1. Tình hình sốt rét năm 2005 của tỉnh Thừa thiên-Huế và huyện A Lưới
-Với tác động của các biện pháp phòng chống sốt rét can thiệp, bảo đảm độ bao phủ phòng chống muỗi truyền bệnh, phát hiện, điều trị bệnh theo kế hoạch được xây dựng; tình hình sốt rét của tỉnh Thừa thiên-Huế năm 2005 đã có chuyển biến tích cực. So với năm 2004, số bệnh nhân sốt rét giảm 15,15% (829/977) - vượt mục tiêu (mục tiêu giảm 5%); không để tử vong và dịch sốt rét xảy ra - đạt mục tiêu. Tỷ lệ ký sinh trùng sốt rét giảm 43,43% (0,56/ 0,99%). Sốt rét nội địa trên cơ bản đã được khống chế nhưng tình hình sốt rét ngoại lai do bệnh nhân bị nhiễm bệnh từ các nơi khác ngoại tỉnh trở về các cơ sở là vấn đề mà địa phương đang phải đối mặt. Nguy cơ sốt rét quay trở lại, dịch sốt rét có thể xảy ra từ mầm bệnh ngoại lai qua trung gian của muỗi truyền bệnh, tạo yếu tố lây truyền tại chỗ là điều đã được khẳng định trong nguyên nhân thất bại của cả quá trình phòng chống và thanh toán bệnh sốt rét những năm trước đây.
- Mặc dù tình hình sốt rét của toàn tỉnh có những chuyển biến tích cực nhưng riêng tại huyện trọng điểm sốt rét A Lưới, tình hình sốt rét lại có những biến động. Điều này đã được khẳng định từ nguy cơ dịch sốt rét đã xảy ra ở phạm vi thôn bản trong năm 1998 và năm 2001. Tại huyện A Lưới năm 2005, số bệnh nhân sốt rét tăng 11,87% (443/396) so với năm 2004 (không đạt mục tiêu giảm 5%) nhưng đã tích cực phấn đấu đạt mục tiêu không để xảy ra tử vong và dịch sốt rét. Tỷ lệ ký sinh trùng sốt rét giảm 29,17% (0,85/ 1,20%). Vấn đề sốt rét có biến động do tính chất đặt thù của huyện vùng cao, biên giới, nơi có tuyến đường Hồ Chí Minh đi qua nối vùng sốt rét lưu hành của tỉnh Quảng Trị, Quảng Bình, tỉnh Quảng Nam và các tỉnh Tây Nguyên. Ngoài ra còn có 3 cửa khẩu LaLay, S3 Hồng Vân, S10 A Đớt và các đường mòn quen thuộc của đồng bào các dân tộc thiểu số nối với các vùng sốt rét lưu hành của tỉnh Xaravan và Xêkông thuộc nước CHDCND Lào.
- A Lưới có 8 loại dân tộc thiểu số gồm Pakô, Tàôi, Katu, Vân kiều, Pahy, Tày, Mường, Nùng sống ở 19/21 xã, thị trấn của huyện với 6.064 hộ và 32.086 người; chiếm tỷ lệ 81,46% (32.086/39.388) dân số toàn huyện. Các hoạt động trong sinh hoạt hàng ngày của đồng bào dân tộc thiểu số thường gắn liền với vùng biên giới và tuyến đường Hồ Chí Minh thuộc vùng sốt rét lưu hành nặng nên có nhiều nguy cơ bị mắc sốt rét.
