc dán dây lợn. Bệnh ấu trùng sán dây lợn (cysticercosis) là tên của mô (khác với đường tiêu hóa) bị nhiễm do giai đoạn ấu trùng của sán dây lợngây ra. Cần chú ý rằng người là vật chủ chính của cả hai bệnh sán dây này, có nghĩa là chu kỳ sinh sản xảy ra và sinh trứng sán cũng xảy ra chỉ bên trong cơ thể con người.
Trứng thải ra theo phân người và chúng đẻ trứng vào môi trường trong suốt quá trình giun còn sống trong ruột vật chủ (có thể kéo dài chừng 30 năm). Ngoài ra,trứng vẫn tồn tại trong môi trường có thể đến vài tháng. Bệnh có tỷ lệ cao ở các quốc gia đang phát triển- nơi mà hệ thống vệ sinh và thực hành vệ sinh chưa cao, heo và bò được dùng như thực phẩm chính và không được xử lý kỹ. Bệnh không phổ biến tại Mỹ, mặc dù rất nhiều người đi du lịch và di cư vào đây.
Con người bị nhiễm sán dây như thế nào ?
Do con người ăn thức ăn từ thịt heo, bò còn sống hoặc nấu chưa chín.
Triệu chứng bệnh sán dây ?
Hầu hết các ca nhiễm sán dây trưởng thành thường khonog có triệu chứng, một số bệnh nhân có biểu hiện đau bụng, sụt cân, rỗi loạn tiêu hóa và có thể tắc ruột. Ngứa và kíhc thích quanh da hậu môn do sán hoặc đốt sán nằm tại chỗ.
Khi nào triệu chứng xuất hiện ? kéo dài thời gian bao lâu ?
Nhiễm T. saginata xuất hiện trong vòng 10-14 tuần, trong khi đó nhiễm T. solium chỉ trong 8-12 tuần. Bệnh sán dây có thể kéo dài trong nhiều năm mà không có điều trị.
Ai có nguy cơ nhiễm bệnh sán dây ?
Bát cứ ai ăn thịt heo, bò còn sống hoặc nấu chưa chín. Các đối tượng suy giảm miễn dịch như nhiễm HIV/AIDS, cấy ghép tạng hoặc điều trị hóa chất ung thư thì có nguy cơ nhiễm cao hơn.
Làm thế nào phòng bệnh sán dây ?
Nấu chín thịt heo, bò đến 160°F để giết chết ấu trùng sán dây.
Do đâu mà người bị bệnh ấu trùng sán dây lợn ?
Người bị nhiễm ấu trùng sán dây lợn theo một số con đường sau đây:
-Do ăn thực phẩm hoặc nước uống có nhiễm trứng của sán dây lợn T. solium. Trứng sán đẻ ra và ấu trùng di chuyển vào các nơi khác nhau của cơ thể và đóng kén, gọi là nốt sán cysticerci. Khi đó người bệnh có nguy cơ bệnh nặng hoặc thậm chí tử vong nếu các cơ quan nhiễm liên quan là hệ thần kinh trung ương, tim, mắt;
-Thói quen mút tay, bỏ tay vào miệng mà có dính phân của người bị nhiễm sán dây lợn T. solium.
-Một vài người nhiễm sán đường tiêu hóa có thể tự nhiễm trứng chính họ từ phân do hậu quả của vệ sinh kém và cũng gây ra bệnh ấu trùng sán dây lợn.
Triệu chứng của bệnh ấu trùng sán dây lợn ?
Triệu chứng có thể khác nhau tùy thuộc vào cơ quan hoặc hệ cơ quan bị nhiễm liên quan. Chẳng hạn, cá nhân đó bị ấu trùng sán lợn liên quan đến hệ thần kinh trung ương (neurocysticercosis) có thể biểu hiện triệu chứng thần kinh như rối loạn tâm thần, động kinh và thường những ca như thế dễ đưa đến tử vong.
Khi nào triệu chứng xuất hiện ? trong thời gian bao lâu ?
Triệu chứng thường xuất hiện từ vài tuần đến vài năm sau khi nhiễm trứng sán dây lợn T. solium. Triệu chứng có thể kéo dài nhiều năm nếu không can thiệp điều trị.
Những ai dễ nhiễm bệnh ấu trùng sán dây lợn ?
Những người đi du lịch đến các quốc gia có hệ thống vệ sinh không đạt tiêu chuẩn và nguồn nước sử dụng không an toàn. Các đối tượng suy giảm miễn dịch, gồm người nhiễm HIV/AIDS, người nhận ghép tạng và đang điều trị hóa chất sẽ có nguy cơ nhiễm cao hơn.
Làm thế nào phòng bệnh ấu trùng sán dây lợn ?
-Uống nước từ các nguồn nước đô thị hoặc nông thông của nước đó đã được xử lý;
-Khi đi du lịch đến các quốc gia có nguồn nước không an toàn, hoặc là tránh uống hoặc là đun sôi nước ít nhất 1 phút để diệt trứng sán. Uống nước đun sôi, dùng nước giải khát đóng chai, café nóng, trà nóng là giải pháp an toàn;
-Không được nuốt nước trong khi bơi, không nên bơi trong các hồ bơi công cộng nếu bạn hoặc con bạn đang bị nhiễm sán dây;
-Rửa sạch, gọt vỏ, nấu chín các loại rau, củ, qủa, trái cây trước khi ăn, rửa tay thường xuyên để giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh.