Ngày 13/12/2016. Theo Báo cáo mới của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) có thể loại trừ sốt rét toàn cầu nhưng phải vượt qua nhiều rào cản để hướng tới mục tiêu tham vọng này khi kết quả phòng chống sốt rét những năm qua có tiến bộ nhưng chuyển động quá chậm để loại trừ căn bệnh do muỗi truyền cướp đi hàng trăm ngàn mạng người mỗi năm.
Theo báo cáo sốt rét thế giới hàng năm của WHO, cuộc chiến sốt rét đạt nhiều tích cực khi trẻ em và phụ nữ mang thai vùng cận Saharan châu Phi tiếp cận nhiều hơn với các công cụ ngăn chặn lan truyền sốt rét, xét nghiệm chẩn đoán cho trẻ em và điều trị dự phòng cho phụ nữ mang thai tăng vọt ở khu vực này trong vòng 5 năm qua, việc sử dụng ITNs cũng được mở rộng nhanh chóng. Tuy nhiên WHO cho biết tiến bộ chung hướng tới loại trừsốt rét đang bị đe dọa bởi "những lổ hổng đáng kể" (substantial gaps) ở những người có quyền tiếp cận tới biện pháp này và hệ thống y tế mong manh tồn tại ở nhiều quốc gia. Pedro Alonso-Giám đốc chương trình sốt rét toàn cầu của WHO điện đàm với các phóng viên: "Ngoài ra trong 5 năm qua ngân sách toàn cầu về sốt rét không tăng, nếu mức ngân sách này không thay đổi chúng ta sẽ không thể đạt được mục tiêu tham vọng này theo các chỉ số thế giới đã thống nhất thông qua".
Muỗi cái Anopheles stephensi hút máu truyền sốt rét cho người (James Gathany US CDC)
Bệnh sốt rét chủ yếu lưu hành ở khu vực cận Saharan hâu Phi và Nam Á, lan truyền sang người qua vết đốt của muỗi cái Anopheles bị nhiễm bệnh gây các triệu chứng giống cúm, có thể dẫn đến biến chứng nặng và tử vong. Cộng đồng quốc tế đặt mục tiêu loại trừ sốt rét tối thiểu10 quốc gia vào 2020, đồng thời giảm mắc và chết toàn cầu ít nhất 40% cùng thời gian đó. Trong đó, 18 nước châu Á đã xây dựng mục tiêu loại trừ sốt rét vào 2030 nhưng báo cáo của WHO qua dữ liệu 91 quốc gia và khu vực có sốt rét lưu hành cho thấy năm 2015 có 212 triệu ca mắc sốt rét và 429.000 ca chết sốt rét trên thế giới.
Các thành tựu đạt được bị phá hủy do thiếu nguồn lực (Notable gains marred by shortfalls)
Theo báo cáo của WHO, năm 2015 một nửa số trẻ em bị sốt tìm kiếm sự chăm sóc tại các cơ sở y tế công cộng ở 22 quốc gia châu Phi nhận được xét nghiệm chẩn đoán sốt rét cho phép nhân viên y tế phát hiện bệnh nhanh chóng và kê đơn thuốc cứu mạng sống kịp thời tăng gần gấp đôi so với 2010, năm ngoái tại 20 quốc gia châu Phi đã tăng gấp 5 lần tỷ lệ phụ nữ mang thai nhận được 3 liều hoặc nhiều hơn thuốc điều đị dự phòng theo khuyến nghị của WHO. Các khu vực khác của WHO bao gồm Đông Nam Á, Tây Thái Bình Dương và châu Mỹ cũng chứng kiến sự tiến bộ. Trong 91 quốc gia và vùng lãnh thổ có lan truyền sốt rét năm 2015, ước tính 39 quốc gia đã giảm ≤ 40% tỷ lệ tử vong sốt rét giai đoạn 2010-2015. Trên thế giới, ước tính tỷ lệ tử vong sốt rét giảm khoảng 2/3 từ năm 2000-2015, trong đó hơn 10 quốc giakhông có tử vong do sốt rét vào 2015. Richard Cibulskis, điều phối viên đơn vị về kinh tế, bằng chứng và chiến lược phòng chống sốt rét toàn cầu của WHO cho biết: "Đó là những thành tựu đáng kể nhưng khó đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ mắc và tử vong 40% vào năm 2020" vì sự tiến bộ đã tụt lại ở các nước có số lượng lớn ca mắc và chết do sốt rét, "Việc thực sự cần làm là đẩy nhanh tiến bộ phòng chống sốt rét ở các nước này", ông cho biết thêm. Mặc dù đạt nhiều thành tựu ở cận Sahara châu Phi nhưng năm ngoái khu vực này vẫn ghi nhận khoảng 90% số ca mắc và tử vong sốt rét, ngoài ra trẻ em < 5 tuổi chiếm khoảng 70% số ca tử vong sốt rét và căn bệnh này "vẫn là sát thủ chủ yếu ở trẻ em dưới 5 tuổi", báo cáo cho biết.
Một đứa trẻ đang trong màn ngủ mới nhận tại trại tị nạn Nyarugusu,Tanzania, theo WHO màn tẩm hóa chất diệt (ITNs) là "cơ sở nỗ lực phòng chống sốt rét ở châu Phi"
(Photo courtesy of Nothing But Nets)
Thiếu sự bảo vệ vẫn còn là một vấn đề (Lack of protection still an issue)
Một nguyên nhân sốt rét tiếp tục lan truyền là do thiếu bảo vệ chống muỗi bị nhiễm bệnh, theo Nothing But Nets sử dụng màn ngủ thích hợp có thể làm giảm lan truyền sốt rét tới 90%, đồng thời với chiến dịch toàn cầu nâng cao nhận thức cộng đồng và gia tăng kinh phí chống sốt rét.