- Quản lý tình hình giao lưu, biến động dân từ tháng 07 đến tháng 12 năm 2005 tại các xã thuộc huyện A Lưới ghi nhận:
* Tổng số người có giao lưu đi: 2.414. Trong đó có 128 người đi Lào (5,30%), 1.892 người đi rừng, ngủ đêm ở rừng (78,38%) và 179 người vào rẫy, ngủ đêm ở rẫy (29,78%)
* Tổng số người có giao lưu đến: 2.969. Trong đó có 171 người Lào qua (5,76%), 129 người ở các thôn bản đi Lào trở về (4,34%), 1.215 người từ đồng bằng, thành phố lên ngủ lại đêm tại huyện (40,92%) và 1.456 công nhân xây dựng các công trình tại A Lưới (49,04%)  |
| Các đợt tập huấn về chương trình phòng chống sốt rét tại các tuyến |
2. Các giải pháp ngăn chận sốt rét quay trở lại
Để ngăn chận nguy cơ sốt rét quay trở lại tại huyện A Lưới, Trung tâm Phòng chống Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng đã nghiên cứu tình hình và xây dựng biện pháp quản lý sốt rét vùng biên giới và tuyến đường Hồ Chí Minh với các hoạt động của hệ thống y tế xã, y tế thôn bản, bộ đội biên phòng, bộ đội làm công tác vận động quần chúng ở cơ sở, bộ phận kiểm dịch y tế ở các cửa khẩu ... phát hiện tình hình và cung cấp ngay thông tin cho mạng lưới y tế dân y cũng như quân y nơi gần nhất về các biến động dân giao lưu qua về biên giới, giao thông trên tuyến đường Hồ Chí Minh để kịp thời tư vấn, giúp đỡ các biện pháp can thiệp phòng bệnh cũng như chống bệnh.
2.1. Đối với các đối tượng từ Lào qua
- Y tế cơ sở nơi gần nhất sau khi được cung cấp thông tin, tìm cách tiếp cận thôn bản nắm tình hình, phân lập đối tượng, lên danh sách theo dõi và quản lý.
-Yêu cầu bắt buộc là phải khám bệnh, xét nghiệm máu phát hiện ký sinh trùng sốt rét cho tất cả các đối tượng, đồng thời có chỉ định điều trị một liều thuốc sốt rét phỏng đoán. Khi có kết quả xét nghiệm xác định là bệnh nhân sốt rét thì căn cứ vào danh sách theo dõi để quản lý điều trị tiếp tục cho khỏi bệnh.
- Truyền thông giáo dục và vận động các hộ ở thôn bản có quan hệ gia đình, đồng tộc với các đối tượng từ Lào qua giúp đỡ các điều kiện sinh hoạt, ăn ở, màn ngủ, điều trị nếu bị mắc bệnh.
- Theo dõi thời gian các đối tượng này lưu trú tại cơ sở thôn bản để có kế hoạch quản lý sốt rét, chủ động khống chế không để người có mang mầm bệnh lây truyền cho gia đình và đồng bào ở thôn bản. Khi các đối tượng này trở về lại Lào, tư vấn, hỗ trợ và giúp đỡ các điều kiện để phòng bệnh.
2.2. Đối với các đối tượng thường hay đi rừng, qua Lào và về lại cơ sở
- Y tế xã, thôn bản và quân y cơ sở quản lý đối tượng bằng danh sách cụ thể. Truyền thông giáo dục, vận động, giúp đỡ nhân dân các biện pháp phòng bệnh khi đi và kịp thời chống bệnh khi mắc bệnh trở về.
- Việc phòng bệnh khi đi đã được cơ sở tư vấn, phổ biến biện pháp cho các đối tượng đem theo màn ngủ, xin cấp thuốc uống phòng và thuốc tự điều trị khi có sốt nếu xa cơ sở y tế dài ngày (trên 15 ngày). Nhân dân đã có ý thức phòng bệnh khi hiểu rõ việc quản lý này giúp dân tránh sự mắc bệnh, có ý nghĩa về mặt y tế, không phải quản lý về mặt chính quyền để cản trở nhu cầu đi lại thăm thân của đồng bào các dân tộc.
- Việc chống bệnh đã được quy định cho các cơ sở thực hiện. Tất cả các đối tượng đi rừng và qua Lào trở về phải được khám, xét nghiệm máu để phát hiện bệnh. Sau khi lấy lam máu xét nghiệm, các đối tượng đều được điều trị ngay một liều thuốc phỏng đoán như các đối tượng từ Lào qua. Có kết quả xét nghiệm sẽ tiếp tục quản lý điều trị để chống tái phát hoặc tiệt căn, không để mầm bệnh có điều kiện lây lan tại thôn bản qua trung gian của muỗi truyền bệnh.
