Ngày thế giới phòng chống lao 24 tháng 3 năm 2014
Còn “bỏ sót” 3 triệu bệnh nhân lao
Năm 2014, khẩu hiệu cho Ngày thế giới phòng chống lao (World Tuberculosis Day) là "Tiếp cận tới 3 triệu ca bệnh lao" (Reach the 3 million). Bệnh lao là bệnh có thể chữa được nhưng những nỗ lực hiện tại để phát hiện, điều trị và chữa khỏi tất cả những người bị bệnh lao là không đầy đủ. Trong số 9 triệu người bị bệnh lao mỗi năm thì một phần ba trong số đó bị"bỏ sót” (missed) bởi hệ thống y tế. Nhiều người trong số 3 triệu người sống trong các cộng đồng nghèo nhất và dễ bị tổn thương nhất trên thế giới hoặc trong các quần thể bị thiệt thòi như người lao động nhập cư (migrant workers), người tỵ nạn và tỵ nạn quốc tế (refugees and internally displaced persons), tù nhân (prisoners), người dân bản địa (indigenous peoples), dân tộc thiểu số (ethnic minorities) và người sử dụng ma túy (drug users). Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và các đối tác phòng chống lao (stop TB partnership) có trụ sở tại WHO đang cùng nhau thúc đẩy ngày phòng chống bệnh lao trên thế giới nhằm cung cấp cơ hội cho những người và các cộng đồng bị ảnh hưởng nơi họ sinh sống, các tổ chức xã hội dân sự, các nhà cung cấp chăm sóc y tế và các đối tác quốc tế nhằm kêu gọi hành động hơn nữa để đạt được mục tiêu điều trị cho 3 triệu người. Tất cả các đối tác có thể giúp đưa ra các phương pháp tiếp cận sáng tạo để đảm bảo rằng tất cả mọi người bị bệnh lao có quyền tiếp cận với chẩn đoán, điều trị và chữa khỏi bệnh lao.
Gánh nặng bệnh lao (The burden of tuberculosis)
Ngày thế giới phòng chống bệnh lao là một cơ hội để nâng cao nhận thức về gánh nặng bệnh lao (TB) trên toàn thế giới và tình trạng của các nỗ lực trong công tác phòng chống bệnh lao. Ngày này cũng là dịp để huy động cam kết về chính trị và xã hội cho tiến bộ hơn nữa. Tiến bộ hướng tới mục tiêu toàn cầu về việc làm giảm số ca mắc bệnh lao và tử vong trong những năm gần đây là rất ấn tượng: tỷ lệ tử vong do bệnh lao đã giảm > 45% trên toàn thế giới kể từ năm 1990 và tỷ lệ mắc mới đang giảm. Các công cụ lao mới như test chẩn đoán nhanh đang giúp chuyển đổi sự đáp ứng tới bệnh và các loại thuốc cứu mạng sống mới đang được giới thiệu nhưng gánh nặng bệnh trên toàn cầu vẫn còn rất lớn và những thách thức lớn vẫn tồn tại. Trong năm 2012 ước tính có khoảng 8,6 triệu ca nhiễm lao mới và 1,3 triệu người chết vì bệnh lao; hơn 95% tử vong do lao xảy ra ở các nước có mức thu nhập thấp và trung bình, cộng đồng nghèo khổvà các nhóm dễ bị tổn thương bị ảnh hưởng nhiều nhất nhưng bệnh lây lan qua không khí này là một nguy cơ cho tất cả mọi người; TB là một trong ba nguyên nhân gây tử vong hàng đầu cho phụ nữ trong độ tuổi 15-44; có khoảng 500.000 ca bệnh lao và 74 0000 trường hợp tử vong ở trẻ em.
Thách thức (Challenges)
Khoảng 3 triệu người (bằng 1 trong 3 người bị bệnh lao) hiện đang bị "bỏ qua" bởi hệ thống y tế; có tiến bộ chậm chạp trong việc giải quyết lao kháng đa thuốc (multi-drug resistant TB_MDR-TB): 3 trong 4 trường hợp lao đa kháng thuốc vẫn còn mà không có một chẩn đoán và khoảng 16 000 trường hợp lao kháng đa thuốc được báo cáo với WHO trong năm 2012 không được đưa vào điều trị; việc cung cấp thuốc kháng virus (ARV) cho bệnh nhân lao được biết bị nhiễm HIV cần phải gia tăng để đáp ứng với khuyến cáo của WHO rằng tất cả các bệnh nhân lao bị nhiễm HIV được nhận ARV kịp thời.
