Đại dịch cúm A(H1N1) hiện nay đang lan rộng ở nhiều quốc gia trên thế giới. Cho đến ngày 24/7/2009, dịch đã xảy ra ở 145 quốc gia và vùng lãnh thổ làm cho 151.656 người mắc bệnh và 868 trường hợp bị tử vong. Việt Nam đã phát hiện bệnh nhân cúm A(H1N1) đầu tiên và các trường hợp sau đó do một số người mang mầm bệnh từ nước ngoài xâm nhập vào nội địa qua đường hàng không. Vào thời điểm này, nước ta cũng đã có 532 người mắc bệnh nhưng chưa có trường hợp nào bị tử vong. Có thể nói dịch bệnh cúm A(H1N1) của Việt Nam hiện tại là do cúm ngoại nhập. Trong tiến trình giao lưu, hội nhập quốc tế; các cơ sở y tế cũng cần đề phòng sốt rét ngoại nhập.
Sốt rét ngoại nhập
Theo y văn, vấn đề sốt rét ngoại nhập đã được các nhà khoa học đề cập đến. Trong tiến trình hội nhập và hợp tác quốc tế, việc giao lưu, đi lại của con người với nhiều nước trên thế giới ngày càng khá phổ biến và mở rộng. Vì vậy, mầm bệnh có khả năng lây lan từ nước này sang nước khác, vùng này sang vùng khác để gây bệnh và tạo ra dịch bệnh là điều có thể có khả năng xảy ra như dịch cúm A(H1N1) hiện nay. Bệnh sốt rét cũng có thể xâm nhập vào các nước đã có tình hình sốt rét ổn định với mầm bệnh sốt rét ngoại nhập vì muỗi Anopheles truyền bệnh sốt rét của các vùng sốt rét lưu hành mang ký sinh trùng sốt rét có khả năng xâm nhập vào máy bay khi máy bay đỗ ở những vùng sốt rét lưu hành cao. Muỗi chích đốt máu và truyền bệnh sốt rét cho các hành khách trên máy bay. Nếu những hành khách ở vùng không có sốt rét, chưa hề có miễn dịch với bệnh sốt rét thì bệnh cảnh lâm sàng thường diễn ra khá nặng, đặc biệt là khi bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum. Trong trường hợp này, việc phát hiện, chẩn đoán bệnh cũng sẽ rất khó khăn vì đây là tình trạng sốt rét sơ nhiễm, thường có cơn sốt không điển hình. Tỷ lệ tử vong ở những trường hợp sốt rét ngoại nhập cũng rất cao do bệnh diễn biến nặng, việc phát hiện, chẩn đoán thường chậm hoặc bị nhầm lẫn. Khi những bệnh nhân trở về nước sở tại nơi đang sinh sống sẽ mang mầm bệnh sốt rét ngoại nhập về, nếu ở đây có muỗi Anopheles truyền bệnh chủ yếu thích hợp, muỗi chích đốt máu có ký sinh trùng sốt rét của bệnh nhân và lây truyền bệnh sang cho các người lành. Bệnh sốt rét sẽ phát triển và có khả năng gây thành dịch tại địa phương từ mầm bệnh sốt rét ngoại nhập.
Trong thời gian qua, tình hình sốt rét ngoại lai ngoài tỉnh do bệnh nhân bị nhiễm bệnh từ các nơi khác trở về địa phương đã làm ảnh hưởng và được các cơ sở y tế chú ý đến rất nhiều. Hiện nay sốt rét ngoại nhập và sốt rét nhập cư là vấn đề cũng cần được quan tâm. Chủ đề của Ngày Thế giới Phòng chống Sốt rét được tổ chức đầu tiên vào ngày 25 tháng 4 năm 2008 đã xây dựng nội dung “Sốt rét là một bệnh không biên giới” (Malaria-a diseases without borders, Le paludisme-une maladie sans frontières), vì vậy sốt rét ngoại nhập cần được quan tâm hơn.
Những con đường sốt rét ngoại nhập
Ngoài vấn đề sốt rét ngoại nhập bằng phương tiện máy bay qua đường hàng không như đã đề cập ở trên, sốt rét ngoại nhập còn có thể xâm nhập vào nội địa của các nước khác qua những cửa khẩu cảng đường biển và đường bộ. Người mang ký sinh trùng sốt rét do bị nhiễm mầm bệnh ở các nước có bệnh sốt rét lưu hành có thể xâm nhập vào những nước đến lưu trú với khả năng lây lan bệnh cho người dân tại chỗ qua trung gian của loài muỗi truyền bệnh thích hợp. Vì vậy trong công tác kiểm dịch y tế quốc tế ở các cửa khẩu hàng không, cảng biển và đường bộ cũng nên cần quan tâm đến đến vấn đề sốt rét ngoại nhập. Hiện nay ở nước ta, những tỉnh có các cửa khẩu đường bộ quốc tế giáp ranh với các nước Trung Quốc, Lào và Campuchia đang còn gặp nhiều khó khăn trong việc kiểm soát sốt rét ngoại nhập qua tuyến biên giới. Trên thực tế, ngoài sốt rét ngoại nhập qua các cửa khẩu đường bộ chưa kiểm soát hết, người dân ở hai bên đường biên thường xuyên có sự giao lưu, đi lại thăm thân do có quan hệ đồng tộc, trao đổi, mua bán hàng hóa ... bằng các đường mòn tiểu mạch quen thuộc đã làm cho tình hình sốt rét ngoại nhập càng thêm phức tạp. Ở đây phát sinh thêm một hình thái mới là sốt rét nhập cư, những người mang ký sinh trùng sốt rét ở các nước khác đến cư trú một thời gian hoặc định cư lâu dài tại một số địa phương sẽ tạo điều kiện cho mầm bệnh có khả năng lây lan tại chỗ qua trung gian của muỗi truyền bệnh. Bệnh sốt rét có cơ hội phát triển, quay trở lại và bùng phát thành dịch ở những vùng đã ổn định nếu không được phát hiện, xử lý biện pháp can thiệp kịp thời.
