Dàn tất treo trên đã cho thấy cứ 10 đứa trẻ sinh ra trên thế giới thì có đến 1 cháu bé bị sinh non (Socks lines show impact of prematurity across the world). Nhiều tổ chức, xã hội và chuyên gia liên quan đến cha mẹ cùng với nhiều công ty và cá nhân trên phạm vi toàn cầu đã cùng năm tay nhau tổ chức ngày thế giới về trẻ sinh non (November 17 as World Prematurity Day) vào ngày 17.11.2012 này. Vô số các sự kiện và hoạt động sẽ được tổ chức để đánh sự chú ý của công chúng đến các vấn đề và nguy cơ liên quan đến sinh non.
Tiếp sau nhiều điều ước của nhiều tổ chức khác nhau cho ngày này, EFCNI đã cung cấp một tranh tuyên truyền với một hàng các chiếc tất với biểu ngữ “Một trong 10 đứa trẻ sinh ra trên thế giới bị sinh non” ("one baby in ten is born premature. worldwide") và thông điệp này được chuyển thành 26 ngôn ngữ châu Âu khác nhau. Nó có thể dễ dàng xác định và sử dụng cho các hoạt động khác nhau để tổ chức kỷ niệm cho ngày World Prematurity Day 2012 vào ngày 17 tháng 11 năm 2012. Nhân ngày này, chúng tôi xin chia sẻ một số vấn đề liên quan đến gánh nặng bệnh tật của trẻ sơ sinh cũng như chăm sóc các bé này qua bài viết của các đồng nghiệp.
Chăm sóc trẻ sinh non
Ra đời sớm, nhẹ cân, đối diện với nhiều nguy cơ bệnh tật, trẻ sinh non rất thiệt thòi và cần được chăm sóc, nuôi dưỡng đặc biệt.
Sự thiệt thòi đáng thương
Trẻ sinh non tháng là trẻ ra đời trước khi được 37 tuần tuổi tính theo ngày đầu kỳ kinh chót của mẹ. Sinh non không phải là chuyện hiếm, theo số liệu của Tổ chức Y tế thế giới(WHO) cứ trung bình 10 trẻ ra đời, có một trẻ bị sinh non. Và có hẳn một ngày Thế giới vì trẻ sinh non (17.11) nhằm kêu gọi sự nhận thức và quan tâm giúp đỡ của cộng đồng, bởi hằng năm có tới hơn một triệu trẻ sinh non tử vong.
Cứ một ngày được ở lâu hơn trong bụng mẹ (cho đến đủ tháng đủ ngày) trẻ phát triển bằng cả tuần nếu so với khi bị ra đời sớm. Sự thiệt thòi này được thể hiện qua hàng loạt mối nguy hiểm chung của trẻ sinh non nhẹ cân như: thở khó khăn, dễ bị chảy máu trong não, có thể bị bệnh tim bẩm sinh, bệnh lý võng mạc; dạ dày, ruột, các dịch tiêu hóa không đủ gây khó bú, khó bài tiết phân, nước tiểu... Hệ miễn dịch yếu khiến trẻ non tháng dễ bị nhiễm trùng. Trẻ càng non tháng càng không có các chất dự trữ quan trọng như đường, chất béo (DHA, ARA), can xi, sắt vì những dự trữ này chỉ có ngày càng nhiều trong 3 tháng cuối của thai kỳ.
Nuôi trẻ sinh non rất vất vả. Bạn chỉ có thể giảm bớt những căng thẳng, bất an, sợ hãi trong quá trình chăm sóc trẻ bằng cách tuân thủ lịch tái khám trẻ sinh non và nhất là cùng với các bác sĩ, tích cực theo đuổi một chiến lược dinh dưỡng đặc biệt cho con mình.
Áp dụng chế độ dinh dưỡng khoa học
Trẻ sinh non có nhu cầu đặc biệt cao về dinh dưỡng để “bắt kịp” với đà phát triển như khi còn trong môi trường bào thai. Thiếu dinh dưỡng, trẻ sinh non có thể tử vong, có thể phải đối mặt với nguy cơ dị tật, có thể chậm phát triển trí tuệ, bất lợi trong phát triển ứng xử khi đến trường.
