Ngày 14/12/2010 tại Hà Nội, Bộ Y tế đã tổ chức Hội nghị chuyên đề về công tác môi trường y tế, đây cũng là Hội nghị đầu tiên kể từ khi Cục Quản lý môi trường y tế-Bộ Y tế được thành lập, nhiều vấn đề liên quan đến môi trường y tế được đề cập cùng giải pháp khắc phục trong giai đoạn 2011-2015.
Ngành y tế có nhiều hoạt động phong phú và đa dạng trên nhiều lĩnh vực như khám chữa bệnh, phòng chống bệnh, nghiên cứu khoa học, sản xuất thuốc và sinh phẩm y tế, kiểm nghiệm thuốc và kiểm nghiệm vệ sinh an toàn thực phẩm, trang thiết bị y tế, truyền thông giáo dục sức khỏe…; do đó các hoạt động y tế có liên quan chặt chẽ với bảo vệ môi trường, các chất thải y tế bao gồm cả chất thải lỏng và chất thải rắn từ các bệnh viện, các viện nghiên cứu trong ngành y tế, các cơ sở y tế từ trung ương đến địa phương đều có nguy cơ cao gây ô nhiễm môi trường do chứa nhiều loại vi sinh vật gây bệnh và các hóa chất độc hại được sử dụng trong quá trình tẩy rửa, khử trùng.
Với số lượng lớn các cơ sở y tế hoạt động ở nhiều lĩnh vực khác nhau nên việc quản lý môi trường y tế là hết sức quan trọng góp phần tích cực trong công tác bảo vệ môi trường. Theo thống kê của Bộ Y tế tính đến tháng 6/2009 cả nước có 1.145 bệnh viện với tổng số 140.000 giường bệnh; 14 Viện thuộc hệ y tế dự phòng; 5 Viện kiểm nghiệm, kiểm định thuốc & vacxin; 189 Trung tâm y tế dự phòng tuyến tỉnh (63 Trung tâm YTDP, 59 Trung tâm phòng chống HIV/AIDS, 28 Trung tâm PCSR, 23 Trung tâm phòng chống bệnh xã hội, 11 Trung tâm kiểm dịch quốc tế, 8 Trung tâm sức khỏe lao động & môi trường); 680 Trung tâm y tế huyện; gần 100 cơ sở nghiên cứu đào tạo y dược; 852 phòng khám; 11.458 Trạm y tế xã/phường và 181 Công ty/xí nghiệp sản xuất thuốc.  |
Thứ trưởng Trịnh Quân Huấn phát biểu tại Hội nghị chuyên đề về công tác
môi trường y tế ( Nguồn ảnh: t5g.org.vn) |
Những vấn đề về môi trường y tế
Cùng với sự phát triển kinh tế-xã hội, chúng ta đang phải đối mặt với hàng loạt vấn đề về ô nhiễm môi trường ảnh hưởng tới sức khỏe người dân; đặc biệt là theo con số thống kê chưa đầy đủ hiện nay ước tính tổng lượng chất thải rắn phát sinh từ các cơ sở y tế khoảng 380 tấn/ngày, dự báo đến năm 2015 là 600 tấn/ngày và năm 2020 là 800 tấn/ngày; lượng chất thải lỏng phát sinh tại các cơ sở y tế có giường bệnh hiện nay khoảng trên 150.000 m3/ngày đêm (chưa kể lượng nước thải của các cơ sở y tế thuộc hệ dự phòng, các cơ sở đào tạo y dược và sản xuất dược phẩm), dự báo đến năm 2015 lượng chất thải lỏng phải xử lý là 300.000 m3/ngày đêm; về khí thải y tế nguy hại số lượng phát sinh không nhiều, chủ yếu từ các cơ sở y tế có phòng thí nghiệm phục vụ nghiên cứu và đào tạo. Tuy nhiên hiện nay mới chỉ có 44% các bệnh viện có hệ thống xử lý chất thải y tế (76% bệnh viện tuyến trung ương, 53% bệnh viện tuyến tỉnh và 37% bệnh viện tuyến huyện); số đơn vị có hệ thống xử lý nước thải cũng đã quá cũ hoặc xuống cấp chưa được đầu tư sửa chữa, nâng cấp.
