Ngày Thế giới phòng chống HIV/AIDS là ngày 1-12 hàng năm để cộng đồng quốc tế cùng nâng cao nhận thức và thể hiện tinh thần đoàn kết trong việc đối mặt với đại dịch này, đồng thời cũng là dịp để các đối tác tuyên truyền kiến thức về đại dịch này và khuyến khích sự phát triển trong phòng chống HIV/AIDS, điều trị và chăm sóc ở những nước có tỉ lệ nhiễm cao và trên toàn thế giới.
Khái niệm về HIV/AIDS
HIV/AIDS được coi là căn bệnh thế kỷ do tính chất xã hội của nó, nếu ai chẳng may mắc phải căn bệnh này kể như cuộc đời đã kết thúc, không chỉ chết dần chết mòn mà còn bị cả xã hội thậm chí người trong cùng gia đình kỳ thị. Để phòng chống bệnh này trước hết chúng ta cần hiểu rõ thế nào là HIV/AIDS cũng như hậu quả nghiêm trọng của nó.
HIV (Human Immuno-deficiency virus) là virút gây suy giảm miễn dịch ở người. Chúng ta biết rằng hệ thống miễn dịch rất quan trọng, bởi nhờ có hệ thống này con người được bảo vệ trước các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, vi rút, ký sinh trùng của môi trường ngoài và kể cả môi trường trong của cơ thể. Hệ thống miễn dịch bao gồm miễn dịch tế bào (các bạch cầu) và miễn dịch dịch thể (do các tế bào lymphô tiết ra). Khi bị nhiễm HIV hệ thống miễn dịch đặc biệt là các tế bào lymphô bị virus HIV tấn công và xâm nhập vào bên trong tế bào, phát triển và nhân lên trong tế báo lymphô sau đó phá vỡ các tế bào này gây tình trạng suy giảm miễn dịch ở người. Với tình trạng suy giảm miễn dịch cơ thể chúng ta bị suy yếu và dễ nhiễm các bệnh nhiễm trùng khác như viêm phổi do nấm, tiêu chảy kéo dài, lao... đồng thời lâm vào tình trạng suy kiệt và có thể dẫn đến chết nếu các bệnh nhiễm trùng và suy kiệt này không được cứu chữa kịp thời và tích cực. Trong cơ thể người vi rút HIV không tự sinh ra, các trường hợp bị nhiễm HIV được xác định chủ yếu do nguyên nhân quan hệ tình dục không dùng bao cao su hoặcnhiễm máu của người có vi rút HIV.  |
Chung tay đẩy lùi đại dịch HIV/AIDS |
AIDS (Acquired Immuno Deficiency Syndrome) là Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải do virút HIV gây ra, ngoài ra nó còn có tên gọi khác là SIDA (Syndrome d'Immuno Deficience Acquise). AIDS được coi là cǎn bệnh thế kỷ nghiêm trọng do y học chưa tìm được thuốc phòng chữa hiệu quả, dẫn đến chết người vì người bệnh không có khả nǎng hồi phục. Người đã phát bệnh AIDS thì chắc chắn sẽ chết trong khoảng thời gian từ vài tháng đến vài nǎm. AIDS là giai đoạn cuối của quá trình nhiễm HIV. Tuy nhiên, mỗi người khi mắc AIDS sẽ có những triệu chứng khác nhau, tùy theo loại bệnh nhiễm trùng cơ hội mà người đó mắc phải và khả năng chống đỡ của hệ miễn dịch mỗi người.
Lịch sử phòng chống HIV/AIDS
Cách đây 24 năm, lần đầu tiên ngày Thế giới phòng chống AIDS được tổ chức vào 1/12/1988 và từ đó ngày 1/12 hàng năm được chọn là Ngày Thế giới phòng chống AIDS. Đây là dịp để cộng đồng quốc tế cùng nâng cao nhận thức và thể hiện tinh thần đoàn kết trong việc đối mặt với đại dịch này, đồng thời cũng là dịp để các đối tác tuyên truyền kiến thức về đại dịch này và khuyến khích sự phát triển trong phòng chống HIV/AIDS, điều trị và chăm sóc ở những nước có tỉ lệ nhiễm cao và trên toàn thế giới.