Khó khăn ở chỗ, trong khi nhu cầu đạm, vitamin, khoáng chất đều cao hơn trẻ bình thường thì khả năng dung nạp và hấp thu của trẻ sinh non lại rất hạn chế do kích thước dạ dày không đủ lớn, khả năng tiêu hóa, hấp thu dưỡng chất thấp. Trẻ sinh non khó tăng cân, hay bị trào ngược dạ dày thực quản, dễ ọc sữa tím tái. Trẻ sinh non cũng thường bị chướng bụng, khó đi tiêu vì thiếu men tiêu hóa và viêm ruột do niêm mạc ruột dễ bị tổn thương. Khoảng trên 30 ngày tuổi, trẻ dễ bị thiếu máu.
Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng hoàn hảo, nhưng với những trẻ thiếu tháng, nhẹ cân, bé cần bú được lượng sữa gấp 3 lần so với trẻ bình thường. Với dạ dày nhỏ hơn, khả năng nuốt, hấp thu hạn chế, điều này gần như không thể thực hiện được.
Do đó cần áp dụng chiến lược dinh dưỡng điều trị kết hợp nuôi ăn bằng sữa mẹ. Khi còn nằm viện, trong trường hợp không có sữa mẹ, việc sử dụng sữa cho trẻ non tháng sẽ được các bác sĩ hướng dẫn và thường được duy trì cho đến khi trẻ được 3.600 gr.
Sau khi xuất viện, các bà mẹ cần thiết được bác sĩ tư vấn cách tự nuôi trẻ sinh non và tuân thủ đúng theo sự hướng dẫn, bởi trẻ cần được duy trì dinh dưỡng cao năng lượng cho đến khi được ít nhất 9 tháng tuổi và có thể kéo dài đến 12 tháng.
Giành sự sống cho trẻ sinh non
Việt Nam nằm trong 42 nước có tỉ lệ trẻ em tử vong cao nhất thế giới, trong 63.000 trẻ em dưới 5 tuổi tử vong, có đến 50% là trẻ sinh non. Bắt đầu từ năm 2011, ngày 17-11 được chọn là ngày Thế giới .Vì trẻ sinh non nhưng không phải ai cũng biết ngày này cũng như các liệu pháp chăm sóc dinh dưỡng đặc biệt cho trẻ sinh non, ngay cả những người đã, đang và dự định làm mẹ.
Rời bụng mẹ, vào lồng ấp
Theo thống kê tại các bệnh viện phụ sản trên cả nước, tỉ lệ trẻ sinh non chiếm khoảng 10% tỉ lệ trẻ sơ sinh và con số này ngày càng gia tăng. Những đứa trẻ được sinh ra vào thời điểm thai nhi nhỏ hơn 37 tuần tuổi được coi là sinh non. Trẻ sinh non thường gặp nhiều nguy cơ mắc các bệnh mãn tính do chưa hấp thụ đầy đủ dưỡng chất và chưa hoàn thiện của các chức năng trong cơ thể.
Mỗi năm, trên thế giới có khoảng 15 triệu trẻ em bị sinh non. Việt Nam nằm trong 42 nước có tỉ lệ trẻ em tử vong cao nhất thế giới, cứ 63.000 trẻ em dưới 5 tuổi tử vong thì có đến 50% là trẻ sinh non. Riêng tại Khoa sơ sinh Bệnh viện Từ Dũ TPHCM, hằng năm tiếp nhận từ 15.000 - 18.000 bệnh nhi nội trú mà đa số có bệnh lý sơ sinh, đặc biệt là các trẻ non tháng nhẹ cân.  |
Chăm sóc trẻ sinh non trong lồng ấp tại Bệnh viện Từ Dũ. Ảnh: Minh Trang |
Nguyên nhân chính dẫn đến nguy cơ sinh non ở phụ nữ mang thai là do tình trạng sức khỏe của mẹ kém, sức khỏe thai có vấn đề, mẹ làm việc nặng, di chuyển nhiều, chế độ dinh dưỡng không được quan tâm đầy đủ...