 |
Tăng cường phòng chống dịch. (nguồn ảnh: suckhoedoisong online) |
Trong số 18 loại bệnh nghề nghiệp được điều tra đánh giá, số trường hợp bị bệnh nghề nghiệp giai đoạn 2006-2009 (3.191 trường hợp) có xu hướng giảm hơn so với giai đoạn 2001-2005 (7.605 trường hợp), tuy nhiên tỷ lệ mắc bệnh cao nhất vẫn là bệnh bụi phổi silic 75%, bệnh điếc do tiếng ồn 15,4%, bệnh sạm da nghề nghiệp 2,3%.... Về quản lý môi trường lao động, số mẫu đo môi trường ít được cải thiện, chẳng hạn ồn (22,16%), phóng xạ, ĐTT (20%); ánh sáng (15,28%), vi khí hậu (14,16%), bụi (11,13%), hơi khí độc (7%)… Các trường hợp tử vong do tai nạn, ngộ độc và các bệnh không lây nhiễm có xu hướng ngày càng tăng, trong khi tử vong do các bệnh truyền nhiễm có xu hướng giảm; đáng chú ý trong giai đoạn 2005-2008, tai nạn thương tích trẻ em là một trong những nguyên nhân chính gây tử vong và tàn tật cho trẻ em dưới 19 tuổi (7.262 trường hợp); chủ yếu vẫn là đuối nước 12,26%, tai nạn giao thông 6%...
Về lĩnh vực sức khỏe môi trường cộng đồng liên quan đến nước sạch, vệ sinh cá nhân và vệ sinh môi trường; kết quả kiểm tra các nhà máy cấp nước cho trên 500 người trong toàn quốc cho thấy tỷ lệ đạt tiêu chuẩn là 70%, số không đạt chuẩn về lý hóa là 15,8% và không đạt tiêu chuẩn về vi sinh 14,3%.
Về tổ chức Cục Quản lý môi trường y tế mới được thành lập (tách ra từ Cục Y tế dự phòng-Môi trường) nên có những hoạt động chưa được triển khai hoặc mới đi vào hoạt động; hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về lĩnh vực bảo vệ môi trường y tế chưa được đầy đủ, còn thiếu các văn bản hướng dẫn chỉ đạo phối hợp liên ngành, quy định chức năng nhiệm vụ các đơn vị trực thuộc mạng lưới thực hiện nhiệm vụ môi trường y tế; thiếu tài liệu tiêu chuẩn, quy chuẩn chuyên môn kỹ thuật. Sự phối hợp liên ngành giữa y tế với các ngành khác tại nhiều địa phương chưa chặt chẽ trong công tác bảo vệ môi trường, nhận thức của một bộ phận cán bộ y tế và cộng đồng về môi trường còn hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu bảo vệ môi trường, phòng chống dịch bệnh và nâng cao sức khỏe nhân dân.
Trang thiết bị thực hiện nhiệm vụ môi trường y tế hiện đã quá cũ và hư hỏng, trong khi kinh phí dành cho các hoạt động xử lý chất thải y tế còn thiếu, chưa xử lý triệt để tình trạng ô nhiễm môi trường và chưa đạt yêu cầu thực tế; chưa có phòng xét nghiệm kiểm nghiệm thành phần và hàm lượng hoạt chất các hóa chất, chế phẩm lưu hành trên thị trường nên hạn chế hiệu lực quản lý nhà nước về hóa chất, chế phẩm diệt côn trùng, diệt khuẩn.
Giải pháp quản lý môi trường y tế
Mục tiêu quản lý nhà nước về lĩnh vực sức khỏe và môi trường y tế giai đoạn 2011-2015 của Bộ Y tế là giám sát môi trường lao động, quản lý sức khỏe người lao động, phòng chống bệnh nghề nghiệp tại các cơ sở có nguy cơ cao, phòng chống tai nạn thương tích, tăng cường quản lý hóa chất, chế phẩm diệt côn trùng, diệt khuẩn dùng trong gia dụng và y tế; đánh giá môi trường chiến lược, tác động của dioxin và hóa chất tới sức khỏe cũng như tác động của môi trường y tế.
 |
Tiệt khuẩn dụng cụ y tế.
