Theo số liệu thống kê mới cập nhật của Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn, số bệnh nhân sốt rét và tử vong sốt rét đang có chiều hướng gia tăng ở nhiều tỉnh khu vực miền Trung-Tây Nguyên vào các tháng cuối năm 2006, đặc biệt là các tỉnh Đăk Lăk, Gia Lai và Bình Định.Tình hình sốt rét của một số tỉnh khu vực miền Trung-Tây nguyên trong 8 tháng đầu năm 2006:
Tại Đăk Lăk: bệnh nhân sốt rét (BNSR) của một số huyện trong tỉnh tăng cao so với cùng kỳ năm trước như Ea súp (122%), Lak (108%), Krông năng (88,7%), Cư Mgar (15,2%), BV tỉnh (16,4%), ngoại tỉnh (33,3%) và ký sinh trùng sốt rét (KSTSR) như các huyện Ea Súp (60,7%), Krông Năng (75%), Ea Hleo (20,97%), Cư Mgar (25%), BV tỉnh (86,7%), ngoại tỉnh (75%). Như vậy có nhiều huyện tăng cả BNSR và KSTSR như Ea súp, Krông Năng, Cư Mgar, Bệnh viện tỉnh; các huyện thị còn lại giảm chậm hoặc giảm không bền vững và có thể gia tăng đột biến bất cứ lúc nào. Theo số liệu thống kê chưa đầy đủ trong tháng 9-10/2006 số BNSR, sốt rét ác tính (SRAT) nhập bệnh viện các tuyến tiếp tục tăng cao hơn trước, đáng lưu ý là có 6 trường hợp tử vong sốt rét (TVSR) kể cả 2 ca ngoại tỉnh.
Tại Gia Lai: số KSTSR tăng 60% ở hầu hết các huyện thị trong tỉnh; số BNSR tăng cao ở các huyện Mang Yang (37,84%), Krông Pa (29,35%) Ayun Pa (26,27%), Đức Cơ (16,77%), Chư Sê (13,61%), Pleiku (360%), Bệnh viện tỉnh (154,29%). Đặc biệt một số xã có sốt rét gia tăng vượt đường dự báo dịch MEAN ± 2SD như IaOr (huyện Chư Prông), Iarbol (huyện Ayun Pa), Sơros (huyện Konchro), Iablang, Dun, Adun (huyện Chư Sê) An Phú (An Khê), Amarơn, Kim Tân, Pờtó, Iatrok (huyện Chư Pả), Thị trấn Iakha, xã Iahrung (huyện Iagrai) và Iapnôn (huyện Đức Cơ); trong tháng 9-10/2006 BNSR và KSTSR tiếp tục tăng ở nhiều xã và nhiều huyện trọng điểm. Trong 8 tháng đầu/2006 toàn tỉnh Gia Lai đã có 6 trường hợp tử vong do sốt rét.
Tại Bình Định: có 80 bệnh nhân sốt rét (tăng 63%) so với cùng kỳ năm trước ở 8/11 huyện thị, không có TVSR; nhưng chỉ riêng trong tháng 9/2006 số BNSR phát hiện đã là 126 ca ở 52 xã/phường của 11 huyện/thành phố, trong đó cao nhất là Vĩnh Thạnh (41 ca), Vân Canh (20 ca), Tây Sơn (18 ca), Phù cát (13 ca)... số mắc sốt rét ác tính tăng và có 2 trường hợp tử vong do sốt rét.
 |
Đồng bào dân tộc H'Mông |
Điều đáng lo ngại là hầu như toàn bộ số bệnh nhân sốt rét ở cả 3 tỉnh Đăk Lăk, Gia Lai, Bình Định và các tỉnh khác trong khu vực đều nhiễm sốt rét do đi rừng, ngủ rẫy hoặc làm ăn xa ở các vùng có sốt rét lưu hành nặng trở về nên rất khó kiểm soát. Kết quả điều tra côn trùng của Viện tại nhà rẫy ở các tỉnh có sốt rét tăng đều phát hiện loài muỗi truyền bệnh chính An. dirus có mật độ cao (có nơi bắt được 50 con) và An. minimus mật độ thấp hơn, các nhà rẫy này đều tạm bợ, không có vách che chắn nằm rải rác trong rừng sâu nên không thể áp dụng các biện pháp phun bảo vệ bằng hóa chất; hơn nữa các nhà rẫy lại cách xa nơi ở từ 15-20 km, đường đi lại khó khăn phải đi bộ khoảng 3 giờ đồng hồ nên người dân rất khó tiếp cận cơ sở y tế khi bị sốt rét. Phần lớn các trường hợp tử vong sốt rét đều ở tình trạng biến chứng muộn nhiều cơ quan phủ tạng quá khả năng cấp cứu của các tuyến bệnh viện do không được phát hiện và điều trị kịp thời. Trong bối cảnh sốt rét gia tăng, 9 tỉnh phía Bắc miền Trung (Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa thiên-Huế, TP. Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Kon Tum và Gia Lai) còn bị ảnh hưởng trực tiếp của cơn bão Xangsane (cơ bão số 6) trong tình trạng nhiều nhà cửa bị đổ sập hoặc tốc mái, các biện pháp phòng chống sốt rét thực hiện từ đầu năm mất tác dụng nên nguy cơ bùng phát sốt rét trở lại rất cao, nhất là trong thời điểm đỉnh cao của mùa truyền bệnh sốt rét (tháng 8-11).
Một số giải pháp ngăn chặn sự bùng phát của sốt rét trên diện rộng:
Để ngăn chặn sự bùng phát của sốt rét trên diện rộng, Viện đã có văn bản báo Bộ Y tế và các tỉnh trong khu vực về việc dự báo nguy cơ bùng phát sốt rét ở một số tỉnh miền Trung-Tây Nguyên, dự trù hóa chất, thuốc men, kinh phí phòng chống dịch; đồng thời thành lập Ban chỉ đạo và cử nhiều đoàn giám sát, chỉ đạo, hỗ trợ các tỉnh triển khai thực hiện. Đặc biệt, từ 4-11/10/2006, đoàn lãnh đạo Viện và các chuyên viên do TS. Triệu Nguyên Trung-Viện trưởng làm Trưởng đoàn đã trực tiếp đến làm việc với 4 tỉnh Tây Nguyên (Đăk Lăk, Đăk Nông, Gia Lai, Kon Tum) và Bình Định đánh giá nhận định tình hình diễn biến sốt rét tại cơ sở, chỉ đạo thực hiện biện pháp PCSR tại các vùng có nguy cơ gia tăng sốt rét và xem xét các biện pháp bổ sung và nhu cầu cung cấp vật tư, kinh phí hỗ trợ phòng chống dịch. Các địa phương có sốt rét tăng cao, đã có công văn chỉ đạo thực hiện khẩn cấp như UBND tỉnh (Đăk Lăk), Sở Y tế (Bình Định, Đăk Lăk, Kon Tum, Gia Lai), Trung tâm Phòng chống sốt rét Bình Định, Đăk Lăk và Gia Lai đã phối hợp với các đoàn giám sát, chỉ đạo của Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn vào cuộc.
Trước mắt giải pháp khống chế gia tăng số mắc và hạn chế tử vong sẽ tập trung vào một số biện pháp ưu tiên:
Phát hiện và điều trị bệnh nhân sốt rét: các huyện có sốt rét tăng cao cần thành lập 3-4 đội điều trị (2 người/1 đội) cùng vớinhân viên y tế cơ sở (xã/thôn bản) tăng cường phát hiện và điều trị tại chỗ BNSR bằng các thuốc hiệu lực cao (CV8, artesunat) và thuốc diệt giao bào Primaquin (nếu dùng kèm với artesunat) để kịp thời ngăn chặn biến chứng và hạn chế lây lan. Chỉ định điều trị mở rộng ở các điểm có lan truyền sốt rét cao và có khả năng xảy dịch. Tuyến xã cần điều trị artesunate ống cho bệnh nhân sốt rét nặng hoặc sốt rét ác tính trước khi chuyển lên tuyến trên.
Phòng chống vectơ (diệt muỗi truyền bệnh sốt rét): chỉ định phun tồn lưu hóa chất bổ sung cho các vùng sốt rét trọng điểm có nguy cơ xảy dịch, các xã/thôn giáp ranh với rừng, nhà rẫy và các nhà của/lán trại của dân di cư tự do. Tẩm màn bổ sung cho một số xã chưa đạt trong đợt 1/2006 (chất lượng tẩm màn chỉ đạt < 80%); tăng cường vận động người dân mang màn khi đi rừng và ngủ rẫy.
Truyền thông giáo dục: lựa chọn các thông điệp ngắn gọn và dễ hiểu để vận động người dân đi rừng, ngủ rẫy hoặc làm ăn xa cơ sở y tế cần phải mang theo màn nằm và nhận một thuốc sốt rét để tự điều trị khi có sốt.
 |
Quảng cáo phương pháp ngăn chặn sốt rét
tại trạm Y tế xã Easup-Đăk Lăk |
Hỗ trợ vật tư, hóa chất, thuốc sốt rét và kinh phí: Bộ Y tế, Chương trình quốc gia phòng chống sốt rét và Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn sẽ đảm bảo cung cấp vật tư theo dự trù bổ sung của các tỉnh để kịp thời thực hiện.
Tăng cường giám sát dịch tễ, phát hiện và ngăn chặn kịp thời các ổ bệnh để không xảy ra dịch sốt rét và hạn chế thấp nhất số tử vong.
Tháng 10-11/2006, vẫn đang là thời điểm đỉnh cao của mùa truyền bệnh sốt rét, dự báo số bệnh nhân sốt rét và tử vong sốt rét vẫn tiếp tục gia tăng; các biện pháp phòng chống sốt rét chỉ định nêu trên chỉ mang tính chất tương đối vì chưa có biện pháp hữu hiệu để bảo vệ cho nhóm dân đi rừng, ngủ rẫy.
Mặc dù có sự nỗ lực của ngành y tế, nhưng điều quan trọng nhất là mỗi người dân cần có ý thức tự bảo vệ khi sống trong vùng sốt rét lưu hành mới hạn chế được nguy cơ nhiễm bệnh và hạn chế lan truyền trên diện rộng.