Cũng có những trường hợp mẹ được cung cấp đầy đủ dinh dưỡng trong giai đoạn thai kỳ, có chế độ sinh hoạt hợp lý song vẫn sinh non.
Tuy nhiên, các bà mẹ cũng đừng quá lo lắng vì nếu được điều trị kịp thời và chăm sóc tốt cùng với phương pháp dinh dưỡng phù hợp, những đứa trẻ sinh non vẫn có cơ hội lớn lên và phát triển bình thường như trẻ sinh đủ tháng.
Vì sự sống trẻ sinh non
Trẻ sinh non phải đối diện với nhiều nguy cơ bệnh tật và tỉ lệ tử vong cao hơn trẻ sinh thường do cơ thể chưa phát triển đầy đủ. Hầu hết trẻ sinh non có nguy cơ mắc các bệnh về đường hô hấp, tiêu hóa, thị giác và hệ miễn dịch kém. Nếu không được sự chăm sóc đặc biệt, phối hợp tốt giữa bác sĩ sản khoa và nhi khoa, trẻ sinh non sẽ dễ tử vong, mắc bệnh tật cũng như kém phát triển thể chất và trí tuệ.
Để những em bé non nớt do ra đời quá sớm được cứu sống và lớn lên, các y bác sĩ phải nâng niu còn hơn cả trứng mỏng. Việc nuôi dưỡng những đứa trẻ còn chưa có khả năng bú mẹ này vô cùng phức tạp và tỉ mỉ. Lúc đầu chưa bú được sữa mẹ thì buộc phải nuôi bằng thuốc truyền qua đường tĩnh mạch. Một trẻ sinh non được nuôi bằng khoảng 20 loại thuốc chứa vitamin, đường, đạm, mỡ, các yếu tố vi lượng…
Với những trẻ lớn hơn, có thể bắt đầu tập ăn sữa qua đường xông dạ dày. Trẻ non tháng có nhu cầu dinh dưỡng cao hơn so với trẻ đủ tháng, nếu dùng sữa mẹ đơn thuần thì có thể không đáp ứng được nhu cầu về đạm và năng lượng trong khi phản xạ nuốt chưa tốt, dung tích dạ dày nhỏ, nhu động ruột tăng, sự tiết các dịch tiêu hóa chưa trưởng thành, nhất là dịch tụy...
Do vậy, dinh dưỡng cho trẻ sinh non cần có độ đậm về năng lượng, đạm và chất béo. Khi trẻ sinh non nặng khoảng 1,7 - 1,8 kg, các bác sĩ sẽ cho xuất viện. Lúc bấy giờ, trẻ vẫn cần có chế độ chăm sóc riêng tại nhà. Cụ thể, ngoài bú sữa mẹ, trẻ cần bổ sung canxi, vitamin D và một số thiếu hụt dinh dưỡng mà do việc ăn uống hoặc khẩu phần ăn chưa cung cấp đủ để giúp trẻ có thể phát triển tốt hơn về chiều cao, thể lực và trí não.  |
| 750.000 trẻ sinh non có thể được cứu sống mỗi năm - Ảnh: AFP |
Với đa số mọi người, nuôi một đứa trẻ sinh non là rất khó khăn nhưng nếu chăm sóc đúng bằng các liệu pháp dinh dưỡng và tình yêu thương thì trẻ sinh non vẫn hoàn toàn có thể phát triển bình thường. Khi có trẻ sinh non, các bậc làm cha làm mẹ cần trang bị cho mình những kiến thức cần thiết về chăm sóc trẻ. Hãy tự là một “bác sĩ” vì sự sống của trẻ sinh non.
Trẻ sinh non thường thiếu những chất dinh dưỡng nào?