Tình hình bệnh lao và phòng chống lao ở một số quốc gia trên thế giới
Lao là sát thủ số một ở Nam Phi
Ngày 21/3/2014. JOHANNESBURG-Khi thế giới quan sát ngày Thế giới phòng chống lao (World TB Day) vào ngày 24 nhằm nâng cao nhận thức trong cuộc chiến chống bệnh lao thì Nam Phi đang gặp khó khăn để chinh phục kẻ giết người hàng đầu ở đất nước mình. Các nhà hoạt động nói tập trung hơn nữa vào các cộng đồng nghèo khó là cần thiết khi các chủng kháng thuốc đang chiếm giữ và tàn phá. Với 80% thanh niên của đất nước bị nhiễm lao thì các chuyên gia y tế cho rằng không có thời gian để lãng phí.
 |
Bệnh nhân bị bệnh lao (TB) và HIV mang khẩu trang trong khi chờ đợi tư vấn tại bệnh viện
ở thị trấn Khayelitsha của Cape Town, Nam Phi. |
Năm nay Nam Phi kỷ niệm Ngày Thế giới chống lao với chủ đề "tìm kiếm, điều trị và chữa bệnh lao trong việc tiếp cận các cộng đồng khó khăn" (finding, treating and curing TB in hard to reach communities). WHO) cho biết 482.000 người trong số 50 triệu người dân Nam Phi bị nhiễm lao mỗi năm và nó là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu. Trong số 505.803 người đã chết ở Nam Phi vào năm 2011 thì có 12% đàn ông và 10% phụ nữ đã chết vì bệnh lao là điều làm cho các nhà hoạt động và các tổ chức AIDS lo lắng bởi vì bệnh nhân AIDS rất dễ bị lao và Nam Phi có số lượng cao nhất của người sống chung với HIV/AIDS trên thế giới.
Peter Mabulane, nhà quản lý dịch vụ cộng đồng (community services manager) của Hiệp hội Lao quốc gia (National Tuberculosis Association) Nam Phi cho biết nghèo khó là thủ phạm khi họ đến để tiếp cận thông tin và điều trị cho căn bệnh có thể chữa được này: "Nếu bạn kiểm tra dòng nghèo khó ở Nam Phi, đó là nơi bạn tìm thấy rất nhiều bệnh nhân lao bởi vì họ không có dinh dưỡng tốt, họ không có khả năng làm điều này, họ là người lấn chiếm đất bỏ hoang. Để giành chiến thắng trong cuộc chiến chống lại bệnh lao thì một trong những điều chính yếu là cần phải sống một phong cách sống lành mạnh, cần ăn thực phẩm thích hợp và chúng tôi không có điều đó”. Bongie Ndlovu 39 tuổi đã sống 10 năm qua trong một khu định cư không chính thức nghèo khó ở phía nam của Johannesburg, lán nằm dưới chân một ngọn đồi bị bao quanh bởi mùi thối rữa và bốc mùi rác thải. Cô và hàng xóm của cô dành cả ngày và đêm trong bóng tối và trong các lều ẩm ướt do thông gió kém và kết quả là nhiều người bị nhiễm lao. Cô nói: "nhiều người dân ở đây sẽ cho bạn biết họ không mắc bệnh lao nhưng bạn sẽ thấy nếu bạn xem xét cẩn thận, họ bị bệnh vì điều kiện sống bẩn thỉu". Tiến sĩ Ahmed Mohamed đã hoạt động như một nhà phẫu thuật thực hành trong nhiều năm tại Bekkersdal-một trong những vùng bị cuộc biểu tình bạo lực ở Nam Phi vì điều kiện sống nghèo khó cho biết trừ phi chính phủ phân cấp các trung tâm điều trị lao cho các cộng đồng nghèo khó và cải thiện điều kiện sống chung, nếu không cuộc chiến chống lại bệnh lao sẽ bị thất bại: "Bạn có thể thấy chúng tôi bị bao quanh bởi nước thải chảy tràn, đầy nước thải, rác thải không được thu gom, tất cả không hợp vệ sinh và chính quyền không lắng nghe".