(nguồn ảnh: suckhoedoisong online) |
Theo đó nhiệm vụ cần thực hiện trong giai đoạn này là xây dựng, trình ban hành kịp thời các văn bản quản lý nhà nước; củng cố, phát triển và nâng cao năng lực hệ thống quản lý môi trường y tế, hoàn thiện hệ thống quan trắc môi trường y tế; giải quyết cơ bản tình trạng ô nhiễm môi trường tại các cơ sở y tế có nguy cơ cao từ tuyến trung ương đến địa phương. Giám sát môi trường lao động, sức khỏe người lao động, phòng chống bệnh nghề nghiệp tại các cơ sở có nguy cơ cao và phòng chống tai nạn thương tích, xây dựng cộng đồng an toàn. Nâng cao nhận thức cộng đồng về nước sạch, vệ sinh cá nhân và vệ sinh môi trường; đẩy mạnh công tác kiểm tra giám sát chất lượng nước; tăng cường năng lực phòng chống các yếu tố ảnh hưởng tới sức khỏe do biến đổi khí hậu. Tăng cường công tác chỉ đạo về quản lý hóa chất, chế phẩm diệt côn trùng, diệt khuẩn dùng trong lĩnh vực gia dụng và y tế; chỉ đạo các hoạt động chuyên môn về đánh giá môi trường chiến lược, tác động của dioxin và hóa chất tới sức khỏe và đánh giá tác động của môi trường y tế. Cục Quản lý môi trường Bộ Y tế cần có sự phối hợp với các Cục, Vụ liên quan thuộc Bộ Y tế tăng cường hoạt động quản lý nhà nước về môi trường tại các cơ sở y tế và phối hợp với các Viện thuộc hệ y tế dự phòng thực hiện tốt chức năng nhiệm vụ được giao, đặc biệt là chú trọng xây dựng các đề tài nghiên cứu khoa học để có cơ sở thuyết phục về các lĩnh vực môi trường y tế.
 |
Tăng cường rửa tay chống nhiễm khuẩn.
(nguồn ảnh: suckhoedoisong online) |
Về kiện toàn màng lưới quản lý môi trường y tế dựa trên nguyên tắc đảm bảo triển khai thực hiện có hiệu quả các hoạt động bảo vệ môi trường trong các cơ sở y tế, sức khỏe môi trường, vệ sinh sức khỏe lao động; thực hiện tốt công tác cải cách hành chính, giảm đầu mối các tổ chức, đẩy mạnh phân cấp nhiệm vụ, phân công trách nhiệm rõ ràng, tăng cường phối hợp giữa các tổ chức; việc hình thành các tổ chức phải phù hợp với nhu cầu và tình hình cụ thể về cơ sở vật chất, trang thiết bị, nhân lực của từng địa phương. Tập trung kiện toàn tổ chức và bổ sung biên chế cho Cục Quản lý môi trường y tế thuộc Bộ Y tế, phân định rõ nhiệm vụ và cơ chế phối hợp giữa các Vụ, Cục của Bộ Y tế trong việc thực hiện công tác bảo vệ môi trường trong các hoạt động của ngành y tế. Nâng cấp trang thiết bị, bổ sung nhân lực có trình độ và năng lực cho Viện Y học lao động & vệ sinh môi trường, Viện Vệ sinh y tế công cộng TP. Hồ Chí Minh để đảm bảo chức năng là các Viện chuyên khoa đầu ngành trong lĩnh vực sức khỏe môi trường, vệ sinh sức khỏe lao động, phòng chống bệnh nghề nghiệp và bảo vệ môi trường trong các hoạt động y tế, thực hiện công tác quan trắc môi trường, đánh giá tác động môi trường đối với sức khỏe nhân dân, xây dựng các quy chuẩn và tiêu chuẩn kỹ thuật, đào tạo cán bộ và chỉ đạo chuyên môn kỹ thuật về bảo vệ môi trường trong ngành y tế. Phân công trách nhiệm rõ ràng cho các Viện Vệ sinh dịch tễ Tây Nguyên, Viện Pasteur Nha Trang trong việc thực hiện công tác bảo vệ môi trường trong ngành y tế, sức khỏe môi trường trong khu vực được phân công phụ trách; ngoài ra phân công cụ thể trách nhiệm tham gia của các Viện thuộc hệ y tế dự phòng có liên quan như Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, Viện Pasteur TP. Hồ Chí Minh, các Viện Sốt rét-Ký sinh trùng & Côn trùng…. Duy trì 8 Trung tâm sức khỏe lao động và môi trường đã thành lập tại 8 tỉnh/thành phố (Hà Nội, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, TP. Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai, Cần Thơ, Kiến Giang) và giao cho các Trung tâm này nhiệm vụ tham mưu triển khai thực hiện các hoạt động bảo vệ môi trường trong các cơ sở y tế được phân công phụ trách. Thành lập thêm các Trung tâm sức khỏe lao động và môi trường tại các tỉnh/thành phố có nhiều khu công nghiệp, khu chế xuất (trên 30 nhà máy, xí nghiệp trở lên). Tại các tỉnh chưa có đủ tiêu chí thành lập Trung tâm sức khỏe lao động và môi trường thì chỉ giao cho Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh/thành phố thực hiện thêm nhiệm vụ bảo vệ môi trường trong hoạt động của các cơ sở y tế.
Kết luận và khuyến nghị
Thực tế cho thấy vấn đề quản lý môi trường chung cũng như quản lý môi trường y tế bao giờ cũng là vấn đề “nóng” trên toàn cầu. Bảo vệ môi trường là một trong những vấn đề sống còn của nhân loại và là nhân tố góp phần tích cực vào công tác chăm sóc, bảo vệ và nâng cao sức khỏe cũng như chất lượng cuộc sống của nhân dân, góp phần quan trọng vào việc phát triển kinh tế-xã hội, ổn đinh chính trị và an ninh quốc gia. Bảo vệ môi trường gắn kết hài hòa với sự phát triển tăng trưởng kinh tế và đảm bảo tiến bộ xã hội là những yếu tố cơ bản tạo nên sự phát triển bền vững của đất nước và thúc đẩy hội nhập quốc tế.
Tại Hội nghị chuyên đề về môi trường y tế, Lãnh đạo Bộ Y tế đã khuyến nghị các Bộ Tài nguyên & môi trường, Bộ Nông nghiệp & phát triển nông thôn, Bộ Lao động & thương binh xã hội, Bộ Giáo dục & đào tạo, Bộ Công an và các bộ ngành có liên quan phối hợp chặt chẽ với Bộ Y tế chỉ đạo tốt việc thực hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường y tế tại các địa phương; Bộ Kế hoạch & đầu tư, Bộ Tài chính xem xét việc ưu tiên kinh phí cho việc giải quyết xử lý chất thải y tế tại các cơ sở y tế nói riêng cũng như cho nhiệm vụ môi trường y tế nói chung. Vụ Tổ chức cán bộ làm đầu mối trình Bộ trưởng Bộ Y tế ban hành văn bản bổ sung quy định cụ thể chức năng nhiệm vụ của các Vụ, Cục thuộc Bộ Y tế trong việc thực thi nhiệm vụ quản lý nhà nước về công tác môi trường y tế; văn bản bổ sung quy định chức năng nhiệm vụ của các Viện chuyên môn trực thuộc Bộ Y tế thực hiện nhiệm vụ liên quan tới công tác môi trường y tế; văn bản hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức của các đơn vị thuộc hệ thống y tế tuyến tỉnh (Sở Y tế, Trung tâm y tế dự phòng, Trung tâm y tế lao động & vệ sinh môi trường, Trung tâm y tế huyện, Trạm y tế xã) thực hiện nhiệm vụ môi trường y tế. Giao bổ sung chỉ tiêu biên chế năm 2011 cho Cục Quản lý môi trường y tế để đảm bảo thực hiện tốt chức năng nhiệm vụ được giao; đồng thời có kế hoạch cấp kinh phí bổ sung tạo điều kiện cho Cục quản lý môi trường y tế nhanh chóng ổn định cơ sở vật chất và có đủ trang thiết bị đáp ứng với yêu cầu nhiệm vụ được giao.