Trong sữa mẹ có chứa các protein, chất béo, lactose, nguyên tố vi lượng thích hợp, vitamin, enzym và các yếu tố miễn dịch dễ tiêu hóa, hấp thụ, là thức ăn tốt nhất cho trẻ sinh non. Nhưng do đặc điểm sinh lý đặc thù của trẻ sinh non, một vài nguyên tố vi lượng (sắt, kẽm) và vitamin (D, C, B) trong sữa mẹ không đủ đáp ứng nhu cầu của chúng, mà những yếu tố dinh dưỡng này đảm bảo nhu cầu cần thiết cho sự phát triển trí lực và thể cách của trẻ sinh non, nếu không kịp thời bổ sung thì sẽ bị thiếu chất dinh dưỡng, bất lợi cho sự phát triển trí lực của trẻ sinh thiếu tháng. Trẻ sinh non dễ bị thiếu những chất dinh dưỡng nào?
Canxi
Hàm lượng canxi, phốt-pho trong sữa mẹ ở trẻ sinh thiếu tháng ít, cho dù đủ sữa cho con bú thì lượng hấp thụ canxi cũng chỉ chiếm 1/3 – ½ thời kỳ cuối của thai nhi. Trong khi đó lượng tích lũy sắt, phosphate cuối thai kỳ chiếm 80% tổng lượng tích lũy, cộng thêm dịch tiết acid không đủ, lượng hấp thụ vitamin D tan trong chất béo quá thấp, khiến trẻ sinh thiếu tháng có tuổi thai càng nhỏ thì càng dễ bị thiếu sắt, hơn nữa nếu tốc độ tăng trưởng của trẻ sinh thiếu tháng nhanh hơn trẻ sinh đủ tháng thì chúng lại dễ mắc bệnh còi xương do thiếu canxi.
Thiếu sắt
Thông thường, việc tái hấp thụ sắt diễn ra khi thai gần đủ tháng, do đó những trẻ sinh thiếu tháng thường không dự trù đủ lượng sắt cần thiết.
Thiếu kẽm
Với những trẻ sinh đủ tháng giá trị kẽm trong máu thường cao, do đó rất ít trẻ bị thiếu kẽm. Còn những trẻ sinh thiếu tháng do tuổi thai chưa đủ, dự trữ kẽm ít, kết hợp với hàm lượng kẽm trong sữa mẹ ở trẻ sinh non không thể đáp ứng nhu cầu tăng trưởng nên rất dễ bị thiếu kẽm.
Thiếu vitamin
Hàm lượng vitamin nhóm E, C, B và axit folic trong sữa mẹ không đủ, nếu tốc độ tăng trưởng của trẻ sinh non nhanh thì lượng nhu cầu đối với những vitamin này là tương đối lớn. Nếu sữa mẹ không thể đáp ứng hoàn toàn nhu cầu của trẻ sinh non đối với những nguyên tố vi lượng và vitamin này thì cần bổ sung thích hợp.
Có thể thấy, sở dĩ trẻ sinh thiếu tháng dễ thiếu chất dinh dưỡng là bởi vì chúng bị sinh ra quá sớm khiến thai nhi kông thể nhận được lượng tích trữ đầy đủ trong cơ thể của người mẹ ở thời kỳ cuối của thai kỳ. Thời kỳ này lại chính là giai đoạn quan trọng bắt buộc phải trải qua để hoàn thành việc trù bị các nguyên tố vi lượng thông thường cho cơ thể.
Nhu cầu dinh dưỡng của trẻ sinh thiếu tháng. Thông thường người ta cho rằng trẻ sinh thiếu tháng có nhu cầu nhiệt lượng cao hơn trẻ đã thành thục, lượng calo cần thiết hàng ngày cho mỗi kg trọng lượng cơ thể là 110 kcal -150 kcal. Bởi tỉ lệ trao đổi chất ở trẻ sinh thiếu tháng lớn hơn trẻ thành thục, nhưng khả năng hấp thụ lại thấp hơn những trẻ thành thục, do đó việc cung cấp nhiệt năng nên bắt đầu ở mức tương đối thấp là thích hợp. Tùy tình hình rồi tăng dần lên.
Nhu cầu dinh dưỡng như sau:
Protein: Lượng protein mà trẻ thành thục hấp thu được từ sữa mẹ chiếm 6%-7% tổng nhiệt lượng, lượng protein mà trẻ sinh thiếu tháng hấp thu chiếm 10,2% tổng nhiệt lượng, cao hơn trẻ bình thường.