Chương trình phối hợp của Liên hợp quốc về HIV/AIDS (UNAIDS) đã chính thức chọn chủ đề chung cho các Chiến dịch phòng chống AIDS toàn cầu trong giai đoạn 2011-2015 là “Geting to zero” nghĩa là “Hướng tới mục tiêu ba không: không còn người nhiễm mới HIV, không còn người tử vong do AIDS và không còn kỳ thị, phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS”. Chiến dịch phòng chống AIDS của Liên hợp quốc tập trung vào mục tiêu “Không còn người tử vong do AIDS” là tăng cường các hoạt động điều trị cho người nhiễm, kêu gọi các chính phủ cùng hành động. Ngày Thế giới phòng chống AIDS năm 2012 với chủ đề “Hướng tới không còn người nhiễm mới HIV“
Kết quả ngăn chặn bệnh đại dịch HIV/AIDS
Theo báo cáo mới nhất của Chương trình Phối hợp Liên hợp quốc về HIV/AIDS (UNAIDS) nỗ lực đấu tranh phòng chống HIV/AIDS trên thế giới đã đạt được những kết quả đáng khích lệ. Số lượng các ca nhiễm mới đã giảm hơn 50% trong 25 quốc gia có thu nhập thấp hay trung bình, trong đó hơn một nửa là ở châu Phi, cận Sahara là khu vực chịu tác động nặng nề nhất bởi virus HIV. Ở một số nước vốn có tỉ lệ người nhiễm HIV cao nhất trên thế giới, số lượng các ca nhiễm HIV mới cũng đã giảm đáng kể từ năm 2001 như 73% ở Malawi, 71% ở Botswana, 68% ở Namibia, 58% Zambia, Zimbabwe 50% và 41% ở Nam Phi và Swaziland. Bên cạnh những kết quả tốt đẹp thu được về dự phòng HIV, khu vực châu Phi cận Sahara cũng đã giảm được 1/3 số ca tử vong liên quan đến AIDS trong vòng 6 năm qua và tăng 59% số lượng người được điều trị kháng virus chỉ trong vòng 2 năm. Thực tế cho thấy, những kết quả đã đạt được trong vòng 24 tháng qua có giá trị bằng của cả thập kỷ trước đó. Có thể lấy Nam Phi làm minh chứng khi quốc gia này đã mở rộng được diện điều trị thêm 75% chỉ trong vòng 2 năm qua - đã giúp 1,7 triệu người có thể được điều trị và làm giảm hơn 50.000 trường hợp nhiễm mới chỉ trong 2 năm. Trong thời gian này, Nam Phi cũng đã tăng cường các khoản đầu tư phòng chống AIDS của quốc gia lên đến 1,6 tỷ USD, mức cao nhất trong số các nước có thu nhập thấp và trung bình. Theo báo cáo của UNAIDS, hầu hết các quốc gia trên thế giới đều chia sẻ trách nhiệm chung thông qua việc gia tăng các khoản đầu tư của quốc gia mình. Chỉ trong giai đoạn năm 2001-2011, đã có hơn 81 nước tăng đến 50% lượng đầu tư cho công tác phòng chống HIV.
 |
(ảnh minh họa) |
Lĩnh vực có nhiều tiến bộ nhất được ghi nhận trong 2 năm qua là giảm tỷ lệ nhiễm HIV mới ở trẻ em, đặc biệt giảm 50% số lượng các ca nhiễm HIV mới xảy ra ở trẻ sơ sinh. Trong 6 quốc gia - Burundi, Kenya, Namibia, Nam Phi, Togo và Zambia - số lượng trẻ em bị nhiễm HIV mới đã giảm ít nhất 40% vào giai đoạn giữa năm 2009 và 2011. Việc điều trị kháng virus đã nổi lên như một công cụ hiệu quả để cứu lấy các sự sống thoát khỏi HIV/AIDS, số lượng người được điều trị ARV đã tăng 63% trên toàn thế giới. Tại khu vực châu Phi vùng Sahara, 2,3 triệu người đã được điều trị. Trung Quốc cũng đã tăng gần 50% số người được điều trị chống lại HIV trong năm ngoái. Trong giai đoạn từ năm 2005 đến 2011, số người tử vong do AIDS đã giảm hơn 500.000 người. So với năm 2005, số ca tử vong có liên quan đến HIV/AIDS đã giảm xuống 100.000 tại Nam Phi, gần 90.000 ở Zimbabwe, 71.000 ở Kenya và 48.000 ở Ethiopia. Những bước phát triển rất ấn tượng cũng đã được ghi nhận trong việc giảm các ca tử vong liên quan đến bệnh lao của những người sống chung với HIV. Trong 24 tháng qua, số ca tử vong do bệnh lao liên quan đến AIDS đã giảm được 13%. Kết quả này đạt được là nhờ vào tốc độ tăng kỷ lục 45% số lượng người bị đồng nhiễm lao/HIV có thể được tiếp cận điều trị ARV. Tại Việt Nam theo thông báo của Bộ Y tế, 54% tổng số người cần điều trị, gồm 60.935 người lớn và trẻ em, đã được điều trị kháng virus tăng gấp 22 lần so với năm 2005, số người nhiễm mới ở nhiều tỉnh, thành phố đã giảm xuống rõ rệt.
