Trên thế giới, đặc biệt các nước châu Phi và Nam Mỹ trong thời gian qua đươc sự tài trợ từ các tổ chức như Tổ chức y tế thế giới (WHO), Ngân hàng thế giới (WB), dự án GTZ của Đức, JICA của Nhật Bản,…đã nghiên cứu và phát triển nhiều mô hình quản lý bệnh nhân HIV/AIDS và bệnh nhân sốt rét tại nhà và ngay tại cộng đồng (Home Based Management or Community Based Management) đã mang lại hiệu quả rất cao, thông qua các tổ chức Đoàn, Hội tại địa phương trong quốc gia đó, nhất là các vùng trọng điểm về sốt rét lưu hành nặng. Còn Việt Nam và một số quốc gia châu Á đã áp dụng mô hình này đến đâu và đạt hiệu quả như thế nào?
Thật đáng mừng vì nhiều năm qua, với sự nỗ lực Dự án Quốc gia phòng chống sốt rét và một số tổ chức tài trợ khác như WHO, Quỹ toàn cầu (GF), JICA, WB, …bệnh sốt rét ở Việt Nam đã không còn gây ảnh hưởng trầm trọng đến sức khỏe và đời sống của cộng đồng dân cư các vùng đồng bằng, trung du và vùng sâu vùng xa, biên giới hải đảo. Tuy nhiên, tại các vùng sâu, vùng xa, cán bộ y tế chuyên ngành ký sinh trùng còn thiếu về số lượng, còn yếu về chuyên môn nghiệp vụ, hệ thống xét nghiệm còn thiếu mọi mặt mặc dù đã được đầu tư,…người dân còn nhiều nguy cơ mắc sốt rét. Với ý nghĩa đó, việc thành lập một nhóm chuyên chăm sóc y tế cho cộng đồng là cần thiết và ý tưởng “Nhóm chăm sóc y tế cộng đồng” (NCSYTCĐ) ra đời và đã mang lại hiệu quả bước đầu.
Đặc điểm của nhóm chăm sóc y tế cộng đồng
Nhóm được thành lập xuất phát từ thực tế của địa phương lưu hành sốt rét nặng và rất nặng, lại là những thôn “trắng”, bản “trắng” về y tế hoặc rất thiếu y tế thôn, bản trong công tác phòng chống sốt rét. Mỗi nhóm được thành lập gồm có 3 thành viên với nhiệm vụ tuyên truyền kiến thức hoặc nội dung phòng chống bệnh sốt rét và các biện pháp phòng chống khác, tham gia các hoạt động tẩm màn, phun thuốc, lấy lam máu, phát hiện các trường hợp nghi mắc sốt rét tại địa phương và thông báo với trạm y tế xã gần nhất. Hầu hết những NCSYTCĐ này đều đã được tập huấn và có hiểu biết về bệnh sốt rét, triệu chứng xuất hiện, cách phòng chống, hiểu biết và xử lý sớm các trường hợp mắc sốt rét. Trải qua hơn 1 năm hoạt động, NCSYTCĐ đã thể hiện được vai trò chủ đạo trong công tác phát hiện và phòng chống sốt rét của thôn, bản, hỗ trợ tích cực cho y tế xã.
Những thuận lợi của nhóm CSYTCĐ
Thành viên của nhóm y tế cộng đồng đều là những người thuộc thôn, bản của một số tỉnh có trọng điểm sốt rét. Phần lớn các thành viên này đều đang là các cộng tác viên của các chương trình y tế quốc gia, họ chưa phải là nhân viên y tế thôn bản, một phần khác là những quan chức trong buôn, làng, thôn, bản như trưởng thôn, phụ trách phụ nữ thôn, phụ trách thanh niên thôn, nên họ nhận được nhiều sự ủng hộ của bà con trong thôn, bản trong quá trình tuyên truyền bệnh sốt rét và các biện pháp phòng chống bệnh khác trong vùng. Dần dần nhóm đã làm thay đổi tư duy lạc hậu trước đây cho rằng bệnh sốt rét là do ma làm và khi bị bệnh thì người ta chỉ mời thầy cúng bái chứ không đưa đến cơ sở y tế. Mỗi NCSYTCD được trang bị một túi y tế bao gồm: lam kính sạch, bông cồn, kim chích máu, cặp nhiệt độ, sổ theo dõi phòng chống sốt rét tại thôn, đèn pin, thuốc sốt rét. Hằng tháng, mỗi nhóm đều tổ chức sinh hoạt nhóm hoặc dự giao ban với trạm y tế xã để nắm bắt tình hình y tế cụ thể tại địa phương. Đây là một hoạt động rất cụ thể thuận lợi cho việc phát hiện, xử lý sớm các trường hợp mắc sốt rét tại thôn, bản của NCSYTCĐ.
Khắc phục những khó khăn để vươn lên phía trước
Do mới thành lập chỉ trong một thời gian ngắn nên những khó khăn mà NCSYTCĐ gặp phải không ít. Hầu hết các thành viểntong nhóm mới thành lập được tập huấn ít ngày về bệnh sốt rét và cách phòng chống nên trong quá trình hoạt động còn nhiều bỡ ngỡ. Đặc biệt là đôí với những nhóm không có thành viên là cán bộ y tế thôn bản thì chưa đủ tin cập để giao thuốc điều trị sốt rét trực tiếp. Về vật liệu truyền thông thì các nhóm chăm sóc y tế này đều chưa được trang bị, đây là một khó khăn của nhóm vì vật liệu truyền thông được đánh giá là một trong những công cụ tuyên truyền tương đối hiệu quả trong phòng chống sốt rét. Nguyên nhân của thiết hụt này do kinh phí hoạt động còn hạn chế, các nhóm chưa được đào tạo lại để nắm vững thông tin về bệnh sốt rét, đặc biệt là cách sử dụng thuốc sốt rét hiện nay. Trong thời gian tới, nếu có đủ kinh phí, NCSYTCĐ sẽ thành lập các nhóm liên thôn, tạo sự gắn kết và quản lý các ca bệnh sốt rét chặt chẽ hơn, nhất là các ca di cư tự do, đi rừng, ngủ rẫy. Tuy nhiên, để duy trì và phát huy được hiệu quả của NCSYTCĐ, ngoài kinh phí hoạt động, cần có chế độ tương xứng đối với các thành viên trong nhóm, tốt nhất là đào tạo họ thêm kiến thức về bệnh sốt rét, được đi học các lớp y tế ngắn ngày và chuyển họ trở thành nhân viên y tế thôn bản.