Vào ngày 06-07/3/2012 sắp đến, tại thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa, Ủy ban Y tế Việt Nam-Hà Lan (Medical Committee Netherlands-Vietnam: MCNV) phối hợp với Hội Hỗ trợ phát triển khoa học Nhật Bản (Japan Society for the Promotion of Science: JSPS), Viện Nghiên cứu Nhân loại và Tự nhiên Nhật Bản (Research Institute for Humanity and Nature of Japan: RIHN) tổ chức cuộc Hội thảo quốc tế với chuyên đề “Sốt rét trong rừng: từ khỉ sang người”. Sốt rét khỉ có thể truyền bệnh sang người là vấn đề đang được quan tâm.
Các loại ký sinh trùng sốt rét quan trọng ký sinh ở loài khỉ
Theo y văn thế giới, hiện nay có 11 loại ký sinh trùng sốt rét có khả năng gây bệnh cho khỉ, trong đó có một số chủng loại có thể truyền bệnh cho người.
- Chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium brazilianum có vật chủ tự nhiên là loài khỉ Alouatta P., Ateles sp., Cebus; chúng phân bố ở các nước Brazil, Columbia, Panama, Peru, Venezuela... Loài muỗi truyền bệnh tự nhiên là Anopheles cruzii. Chu kỳ phát triển của ký sinh trùng khoảng 4 ngày. Loài ký sinh trùng sốt rét khỉ này có thể có khả năng truyền bệnh cho người.
- Chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium coatneyi có vật chủ tự nhiên là loài khỉ Macaca fascicularis. Chúng phân bố tại nước Malaysia. Loài muỗi truyền bệnh tự nhiên là Anopheles hackeri. Chu kỳ phát triển của ký sinh trùng khoảng 3 ngày. Loài ký sinh trùng sốt rét khỉ này có thể gây nhiễm bệnh cho người.
- Chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium cynomolgi có vật chủ tự nhiên là loài khỉ Macaca sp. Chúng phân bố ở một số nước trong khu vực Đông Nam Á. Loài muỗi truyền bệnh tự nhiên là Anopheles hackeri. Chu kỳ phát triển của ký sinh trùng khoảng 3 ngày. Loài ký sinh trùng sốt rét khỉ này chưa xác định được vai trò có khả năng truyền bệnh cho người.
- Chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium fieledi có vật chủ tự nhiên là loài khỉ Macaca nemestrina. Chúng phân bố ở nước Malaysia. Loài muỗi truyền bệnh tự nhiên là Anopheles balabacensis. Chu kỳ phát triển của ký sinh trùng khoảng 3 ngày. Loài ký sinh trùng sốt rét khỉ này chưa xác định được khả năng có thể nhiễm bệnh cho người.
- Chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium fragile có vật chủ tự nhiên là loài khỉ Macaca radiata. Chúng phân bố ở nước Sri Kanka và phía Nam Ấn Độ. Loài muỗi truyền bệnh tự nhiên là Anopheles elegans. Chu kỳ phát triển của ký sinh trùng khoảng 3 ngày. Loài ký sinh trùng sốt rét khỉ này cũng chưa xác định được khả năng truyền bệnh cho người.
- Chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium inui có vật chủ tự nhiên là loài khỉ Macaca sp. Chúng phân bố ở một số nước thuộc khu vực Đông Nam Á. Loài muỗi truyền bệnh tự nhiên là Anopheles balabacensis. Chu kỳ phát triển của ký sinh trùng khoảng 4 ngày. Loài lý sinh trùng sốt rét khỉ này có khả năng truyền bệnh cho người.
- Chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium knowlesi có vật chủ tự nhiên là loài khỉ Macaca sp., Presbytis sp. Chúng phân bố ở nước Ấn Độ và một số nước khác ở khu vực Đông Nam Á. Loài muỗi truyền bệnh tự nhiên là Anopheles hackeri. Chu kỳ phát triển của ký sinh trùng khoảng 1 ngày. Loài ký sinh trùng sốt rét khỉ này chưa xác định được vai trò nhiễm bệnh cho người.
- Chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium pitheri có vật chủ tự nhiên là loài khỉ Pongo pyg. Chúng phân bố ở nước Borneo. Loài muỗi truyền bệnh tự nhiên chưa được xác định rõ. Chu kỳ phát triển của ký sinh trùng khoảng 3 ngày. Vai trò truyền bệnh cho người cũng chưa xác định rõ.
- Chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium reichenovi có vật chủ tự nhiên là loài khỉ Pan satyrus, Gorilla sp. Chúng phân bố ở một số nước thuộc châu Phi xích đạo, Sierra, Leone, Liberia. Loài muỗi truyền bệnh tự nhiên chưa được xác định rõ. Chu kỳ phát triển của ký sinh trùng khoảng 4 ngày. Loài ký sinh trùng sốt rét khỉ này không có khả năng truyền bệnh cho người.
- Chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium rhohaini có vật chủ tự nhiên là loài khỉ Pan satyrus. Chúng phân bố ở một số nước thuộc Tây Phi và Trung Phi. Có nhiều loài muỗi Anopheles có khả năng truyền bệnh. Chu kỳ phát triển của ký sinh trùng khoảng 4 ngày. Loại ký sinh trùng sốt rét khỉ này chưa xác định được khả năng truyền bệnh cho người.
- Chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium schwetzi có vật chủ tự nhiên là loài khỉ Pan satyrus, Gorilla sp. Chúng phân bố ở một số nước thuộc Tây Phi, Cameroon, L. Congo. Loài muỗi truyền bệnh tự nhiên chưa được xác định rõ. Chu kỳ phát triển của ký sinh trùng khoảng 3 ngày. Loại ký sinh trùng sốt rét khỉ này có khả năng truyền bệnh cho người.  |  |
Khỉ đuôi dài Macaca fascicularis
bắt được tại tỉnh Phú Yên | Ký sinh trùng sốt rét khỉ ở con khỉ đuôi dài
tại tỉnh Phú Yên |
Phát hiện ký sinh trùng sốt rét khỉ có khả năng gây bệnh cho người
Theo Phó Giáo sư-Tiến sĩ Nguyễn Đức Mạnh, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương, vào tháng 10/2009 tại tỉnh Phú Yên, một con khỉ cái đuôi dài (Macaca fascicularis) non bẫy từ rừng về được lấy máu xét nghiệm kiểm tra phát hiện thấy bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét. Tiếp tục tháng 11/2009, máu của con khỉ này và bốn con khỉ khác bẫy được gồm 3 con đực, 1 con cái cũng được kiểm tra xét nghiệm máu nhưng chỉ mới thấy con khỉ đuôi dài đầu tiên bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét.
Hình thể ký sinh trùng sốt rét của khỉ phát hiện được phân tích chụp ảnh bằng kính hiển vi đối pha Nikon với độ phóng đại 100x15. Các đặc điểm hình thái cho thấy ký sinh trùng phát hiện giống với chủng loại ký sinh trùng Plasmodium inui halberstaedter and von Prowazek, 1907; một loài ký sinh trùng của khỉ có thể gây bệnh cho con người.
Phó Giáo sư-Tiến sĩ Nguyễn Đức Mạnh cho biết công việc phân tích ADN để xác định chính xác vị trí phân loại của loại ký sinh trùng này được tiến hành kiểm định tại Phòng thí nghiệm sinh học phân tử, Viện Sốt rét-ký sinh trùng-côn trùng Trung ương và Đại học Nagasaki Nhật Bản. Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở khoa học để cảnh báo về mối nguy cơ tiềm ẩn của ổ bệnh ký sinh trùng sốt rét tự nhiên ở loài khỉ đuôi dài có khả năng lây truyền bệnh sốt rét cho con người.
Những điều đang mong chờ
Hội thảo quốc tế với chuyên đề về “Sốt rét trong rừng: từ khỉ sang người”. được tổ chức tại thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa vào hai ngày 6 và 7 tháng 3 năm 2012 sắp đến là một diễn đàn và cơ hội để các chuyên gia nghiên cứu ở trong nước và ngoài nước có dịp trao đổi các kết quả nghiên cứu về những lĩnh vực dịch tễ học sốt rét, các loài muỗi và các yếu tố môi trường có liên quan tới sự lây nhiễm ký sinh trùng sốt rét từ khỉ sang người. Việc hợp tác nghiên cứu về một vấn đề, một lĩnh vực khá mới mẻ này tại nước ta trong tương lai sẽ góp phần giúp cho công tác phòng chống sốt rét được chủ động triển khai thực hiện có hiệu quả tại những vùng miền có khả năng bệnh sốt rét của khỉ có thể truyền sang người. Các loại bệnh từ động vật có khả năng truyền sang người là vấn đề thời sự đang được các nhà nghiên cứu sinh học, y học và y tế đặc biệt quan tâm hiện nay. Một triển vọng mới đang mong chờ từ kết quả của cuộc hội thảo quốc tế này.