Mặc dù không thể phủ nhận những tiến bộ đạt được trong việc hạn chế số người nhiễm HIV mới, song thực tế trong những năm gần đây, một số vùng trên thế giới vẫn ghi nhận xu hướng gia tăng, hiểu biết của người dân về HIV còn hạn chế. Theo các điều tra gần đây nhất ở các nước có thu nhập thấp và trung bình, chỉ có 24% phụ nữ trẻ và nam giới trẻ trả lời chính xác 5 câu hỏi về các biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV và phản đối những quan niệm sai lầm về lây nhiễm HIV. Nhận thức và kiến thức về HIV thấp sẽ tiếp tục là những thách thức toàn cầu trong những năm tới trong việc kiểm soát sự lây nhiễm HIV. Thêm vào đó, trên thế giới, đến nay, vẫn còn một tỷ lệ không nhỏ số người đủ tiêu chuẩn điều trị ARV vẫn chưa tiếp cận được với các thuốc có ý nghĩa sống còn này đối với họ. Do vậy để thực hiện được mục tiêu không còn người tử vong do các nguyên nhân có liên quan đến AIDS thì giải pháp tăng cường sự tiếp cận của người nhiễm HIV/AIDS với các dịch vụ chăm sóc, hỗ trợ và điều trị HIV/AIDS đóng vai trò quan trọng. Tình trạng kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến nhiễm HIV/AIDS tại tất cả các quốc gia trên thế giới còn phổ biến, nhiều quốc gia vẫn còn những quy định cấm những người nhiễm HIV nhập cảnh và cư trú hoặc tồn tại tình trạng kỳ thị, phân biệt đối xử và bạo hành giới liên quan đến HIV/AIDS... Có thể khẳng định rằng, đây chính là một trong những nguyên nhân khiến những người có hành vi nguy cơ cao cũng như những người nhiễm HIV/AIDS hạn chế tiếp cận với các dịch vụ dự phòng, chăm sóc, hỗ trợ và điều trị nhiễm HIV/AIDS.
Ở Việt Nam thái độ kỳ thị với người nhiễm HIV/AIDS còn khá nặng nề, nhiều em nhỏ nhiễm HIV không được tới trường, nhiều người lớn nhiễm HIV bị tước quyền làm việc và bị đuổi ra khỏi nhà dù bản thân họ không phải là nguy cơ lây nhiễm HIV cho đồng nghiệp và người thân. Quốc hội Việt Nam đã thông qua một đạo luật mới, qua đó chấm dứt việc đưa người bán dâm vào các trung tâm giáo dục và lao động xã hội bắt buộc. Chính phủ cũng vừa ban hành nghị định quy định về điều trị thay thế nghiện các chất dạng thuốc phiện, với những hướng dẫn cụ thể nhằm mở rộng hơn nữa điều trị methadone cho những người nghiện heroin. Giờ là lúc mỗi tỉnh, thành, mỗi quận, huyện và mỗi cá nhân cần và có cơ hội để đóng góp phần của mình trong nỗ lực chung nhằm ngăn chặn AIDS. Chúng ta đều biết những người nào có nguy cơ lây nhiễm HIV cao. Chúng ta biết nguy cơ lây lan HIV ở những địa phương nào là nhiều nhất. Và chúng ta cũng biết chương trình can thiệp nào có hiệu quả và không hiệu quả. Đảm bảo cho những người nghiện ma túy có đủ bơm kim tiêm sạch là can thiệp có hiệu quả, còn đưa họ vào trung tâm cai nghiện bắt buộc thì không. Đảm bảo phụ nữ bán dâm có bao caosu và có thể yêu cầu khách hàng dùng bao caosu là can thiệp có hiệu quả, còn bắt giữ và cấm bán dâm thì không. Nâng cao nhận thức cho những người nam tình dục đồng giới và cung cấp cho họ bao caosu cùng chất bôi trơn là can thiệp hiệu quả, còn để mặc cho họ giả vờ mình là người dị tính thì không. Giờ đây, chúng ta cũng biết rằng xét nghiệm HIV và bắt đầu điều trị kháng virus sớm là cách tốt nhất để dự phòng lây nhiễm HIV sang người khác. Kỷ niệm Ngày Thế giới phòng, chống AIDS năm nay, chúng ta hãy dang tay đón nhận và giúp đỡ những người cần đến các dịch vụ HIV nhất, bằng chính sự quả cảm và nồng hậu sẵn có trong trái tim mỗi người dân Việt Nam.