Công tác phòng chống sốt rét hiện nay đang tập trung sức để tiếp tục đẩy lùi bệnh ở những vùng còn sốt rét lưu hành, giải quyết có hiệu quả tình hình sốt rét ngoại lai do bị nhiễm bệnh từ nơi khác, sốt rét do vấn đề di biến động dân, đi rừng, ngủ rẫy ... của một bộ phận người dân nhưng thực trạng đang phải đối mặt là tình trạng sốt rét ngoại nhập và sốt rét nhập cư qua các cửa khẩu và tuyến biên giới bằng nhiều con đường khác nhau chưa có khả năng kiểm soát đầy đủ.
 |
Cán bộ y tế hướng dẫn cho đồng bào uống thuốc chữa sốt rét |
Đề xuất giải pháp kiểm soát
Công tác kiểm soát sốt rét ở các cửa khẩu và trên tuyến biên giới cần phải được gắn liền, kết hợp với công tác kiểm dịch y tế quốc tế, công tác phối hợp y tế của các xã, huyện, tỉnh thuộc các nước và vùng lãnh thổ có sốt rét lưu hành cùng chung biên giới đường bộ với sự giao lưu, đi lại qua các cửa khẩu chính thức hay những con đường mòn tiểu mạch quen thuộc của đồng bào các dân tộc thiểu số sinh sống dọc theo đường biên. Đối với cửa khẩu hàng không, đường biển; bộ phận kiểm dịch y tế quốc tế nên được trang bị kỹ thuật thử nghiệm chẩn đoán nhanh để phát hiện người bệnh đến từ các nước có sốt rét lưu hành nghi ngờ bị mắc bệnh để xử lý điều trị. Đối với cửa khẩu và tuyến biên giới đường bộ, công tác kiểm soát sốt rét cần có sự hỗ trợ, giúp đỡ của chính quyền cơ sở và lực lượng biên phòng làm nhiệm vụ bảo vệ an ninh biên giới. Hiện nay tỉnh Thừa Thiên Huế đang xây dựng mô hình thí điểm kiểm soát sốt rét biên giới Việt-Lào tại huyện A Lưới với các hoạt động như: những người đi từ Lào sang phải được lực lượng an ninh, chính quyền, cơ sở y tế phát hiện, tiếp cận, vận động khám bệnh, xét nghiệm máu và cấp một liều thuốc điều trị phỏng đoán sốt rét; những người ở các thôn bản đi rừng, ngủ rẫy, qua biên giới Lào dài ngày phải đến cơ sở y tế đăng ký xin cấp thuốc tự điều trị sốt rét mang theo để sử dụng khi bị sốt nghi ngờ mắc bệnh sốt rét, nhân viên y tế hướng dẫn cụ thể khi cấp thuốc kèm theo đơn và vận động dân đem màn ngủ. Trên cơ sở này, người dân đến Ủy ban Nhân dân xã, thị trấn xin cấp giấy phép cho đi rừng, vào rẫy, qua biên giới. Lực lượng biên phòng bảo vệ an ninh làm nhiệm vụ kiểm tra, nếu có giấy phép tiếp tục cho đi, không có giấy phép sẽ bị từ chối và hướng dẫn về lại cơ sở xin đủ thủ tục yêu cầu. Các hoạt động này dần dần trở thành tập quán và quy ước sinh hoạt của địa phương để đề phòng sốt rét ngoại nhập từ tuyến biên giới. Tại các cửa khẩu đường bộ, quân y biên phòng kết hợp bộ phận kiểm dịch y tế xây dựng điểm kính hiển vi để khám, xét nghiệm máu phát hiện, điều trị sốt rét cho các đối tượng từ biên giới về nghi ngờ mắc bệnh hoặc cấp một liều thuốc điều trị phỏng đoán sốt rét; kỹ thuật chẩn đoán nhanh sốt rét cũng cần được trang bị tại đây để hỗ trợ việc phát hiện và điều trị kịp thời sốt rét ngoại nhập.
Các loại bệnh và dịch bệnh nguy hiểm gây ra từ mầm bệnh ngoại nhập cần được các cơ sở y tế quan tâm để chủ động tổ chức các biện pháp phòng chống, ngăn chận bệnh xâm nhập vào nội địa trong tiến trình mở cửa hội nhập và hợp tác quốc tế. Dịch bệnh cúm A(H1N1) hiện nay là bệnh ngoại nhập, vì vậy nên đề phòng một số dịch bệnh nguy hiểm khác ngoại nhập, trong đó có sốt rét ngoại nhập và sốt rét nhập cư trên tuyến biên giới.