Margaret Reilly McDonnell, Giám đốc chiến dịch của tổ chức hoạt động tại 30 quốc gia thuộc khu vực cận Saharan châu Phi phát biểu: "Màn ngủ là công cụ chống sốt rét đã được chứng minh hiệu quả nhất, mặc dù có những chương trình phòng chống vector khác nhưng màn ngủ đã cho những tác động lớn nhất trong phòng chống sốt rét". Cần khoảng 10 đô la (USD) mua màn ngủ, phân phối và truyền thông giáo dục cho các hộ gia đình sử dụng nó, McDonnell và nhóm của ông hy vọng sẽ cung cấp 10 triệu màn ngủ vào cuối năm 2016. Tuy nhiên, WHO cho rằng nhiều màn ngủ hơn là cần thiết khi 1/5 số hộ gia đình vùng cận Sahara châu Phi không tiếp cận với màn ngủ và chưa đầy một nửa số hộ gia đình đủ ITNs trong năm 2015. WHO, ước tính khoảng 43% dân số sống ở tiểu vùng Sahara châu Phi không được bảo vệ bằng ITNs hay phun tồn lưu trong nhà (IRS) trong năm 2015. Theo WHO, ởnhiều quốc gia hệ thống y tế thiếu hụt tiền bạc và khó tiếp cận với những người có nguy cơ mắc sốt rét góp phần gia tăng số chết vì căn bệnh này.
Các nhà hoạt động Hàn Quốc trong một chiến dịch phát động Ngày Sốt rét thế giới tại Seoul vào năm 2010
(Ahn Young-joon / Associated Press)
Cần một loại thuốc tối ưu (Need for a super drug)
Những người ủng hộ vì một thế giới không còn sốt rét (for a malaria-free world) kêu gọi cần các loại thuốc và xét nghiệm mới tiêu diệt bệnh sốt rét. Martin Edlund, giám đốc điều hành nhóm vận động Malaria No More có trụ sở ở Seattle nhấn mạnh sự cần thiết xét nghiệm chẩn đoán tốt hơn để phát hiện ký sinh trùng, kể cả những ở người không có triệu chứng sốt rét. WHO khuyến cáo xét nghiệm chẩn đoán cho tất cả những người nghi ngờ sốt rét trước khi sử dụng thuốc điều trị. Edlund nói: "Chúng ta cần một thế hệ thuốc chống sốt rét mới có thể loại bỏ tất cả các giai đoạn phát triển của ký sinh trùng trong cơ thể người do vậy cần có một trị liệu tiêu diệt tất cả các loại ký sinh trùng sốt rét và đi trước sự phát triển kháng thuốc như đã từng chứng kiến ở Đông Nam Á". Các quan chức WHO cho rằngtừ năm 2010 nguy cơ muỗi kháng hóa chất diệt côn trùng và ký sinh trùng kháng thuốc sốt rét ngày càng gia tăng ví dụ 60/73 quốc gia giám sát kháng thuốc diệt côn trùngbáo cáo muỗi kháng ít nhất một loại thuốc diệt côn trùng được sử dụng bằng ITNs và IRS.
Mọi người đang chờ đợi điều trị tại một bệnh viện ở Bắc Darfur, Sudan, năm 2013
(Albert Gonzalez Farran / Associated Press)
Theo WHO, nỗ lực khống chế sốt rét chưa đạt được như mong đợi một phần là do một số nước hệ thống y tế yếu kém và thiếu nguồn kinh phí chống lại căn bệnh này. Tháng trước, WHO thông báo vaccine sốt rét đầu tiên trên thế giới sẽ được triển khai qua các dự án thí điểm ở 3 quốc gia vùng cận Saharan châu Phi vào năm 2018, nếu thử nghiệm thành công thì loại vaccine này sẽ được phân phối rộng rãi.
Thiếu hụt kinh phí (Funding failure)
Các quan chức WHO cho biết thiếu kinh phí phòng chống sốt rét gây "một thách thức nghiêm trọng" (a serious challenge) chống lại căn bệnh này. Trong năm 2015, tổng nguồn vốn dành cho sốt rét đạt 2,9 tỷ USD, gần một nửa mục tiêu hàng năm đặt ra cho năm 2020. Hoa Kỳ là nhà tài trợ quốc tế lớn nhất, chiếm khoảng 1/3 số tiền quyên góp. Cibulskis nói: "Chúng tôi biết cần có chi phí-hiệu quả can thiệp sốt rét khi áp dụng ở quy mô lớn sẽ làm giảm đáng kể bệnh sốt rét". TS. Alonso cảnh báo thế giới trở nên tự mãn vì thu được nhiều thành tựu trong cuộc chiến sốt rét: "Thỏa mãn nhiệm vụ hoàn thành chúng ta đang say với chiến thắng, đó là một nhận thức rất nguy hiểm. Cuộc chiến sốt rét mới chỉ thành công bước đầu trong khi thế giới vẫn còn hơn 400.000 người tử vong hàng năm do đó còn lâu chúng ta mới hoàn thành nhiệm vụ".