 |
Thăm khám, điều trị cho bệnh nhận HIV/AIDS.
(ảnh minh họa) |
Mục tiêu hướng tới: “Không còn người nhiễm mới HIV”
Trên thế giới trong thông điệp được gửi đi nhân Ngày thế giới phòng chống HIV/AIDS, Tổng Thư ký Liên hợp quốc Ban Ki-moon một lần nữa nhắc lại rằng: “Một trong các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ liên quan đến cuộc chiến chống HIV/AIDS là rất rõ ràng: xóa bỏ dịch bệnh và đảo ngược xu hướng trong giai đoạn từ nay đến năm 2015. Nhờ có những nỗ lực, quyết tâm của các chính phủ và các tổ chức xã hội dân sự, thành công là trong tầm tay”. Nhân dịp này, nhà lãnh đạo cấp cao của Liên hợp quốc cũng nhấn mạnh: “Tôi kêu gọi tăng cường hơn nữa các nỗ lực để xóa bỏ kỳ thị và phân biệt đối xử, vốn là những nhân tố làm tăng nguy cơ trong phần dân số dễ bị tổn thương. (...) Mỗi người đàn ông, phụ nữ và trẻ em đều có thể thực hiện các quyền cơ bản của họ để chăm sóc sức khỏe và tiếp cận các dịch vụ thiết yếu nhằm giúp họ thoát khỏi căn bệnh này”. Ông Ban Ki-moon nêu rõ: Mục tiêu “không còn người nhiễm mới HIV, không còn người tử vong do AIDS và không còn kỳ thị, phân biệt đối xử liên quan đến HIV/AIDS" là hoàn toàn có thể đạt được. Nhân Ngày Thế giới phòng, chống AIDS, chúng ta phải cùng cam kết làm sâu sắc hơn nữa các chiến thắng đáng khích lệ trong những năm vừa qua và để tăng cường hiệu quả của công tác phòng và chống HIV/AIDS trong những năm sắp tới./.
Tại Việt Nam, Cục Phòng, chống HIV/AIDS (Bộ Y tế) hợp tác với Công ty Chevron Việt Nam Ltd tài trợ cho Việt Nam hơn 20 tỷ đồng nhằm giúp các phụ nữ đang mang thai được tư vấn và làm xét nghiệm HIV và điều trị bằng thuốc ARV (Antiretroviral) để giảm thiểu nguy cơ truyền nhiễm HIV từ mẹ sang con, ngoài ra còn có các chương trình khác nhằm ngăn chặn sự lây lan của HIV/AIDS. Giảm thiểu nguy cơ truyền nhiễm HIV từ mẹ sang con là một trong các mục tiêu chính của Chiến lược Quốc gia phòng, chống HIV/AIDS đến năm 2020. Công ty Chevron cam kết tài trợ hơn 500 tỷ đồng trong giai đoạn từ năm 2011 đến 2013 cho Quỹ Toàn Cầu thực hiện phòng, chống AIDS, lao và sốt rét. Quỹ Toàn Cầu dành hơn 20 tỷ đồng từ tổng tài trợ để hỗ trợ chương trình phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam.