Thời gian gần đây dịch sốt rét bùng phát tại tỉnh Attapeu (Lào) giáp tỉnh Kon Tum (Việt Nam), tại đây có nhiều nhân công từ một số tỉnh Tây Nguyên sang làm ăn bị mắc sốt rét phải trở về địa phương điều trị nên nguy cơ phát tán mầm bệnh là rất lớn, cần có kế hoạch phòng chống sốt rét tích cực cho nhân công Việt Nam tại Attapeu đồng thời với kiểm soát chặt chẽ sốt rét khu vực biên giới Việt Nam-Lào để khống chế dịch sốt rét du nhập vào nước ta.
Theo thông báo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), 3 tháng cuối năm 2011 (1/10-31/12/2011) tại tỉnh Attapeu (Lào) giáp Kon Tum (Việt Nam) xảy dịch sốt rét trong phạm vi 5 quận huyện, chủ yếu ở 2 huyện Phuvong và Sanamxay với 3.091 người được xác định sốt rét trongtổng số 11.833 người xét nghiệm (chiếm 26.12%), có 8 ca tử vong sốt rét. Khoảng 25% số bệnh nhân sốt rét (BNSR) phải nhập các tuyến bệnh viện điều trị, đáng lưu ý là huyện Phuvong có 68% số ca mắc sốt rét đến từ Việt Nam và 10% số ca là trẻ em dưới 5 tuổi. Nguyên nhân dịch sốt rét là do các hoạt động khai thác gỗ quý, trồng cao su và các công trình xây dựng đập ngăn nước thủy điện đã lôi cuốn số lượng lớn dân địa phương cũng như nhân công từ các nơi khác đến Attapeu, trong đó hoạt động trồng cao su và ngăn đập thủy điện chủ yếu từ sự đầu tư của người Việt Nam.
Mặc dù ngành y tế Lào đã huy động lực lượng phòng chống dịch, nhưng do phạm vi rộng lại có quá nhiều nhân công từ các nơi đến nên rất khó kiểm soát dịch, đến nay số ca mắc sốt rét và tử vong sốt rét tiếp tục gia tăng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng của nhân dân địa phương cũng như nhân công từ phía Việt Nam. Ngày 23/3/2012, Công ty TNHH Điện Hoàng Anh-Attapeu (đóng tại 15 Trường Chinh, TP. Pleiku, tỉnh Gia Lai) đã gửi Công văn số 06/CV-HAAT về việc phòng chống bệnh sốt rét tại Nhà máy thủy điện đề nghị Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn hỗ trợ, tổ chức, tư vấn, khám định kỳ và điều trị bệnh sốt rét cho cán bộ và công nhân công ty.
Để thảo luận kế hoạch và các biện pháp triển khai hỗ trợ phòng chống dịch tại tỉnh Attapeu,từ ngày 25 đến 27/3/2012 Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn cử đoàn cán bộ chuyên trách về phòng chống véc tơ và nghiên cứu lâm sàng điều trị bệnh sốt rét đã làm việc với Công ty TNHH Điện Hoàng Anh-Attapeu có văn phòng tại thành phố Pleiku để nắm tình hình bệnh sốt rét cũng như các biện pháp đã can thiệp tại Nhà máy thủy điện và các khu vực lân cận, thống nhất kế hoạch quản lý những bệnh nhân sốt rét từ Lào về điều trị trên địa bàn tỉnh Gia Lai và các biện pháp triển khai phòng chống dịch cho cán bộ và công nhân công ty tại Attapeu (Lào).
Kết quả khảo sát tình hình dịch sốt rét tại Attapeu (Lào)
Kết quả điều tra khảo sát của đoàn cán bộ chuyên môn kỹ thuật của Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn cho thấy hiện nay, tại công trình xây dựng đập thủy điện Nam Kong 2 của Công ty ở phía Nam tỉnh Attepeu, cách tỉnh lỵ Attepeu khoảng 45 km, đang trong giai đoạn thi công san ủi và đào hầm trong vùng rừng tự nhiên, cách khu dân cư gần nhất khoảng 10 km. Tại công trình hiện có khoảng 120 cán bộ, công nhân của công ty đang làm việc, bao gồm 70 công nhân người Trung quốc, 30 các bộ quản lý và 20 công nhân Việt Nam đang làm việc. Công việc chỉ làm ban ngày; ban đêm cán bộ, công nhân của Công ty nghỉ, ngủ trong những căn nhà gỗ ngay tại công trường. Tuy tất cả cán bộ, công nhân đều có đủ màn để ngủ và khu trại cũng đã được phun hóa chất diệt côn trùng, nhưng trong môi trường có những điều kiện thuận lợi cho muỗi truyền bệnh sốt rét phát triển và mức độ lưu hành bệnh đang cao mà chỉ được bảo vệ phòng chống muỗi bởi những người không có chuyên môn về y tế, đặc biệt là về phòng chống sốt rét (PCSR), thì hiệu quả chắc chắn sẽ không đáng kể và như thế nguy cơ mắc sốt rét của những người sống và làm việc ở đây vẫn còn cao.
Theo thông tin từ phía Công ty, hầu hết các cán bộ, công nhân này đã đều bị mắc sốt rét, có người bị đến 2-3 lần (vì Công ty không có cán bộ y tế tại công trường, nên việc xác định bệnh sốt rét có thể không chắc chắn). Đặc biệt, cách đây khoảng 4 tháng, đã có 01 người Trung quốc làm việc cho Công ty bị chết do sốt rét (mắc sốt rét tại công trường và tử vong tại bệnh viện Attepeu). Cho đến nay, những cán bộ, công nhân của Công ty khi bị mắc sốt rét được đưa về tỉnh Gia Lai để được điều trị và chăm sóc tại Bệnh viện đa khoa tỉnh Gia Lai, tuy nhiên cũng có một số người đi điều trị ở ngoài. Điều này có thể làm gia tăng số lượng bệnh nhân sốt rét (BNSR) ở Gia Lai, đồng thời cũng là nguồn bệnh lan truyền sốt rét khó kiểm soát ở đây nếu như không được điều trị hiệu quả và quản lý ca bệnh tốt.
Theo kế hoạch thi công của Công ty, từ đây đến cuối năm sẽ có thêm khoảng 300-350 công nhân từ Việt Nam được đưa sang công trình thủy điện làm việc theo tiến độ của công trình. Sự di cư của những người Việt nam sang Lào làm việc, vào vùng đang có mức độ lưu hành bệnh sốt rét cao như thế, nếu không có những biện pháp bảo vệ, phòng chống tốt sẽ nguy cơ mắc sốt rét cao và điều này sẽ làm cho tình hình sốt rét ở đây thêm phức tạp.
Dự báo tỉnh hình sốt réttại Attapeu (Lào) và đề nghị biện pháp phòng chống
Dự báo tình hình sốt rét tại Attapeu và khu vực biên giới Việt Nam
Tỉnh Attapeu (Lào) tiếp giáp với tỉnh Kon Tum (Việt Nam) có nhiều nhân công từ Việt Nam (chủ yếu là 2 tỉnh Gia Lai và Kon Tum) sang làm ăn, không chỉ có công nhân Điện Hoàng Anh Gia Lai mà còn nhân công trồng mía, cao su và khai thác lâm sản tự do đến tỉnh này chưa có biện pháp bảo vệ y tế. Hiện nay, số cán bộ, công nhân của Công ty vẫn đang tiếp tục bị mắc sốt rét với số lượng đáng kể phải về Gia Lai điều trị sẽ mang số lượng lớn ký sinh trùng sốt rét (KSTSR) du nhập vào địa phương, trong khi đó mùa mưa ở Attepeu sẽ bắt đầu từ tháng 5 kéo dài đến tháng 10, dự báo số lượng bệnh nhân sốt rét có thể gia tăng mạnh vào đầu mùa mưa (chỉ còn khoảng 1 tháng nữa) là mùa phát triển của muỗi Anopheles, vì vậy cần sớm triển khai những biện pháp phòng chống tích cực.