Theo Mabulane trừ khi nhiều nguồn lực đã được đưa vào Nam Phi, các thị trấn nghèo khó, nếu không đất nước này sẽ không đạt được Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (Millennium Development Goal) là giảm tử vong do lao bằng 50% vào năm 2015. Ông cũng đề xuất một phác đồ thuốc mới và nghiên cứu để giảm số lượng thuốc uống bởi bệnh nhân lao mỗi ngày: "5 viên thuốc mỗi ngày trong 6 tháng, hãy tưởng tượng nếu nó là một viên thuốc hàng ngày, sau đó chúng tôi giành chiến thắng trong cuộc chiến. Chúng tôi đang nói về dinh dưỡng, phong cách sống lành mạnh, huy động cộng đồng, sau đó chúng tôi giành chiến thắng trong cả cuộc chiến". Mabulane cho rằng với bệnh lao kháng đa thuốc cũng gây ra một số thiệt hại cho người dân, vì thế sự chậm trễ trong hành động chỉ có thể chứng minh về thảm họa cho đất nước.
Trung quốc cắt giảm một nửa số ca lao
Ngày 17/3/2014. Trong 20 năm qua, Trung Quốc đã cắt giảm tỷ lệ nhiễm lao hơn 50%nhờ áp dụng rộng rãi chiến lược loại trừ bệnh lao của WHO,các chuyên gia cho rằng kết quả đạt đươc là bằng chứng cho thấy có thể đánh bại bệnh lao thông qua một chương trình điều trị tích cực.
 |
Một vật cài trang điểm “Làm ngừng bệnh lao” hiển thị sau khi trình bày báo cáo
phòng chống lao trên toàn cầu của WHO có Trụ sở tại Liên Hiệp quốc,
Gienevơ, Thụy sỹ. |
Trung Quốc chiếm một tỷ lệ lớn ca mắc đến đại dịch lao trên thế giới với ước tính khoảng một triệu trường hợp lao mới mỗi năm. Các chuyên gia cho rằng tỷ lệ nhiễm lao của Trung quốc chiếm 10% gánh nặng toàn cầu nhưng bằng cách mở rộng một chiến lược loại trừ bệnh lao tích cực từ nửa đất nước trong những năm 1990s tới toàn bộ dân số, Trung Quốc đã cắt giảm đáng kể số lượng các trường hợp bệnh lao hiện có. Trong vòng chưa đầy 15 năm, Trung quốc đã giảm từ 170 xuống còn 59 người trên trăm ngàn dân, đó là một sự làm giảm 57% trong tỷ lệ mắc lao từ năm 2000 đến năm 2010, con số này đặt Trung Quốc đi trước đáng kể về mục tiêu giảm 50% số ca lao trên toàn cầu của WHO vào năm 2015.
Giovanni Battista Migliori, Giám đốc Trung tâm hợp tác của WHO về bệnh lao và bệnh phổi (Collaborative Center for Tuberculosis and Lung Diseases) ở Ý không ngạc nhiên về sự thành công của Trung Quốc trong việc làm giảm tỷ lệ lao: "Khi quyết định được thực hiện ở Trung Quốc, nó có nhiều khả năng được áp dụng thực sự so với các nước phương Tây, vì vậy một chính sách thực sự được áp dụng khi chính phủ gửi một quy định để làm điều này". Migliori cũng nói TB là dễ dàng hơn để kiểm soát ở Trung Quốc so với các nước khác bởi vì có rất ít sự di chuyển ra bên ngoài. Một sự mở rộng trên toàn quốc Chiến lược trị liệu quan sát trực tiếp (Directly Observed Therapy Strategy) hoặc DOTS và chương trình này ở Trung Quốc được cho làm giảm đáng kể tỷ lệ bệnh lao. Điều trị bệnh nhân lao đòi hỏi bệnh nhân uống một số loại thuốc hàng ngày từ 6 đến 9 tháng, tuân thủ chế độ điều trị là khó khăn và thường không đều nhưng với DOTS, nhân viên y tế đến thăm bệnh nhân tại nhà của họ mỗi ngày để đảm bảo rằng họ uống mỗi liều thuốc theo quy định. Migliori nói cam kết của Trung Quốc trong việc loại trừ bệnh lao có thể phục vụ như là một mô hình cho các nước khác có tỷ lệ cao. Bệnh thường được xem như là một sự đồng nhiễm ở bệnh nhân HIV dương tính (co-infection in HIV-positive patients) nhưng ngay cả ở các nước đang chiến đấu với một tỷ lệ cao của AIDS, Migliori tin rằng bệnh lao có thể được làm giảm đáng kể với sự cam kết thích hợp: "Khả năng can thiệp với các thuốc kháng virus sớm là quan trọng và có thể cho phép tỷ lệ TB đi theo cùng một hướng". Một bài báo về việc giảm tỷ lệ lao của Trung Quốc được công bố trên tạp chí Lancet cùng với một bài bình luận của Migliori.