2.3. Đối với các đối tượng lưu thông trên tuyến đường Hồ Chí Minh
- Tuyến đường Hồ Chí Minh đi qua hầu hết tất cả các xã thuộc huyện A Lưới, nối vùng sốt rét lưu hành của tỉnh Quảng Trị ở phía Bắc và tỉnh Quảng Nam ở phía Nam theo trục dọc. Tuyến đường này cũng được nối với các đoạn đường theo trục ngang về phía Tây qua biên giới Lào bằng các cửa khẩu La Lay (giáp ranh Quảng Trị), cửa khẩu S3 xã Hồng Vân, cửa khẩu S10 xã A Đớt; theo trục ngang về phía Đông qua Quốc lộ 49 xuống huyện Hương Trà, Thành phố Huế và Tỉnh lộ 74 nối huyện Nam Đông, huyện Phú Lộc.
- Các xã có tuyến đường Hồ Chí Minh đi qua theo trục dọc và các xã có ảnh hưởng của tuyến đường Hồ Chí Minh theo trục ngang đều được chỉ định cho cơ sở theo dõi, quản lý sốt rét cho số dân có giao lưu đến để chủ động phát hiện, điều trị bệnh.
- Các Đồn Biên phòng, Đoàn Kinh tế-Quốc phòng, các Trạm kiểm soát của Bộ đội Biên phòng, bộ phận kiểm dịch y tế quốc tế ở các cửa khẩu ... đã có chỉ định theo dõi, kiểm soát, thông báo cho hệ thống quân, dân y thông tin cần thiết để quản lý đối tượng nhằm phát hiện và điều trị bệnh nếu có lưu trú tại các cơ sở trên tuyến đường.
- Lực lượng biên phòng, các Trạm kiểm soát biên phòng thuộc Đồn 627 ở phía Bắc và Đồn 637 ở phía Nam có trách nhiệm kiểm soát phương tiện, số dân giao lưu từ huyện Đăkrông, Quảng Trị; huyện Tây Giang, Quảng Nam vào tuyến đường Hồ Chí Minh thuộc huyện A Lưới, Thừa thiên-Huế để hỗ trợ công tác quản lý sốt rét của hệ thống quân, dân y.
3. Kết luận
Trọng điểm sốt rét hiện nay của tỉnh Thừa thiên-Huế là huyện A Lưới. Số bệnh nhân mắc sốt rét hàng năm tại đây chiếm khoảng trên 60% tổng số bệnh nhân sốt rét của toàn tỉnh nhưng thực trạng hiện tại mà cơ sở đang phải đối mặt là diễn biến tình hình khá phức tạp do vấn đề giao lưu, di biến động dân có liên quan đến vùng biên giới và tuyến đường Hồ Chí Minh chưa kiểm soát hết được của mạng lưới y tế đã được xây dựng. Mặc dù sốt rét nội địa trên cơ bản đã được khống chế nhưng sốt rét ngoại lai đã, đang và sẽ ảnh hưởng đến tình hình sốt rét của huyện với nguy cơ sốt rét quay trở lại bất cứ lúc nào nếu chủ quan, lơ là, lơi lỏng trong việc tiếp tục đầu tư các nguồn lực và các hoạt động để duy trì thành quả lâu dài. Giải pháp ngăn chận nguy cơ sốt rét quay trở lại đã được thiết lập. Kết quả còn tùy thuộc vào sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của các Cấp ủy Đảng, chính quyền và sự quyết tâm, nỗ lực, cố gắng của hệ thống y tế, dân y cũng như quân y tại cơ sở. Mục tiêu phấn đấu đến năm 2010, bệnh sốt rét không làm ảnh hưởng tới sức khoẻ nhân dân và sự phát triển kinh tế xã hội của huyện A Lưới nói riêng và tỉnh Thừa thiên-Huế nói chung, tạo được các điều kiện vững chắc, yếu tố bền vững để duy trì thành quả lâu dài.