Để có biện pháp phòng chống dịch kịp thời cho công dân Việt Nam tại Attapeu (Lào) và ngăn chặn sốt rét do giao lưu biên giới, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn đề nghị một số biện pháp phòng chống sốt rét tích cực như sau:
Đề nghị biện pháp phòng chống và quản lý sốt rét
Biện pháp phòng chống và ngăn chặn dịch tại Attapeu
-Phòng chống véc tơ bằng phun tồn lưu tường vách; tẩm màn, rèm bằng các hóa chất và liều lượng theo Chương trình PCSR hiện nay của Việt Nam; cải tạo môi trường để làm giảm ổ sinh đẻ và nơi trú đậu của muỗi Anopheles xung quanh các lán trại; có thể sử dụng tăng cường những biện pháp cá nhân phòng chống muỗi đốt khác như kem xua, nhang diệt muỗi … tùy theo tình hình véc tơ truyền bệnh sốt rét và đặc điểm sinh hoạt, đi ngủ của cán bộ, công nhân tại công trường.
-Điều trị BNSR: khám, xét nghiệm phát hiện KSTSR cho tất cả các cán bộ và công nhân ở công trường tại Attepeu. Điều trị cho tất cả các trường hợp xác định có mắc bệnh sốt rét bằng cách cho uống thuốc và lấy lam máu xét nghiệm hàng ngày để theo dõi và đảm bảo 100% bệnh nhân sạch KSTSR sau khi điều trị. Chú trọng điều trị cắt cơn diệt thể vô tính của KSTSR trong máu; điều trị tiệt căn diệt các thể giao bào để cắt đứt nguồn lây nhiễm trong cộng đồng; điều trị thể ngoại hồng cầu để chống tái phát theo đúng pháp đồ điều trị sốt rét của Bộ Y tế Việt Nam.
-Hàng năm có thể có từ 2 đến 3 đợt PCSR tích cực như những nội dung nêu trên và đợt đầu tiên nên triển khai sớm nhất có thể trong tháng 4/2012, sau thời gian triển khai đợt PCSR đầu tiên (từ 02-03 tháng) nên có cán bộ chuyên trách sốt rét giám sát tại thực địa để có những biện pháp bổ sung cũng như phát hiện và điều trị kịp thời cho những bệnh nhân nhiễm mới và tái nhiễm.
Biện pháp quản lý sốt rét tại khu vực biên giới Việt Nam
-Công ty thủy điện Hoàng Anh-Attepeu cần phối hợp với Trung tâm PCSR/Trung tâm YTDP các tỉnh giáp biên giới Lào-Việt Nam (Gia Lai, Kon Tum, Thừa Thiên-Huế, Quảng Trị) trong quản lý và điều trị bệnh nhân sốt rét từ Lào về Việt Nam, không để mầm bệnh (KSTSR) và dịch sốt rét xâm nhập vào Việt Nam góp phần nâng cao hiệu quả PCSR cho các tỉnh biên giới cũng như trong khu vực.
-Sở Y tế các tỉnh giáp biên giới Lào-Việt có văn bản chỉ đạo Trung tâm PCSR/Trung tâm YTDP và Trung tâm y tế huyện khu vực biên giới có kế hoạch kiểm soát chặt chẽ sốt rét do giao lưu biên giới, tăng cường các biện pháp phòng chống sốt rét (phun tồn lưu hóa chất, sử dụng màn tẩm, điều trị bệnh nhân sốt rét) và truyền thông giáo dục người dân chủ động có biện pháp bảo vệ cá nhân.
-Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn xin ý kiến chỉ đạo của Bộ Y tế, thông qua Trung tâm Dịch vụ KHKT của Viện có thể cung cấp các dịch vụ PCSR như trên với chất lượng và hiệu quả đảm bảo. Sau khi tình hình sốt rét ổn định, Trung tâm Dịch vụ KHKT của Viện tiếp tục tư vấn, tập huấn chuyển giao kỹ thuật PCSR cho cán bộ y tế của Công ty nếu phía Công ty có yêu cầu.
-Bộ Y tế thông báo cho ngành y tế Lào về tình hình dịch sốt rét liên quan đến công dân Việt Nam ở Attapeu, chỉ đạo ngành y tế các tỉnh khu vực biên giới giáp Lào tăng cường kiểm soát sốt rét biên giới và cho phép Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn làm các thủ tục hợp tác quốc tế để phòng chống sốt rét cho nhân công Việt Nam tại Attapeu (Lào).