Những bài học từ cuộc chiến chống bệnh lao ở Trung Quốc
Một kết quả nghiên cứu đăng tải trên Tạp chí Lancet cho biết Trung Quốc giảm hơn một nửa số ca mắc bệnh lao (TB), giảm từ 170 ca xuống còn 59 ca trên 100.000 dân. Nghiên cứu cũng cho biết sự thành công là do một sự mở rộng trên diện rộng của một chương trình kiểm soát dịch bệnh dựa vào cộng đồng (community-based disease control programme). Theo WHO các quốc gia khác có thể sử dụng cách tiếp cận tương tự. Trung Quốc là một quốc gia đóng góp lớn đến đại dịch lao trên toàn cầu, chiếm hơn một phần mười số trường hợp lao trên toàn thế giới cho thấy những gì có thể đạt được khi tập trung sự chú ý và đầu tư nguồn lực để chống lại bệnh lao. Báo cáo Lancet cho thấy những gì tiến bộ mà Trung Quốc đã thực hiện trong việc làm giảm gánh nặng về căn bệnh này, dựa trên một phân tích kéo dài 20 năm với một dữ liệu điều tra mang tầm quốc gia. Từ năm 1990 đến năm 2000, mức độ của bệnh lao giảm ở nhiều tỉnh, nơi thực hiện điều trị quan sát trực tiếp được khuyến cáo từ WHO, liệu trình điều trị ngắn ngày (DOTS)-phát hiện nhanh chóng và chữa bệnh nhân bị nhiễm lao sống trong cộng đồng đã được thông qua. Đến năm 2010, tỷ lệ nhiễm lao ở Trung Quốc giảm 57%, gấp ba lần số ca giảm so với thập kỷ trước. Sự gia tăng của bệnh lao được biết đến khi điều trị bằng DOTS tăng từ 15% vào năm 2000 lên 66% vào năm 2010.
Trưởng nhóm nghiên cứu Tiến sĩ Yu Wang, từ Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (Chinese Centre for Disease Control and Prevention) ở Bắc Kinh cho biết: "Một trong những mục tiêu lao toàn cầu được thiết lập bởi quan hệ đối tác phòng chống lao nhằm mục đích giảm tỷ lệ hiên mắc bệnh lao bằng 50% giữa năm 1990 và năm 2015. Nghiên cứu này ở Trung Quốc là lần đầu tiên cho thấy tính khả thi trong việc đạt được một mục tiêu như vậy và Trung Quốc đạt được điều này 5 năm sớm hơn so với đích đến".
 |
Nếu không điều trị sớm có thể có nhiều biến chứng và đòi hỏi nhập viện |
Kỳ họp Đại hội đồng Y tế Thế giới (World Health Assembly) năm 2014 sẽ xem xét loại trừ bệnh lao và thiết lập mục tiêu mới đầy tham vọng có thể bao gồm việc giảm 50% tỷ lệ hiện mắc bệnh lao giữa năm 2015 và năm 2025. Giovanni Battista Migliori từ WHO cho biết: "Các kết quả từ Trung Quốc cho thấy tính khả thi của việc đạt được một mục tiêu như vậy bằng cách tích cực mở rộng quy mô các yếu tố cơ bản của chương trình kiểm soát bệnh lao cả trong và ngoài khu vực nhà nước", theo ông các nước khác có thể học hỏi từ mô hình của Trung Quốc.
Lao đang còn là một vấn đề lớn ở nhiều quốc gia bao gồm Ấn Độ, Nga và nhiều quốc gia châu Phi vẫn cần có các công cụ chẩn đoán và điều trị tốt hơn. Aaron Oxley của chương trình làm ngừng bệnh lao (Stop TB) ở Vương quốc Anh cho biết: "Trung Quốc đã cho thấy những gì có thể để đạt được khi tập trung sự chú ý và đầu tư nguồn lực cho cuộc chiến chống lại bệnh lao nhưng gần 4.000 người vẫn chết vì bệnh lao mỗi ngày và 3 triệu trường hợp không được chẩn đoán mỗi năm, chúng ta vẫn còn một chặng đường dài để đi".