Tiểu đường là một nhóm các bệnh chuyển hóa đặc trưng bởi đường huyết cao do khiếm khuyết về bài tiết insulin của tuyến tụy tạng, hoạt động của insulin hoặc cả hai. Bệnh tiểu đường có các loại với nguyên nhân gây bệnh khác nhau. Việc phòng tránh bệnh theo nguyên tắc cơ bản cũng tùy thuộc vào sự phân loại.
Phân loại bệnh tiểu đường
- Bệnh tiểu đường type I: là một bệnh tự miễn do hệ thống miễn dịch của cơ thể sinh ra các kháng thể phá hủy tế bào bêta của tụy tạng, làm thiếu hụt nội tiết tố insulin và do đó đường huyết tăng. Bệnh hầu hết gặp ở lứa tuổi trẻ, có khoảng 80% các trường hợp được phát hiện ở tuổi dưới 30. Bệnh tiểu đường type I chiếm khoảng từ 5 đến 15% tổng số các trường hợp tiểu đường với các đặc điểm sau.
. Bệnh khởi phát sớm với các triệu chứng rõ ràng, rầm rộ như ăn nhiều, uống nhiều, tiểu nhiều và gầy sút nhanh.
. Có kháng thể kháng tế bào bêta tuyến tụy tạng trong máu.
. Tụy tạng bị teo nhỏ do tế bào bêta bị tổn thương nặng nề, có thể chiếm tới 90%.
. Thiếu nội tiết tố insulin trầm trọng ở trong máu, biểu hiện bằng lượng insulin máu rất thấp hoặc không đo được.
. Bệnh nhân thường rất gầy, triệu chứng rầm rộ và hay gặp các biến chứng cấp tính như hôn mê tăng thẩm thấu, hôn mê toan-ceton. Vì vậy bệnh nhân thường tử vong sớm nếu không được điều trị đầy đủ.
. Việc điều trị bằng insulin là điều bắt buộc.
- Bệnh tiểu đường type II: là thể bệnh hay gặp nhất của bệnh tiểu đường và chiếm khoảng từ 85 đến 90% tổng số các bệnh nhân tiểu đường. Bệnh là sự phối hợp giữa yếu tố gen và yếu tố môi trường với cơ chế gây bệnh là sự giảm nhạy cảm đối với insulin, gọi là kháng insulin ở gan, cơ vân; có thể kèm theo sự suy chức năng của tế bào bêta làm giảm tiết insulin. Nhiều giả thuyết cho rằng bệnh khởi đầu bằng kháng insulin do béo phì, tuổi tác, lười vận động thể lực... dẫn đến insulin giảm hiệu quả trong việc chuyển đường từ máu vào gan, cơ vân. Do vậy tụy tạng phải tăng cường tiết thêm insulin, dẫn đến tình trạng tụy tạng bị tổn thương, làm cho insulin bị giảm tiết. Cuối cùng sự phối hợp của việc kháng insulin và giảm tiết insulin làm cho đường huyết tăng lên để gây bệnh. Đặc điểm chính của bệnh là:
. Thường gặp ở những người sau 40 tuổi nhưng hiện nay có thể gặp phổ biến ở lứa tuổi trẻ hơn, thậm chí ngay cả trẻ em với các triệu chứng không rõ ràng; có khoảng 20% bệnh nhân tình cờ phát hiện được.
. Không có kháng thể kháng tế bào bêta của tuyến tụy tàng.
. Tế bào bêta của tụy tạng bị tổn thương không nhiều.
. Bệnh thường hay gặp ở người béo phì và tiến triển âm thầm với các biến chứng mạn tính là chủ yếu.
. Điều trị bằng thuốc uống và insulin.
- Các loại bệnh tiểu đường khác:
. Bệnh tiểu đường trong thời kỳ thai nghén.
. Bệnh tiểu đường do các bệnh nội tiết như bệnh Cushing, to đầu chi...
. Bệnh tiểu đường do các bệnh liên quan đến gen ảnh hưởng đến tế bào bêta của tụy tạng, ảnh hưởng đến chức năng của insulin...
. Bệnh tiểu đường do bệnh của tụy tạng như viêm tụy tạng mãn tính, nhất là ở những người nghiện rượu; do bệnh gan như xơ gan...
Nguyên nhân gây bệnh
- Bệnh tiểu đường type I: nguyên nhân chủ yếu là do bệnh tự miễn, tức là cơ thể người bệnh tiết ra kháng thể kháng tế bào bêta của tuyến tụy tạng, làm cho tế bào này bị phá hủy; có thể có tới khoảng 90% tổng số tế bào bêta của tụy tạng bị thương tổn. Vì vậy lượng insulin trong máu người bệnh bị giảm thiểu rất nhiều hoặc mất hẳn làm cho đường huyết tăng rất cao. Những người mang gen nhạy cảm khi gặp tác động của các yếu tố môi trường như bị nhiễm vi rút rubella, sởi, cocxackie...; bú sữa bò thời kỳ sơ sinh và đặc thù địa dư ở một số nước có tỷ lệ bệnh cao như Phần Lan... sẽ xuất hiện kháng thể kháng tế bào bêta của tụy tạng; phá hủy các tế bào này làm cho insulin giảm tiết và gây bệnh.
- Bệnh tiểu đường type II: nguyên nhân là sự phối hợp giữa nhiều yếu tố lối sống, môi trường với nhiều gen gây bệnh. Hậu quả xảy ra là sự kháng insulin cùng với tổn thương tế bào bêta của tụy tạng nhưng mức độ ít hơn so với bệnh tiểu đường type I. Các yếu tố lối sống quan trọng nhất là béo phì, đặc biệt là béo bụng và ít vận động thể lực.
 |
Đậu xanh, dưa leo, xà lách, hành tây... phù hợp với người mắc bệnh tiểu đường |
Nguyên tắc cơ bản để phòng tránh bệnh tiểu đường
Bệnh tiểu đường có liên quan đến yếu tố di truyền nên vấn đề phòng bệnh gặp nhiều khó khăn. Tuy nhiên, có thể làm giảm các nguy cơ mắc bệnh tiểu đường bằng các biện pháp sau đây:
- Đối với bệnh tiểu đường type I: để giảm khả năng mắc bệnh cho trẻ em, cần vận động các bà mẹ nuôi con bằng sữa mẹ, tránh dùng sữa bò. Tránh cho trẻ nhỏ bị suy dinh dưỡng trong năm đầu tiên.
- Đối với bệnh tiểu đường type II: cần thực hiện chế độ ăn uống cân bằng, vừa phải; không ăn nhiều quá gây béo phì, tránh đồ ăn nhanh, tránh nước ngọt, ăn nhiều đồ ăn chiên, rán, xào... Thực hiện chế độ sinh hoạt tăng cường vận động thể lực, nhất là những người làm công tác văn phòng. Nên tập thể dục, chơi thể thao, đi bộ, bơi lội... Giảm uống bia, rượu. Các chế độ ăn uống và sinh hoạt nêu trên cần đặc biệt quan tâm ở những người có nguy cơ bị bệnh tiểu đường như béo phì, tăng huyết áp, tiền sử gia đình có bố hoặc mẹ bị bệnh tiểu đường, phụ nữ sinh con to trên 4.000 gam hoặc bị đa nang buồng trứng; bị rối loạn lipid máu...