Acid amin:
Trẻ bình thường cần 9 loại axit amin, trẻ thiếu tháng cần 11 loại, bởi chúng thiếu men chuyển hóa có liên quan, không thể chuyển hóa methionine (giúp phân hủy và đốt cháy chất béo, tăng thêm lượng testosterone sinh dục nam) sang cystine, phelynanaline (có chức năng bồi bổ não, tăng cường trí nhớ, và tác động trực tiếp đến mọi hoạt động của não) sang tyrosine, bởi cystine và tyrosine là những axit amin thiết yếu, bắt buộc phải được hấp thụ từ thức ăn.
Muối vô cơ:
Trẻ thiếu tháng cần nhiều muối vô cơ hơn trẻ trưởng thành. Ví dụ: Cần phải tăng cường cả canxi, kẽm, sắt, không đủ tháng, cơ thể trẻ sinh non sẽ thiếu muối vô cơ.
Vitamin:
Trẻ sinh thiếu tháng thiếu vitamin E dễ bị thiếu máu, tỉ lệ hấp thụ chất béo của chúng cũng không bằng trẻ thành thục nên có thể thiếu các loại vitamin hòa tan trong chất béo và một số chất dinh dưỡng khác.
Thực phẩm công thức tốt nhất dành cho trẻ thiếu tháng vẫn là sữa mẹ. Tóm lại, dinh dưỡng ở trẻ sinh non mỗi bé một khác, do tình hình khác nhau, cơ thể khác nhau, nên trong vấn đề dinh dưỡng cần kết hợp xem xét cẩn thận tình hình cá nhân.
Trẻ sinh dưới 37 tuần tuổi được xem là sinh non. Tỉ lệ sinh non ở nước ta chiếm tỉ lệ 10% |
Có thể cứu sống 750.000 trẻ sinh non mỗi năm
Các chuyên gia y tế của Liên Hiệp Quốc (UN) cho biết ít nhất 750.000 trẻ sinh non có thể được cứu sống mỗi năm bằng những biện pháp đơn giản và không đắt đỏ, tin tức từ AFP. “Có rất nhiều biện pháp đơn giản, không đắt đỏ nhằm để cứu sống trẻ sinh non và tăng cường chất lượng sống của những trẻ này”, AFP ngày 16.11 dẫn lời phát biểu của bà Elizabeth Mason, người đứng đầu cơ quan y tế của UN trước thềm Ngày Quốc tế Sinh non 17.11.
“Trẻ sinh non thường dễ bị nhiễm bệnh, có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến đường hô hấp”, bà Mason nói.
Bà Mason đề cập đến biện pháp tiêm steroid cho các bà mẹ giúp hạn chế sinh non, và giữ ấm tốt cho trẻ sinh non nhằm giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ sinh non.
Các số liệu thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết có 15 triệu trẻ sinh non trên toàn cầu mỗi năm, tương đương với tỷ lệ cứ 10 đứa trẻ chào đời thì có một trẻ sinh non. Trong số 15 triệu trẻ sinh non có khoảng một triệu trẻ tử vong hằng năm và nhiều trẻ sinh non khác phải gánh chịu di chứng như các căn bệnh về thần kinh.
Các chuyên gia y tế của UN khẳng định có thể cứu sống 750.000 trẻ sinh non trong số một triệu trẻ sinh non tử vong nếu áp dụng kịp thời một số biện pháp cần thiết.
Đa số trẻ sinh non tử vong xuất thân từ các gia đình nghèo tại các quốc gia thu nhập thấp, bà Mason cho biết. Theo WHO, trên 60% những ca sinh non trên toàn thế giới tập trung tại các quốc gia ở châu Phi và khu vực Nam Á.
Tài liệu tham khảo
1.Ngô Minh Xuân (2012). Giành sự sống cho trẻ sinh non
2.Phúc Duy (2009). Có thể cứu sống 750.000 trẻ sinh non mỗi năm
3.Cam Ngọc Phượng (2012). Chăm sóc trẻ sinh non