Khi chúng ta đang bước vào thế kỷ 21, các bệnh nhiễm trùng tiếp tục là gánh nặng của quần thể dân cư trên toàn thế giới. Các bệnh nhiễm trùng mới vẫn tiếp tục nổi lên và các bệnh cũ trước đây lại được khống chế tốt, song vẫn tái xuất hiện. Khoảng 75% các bệnh nhiễm trùng đang nổi và tái nổi là các bệnh dịch truyền từ động vật lây sang người. Về mặt tự nhiên cũng như hữu ý các tác nhân sinh học đang gia tăng là mối đe dọa lớn về mặt bệnh tật và tử vong đến toàn nhân loại. Và đằng sau các căn bệnh như thế, các tác nhân nhiễm trùng có khả năng làm mất ổn định dân số, kinhvà chính quyền. Do vậy, việc phối hợp đa ngành y tế- thú y là việc làm cần thiết để can thiệp làm giảm nhẹ tác hại nghiêm trọng do các căn bệnh này gây nên.
Một công trình nghiên cứu mới trên toàn cầu về bản đồ phân bố bệnh truyền nhiễm từ động vật lây sang người giống như bệnh lao, cúm gia cầm và sốt thung lũng Rift. Các chuyên gia đã xác định được 13 bệnh lây truyền từ động vật sang người – nguyên nhân gây ra 2.4 tỷ ca mắc và 2.2 triệu ca tử vong ở người mỗi năm. Bản đồ cho thấy đa số các ca bệnh và tử vong tập trung chủ yếu ở những nước có thu nhập thấp và trung bình trong đó có Việt Nam.
Báo cáo này được thực hiện bởi Viện Nghiên cứu chăn nuôi Quốc tế, Viện Động vật học và Trường Y tế Công cộng Việt Nam, bản đồ về phân bố bệnh lây truyền từ động vật sang người, nghèo đói và chăm sóc vật nuôi và trình bày một danh sách “top 20” các điểm nóng trên thế giới. “Mục tiêu là tập trung vào những bệnh quan trọng nhất ở các quốc gia để bảo vệ sức khỏe trên vi mô toàn cầu cũng như làm giảm mức độ nghiêm trọng của nghèo đói và bệnh tật trong số 1 tỷ người nghèo chăn nuôi”.
 |
Bản đồ những điểm nóng của bệnh lan truyền từ động vật sang người và những khu vực nghèo đói |
“Sự gia tăng nhu cầu về sản phẩm chăn nuôi trên toàn cầu, nó cũng giống như nguồn nhiên liệu làm cho sự lây lan những bệnh truyền nhiễm từ động vật sang người.” Grace nói thêm.
Theo kết quả nghiên cứu, Ethiopia, Nigeria và Tanzania ở châu Phi, cũng như Ấn Độ ở châu Á là những nước có gánh nặng bệnh lây truyền từ động vật sang người cao nhất, với số ca mắc và tử vong lan rộng. Trong khi đó, vùng đông bắc của Mỹ, Tây Âu (đặc biệt là Vương quốc Anh), Brazil và các phần của khu vực Đông Nam Á có thể là những điểm nóng của "Bệnh lây từ động vật sang người mới xuất hiện" – đây là những bệnh mới lây nhiễm cho con người, nó trở nên nguy hiểm hoặc mới trở thành kháng thuốc. Nghiên cứu đã xem xét các tác động của việc chăn nuôi thâm canh và biến đổi khí hậu trên 13 bệnh động vật hiện đang gây tác hại lớn đối với những người nghèo trên thế giới.
Báo cáo về lập bản đồ nghèo đói và những điểm nóng có khả năng lan truyền từ động vật sang người được thực hiện với sự tài trợ từ Bộ phát triển Quốc tế từ Vương quốc Anh (DFID). Mục tiêu của nghiên cứu là xác định các điểm nong, tăng cường kiểm soát những bệnh lây từ động vật sang người tốt hơn nhằm đem lại lợi ích cho người nghèo. Đồng thời, nó cũng cập nhật một bản đồ những bệnh mới xuất hiện được xuất bản trong tạp chí khoa học Nature năm 2008 bởi Jones và cộng sự.
Bệnh lây từ động vật sang người.
Theo các chuyên gia, khoảng 60% tất cả các bệnh ở người và 75% các bệnh truyền nhiễm mới nổi là bệnh từ động vật lây sang người. Trong số các bệnh lây từ động vật sang người ưu tiên cao được nghiên cứu ở đây là "bệnh lây từ động vật sang người lưu hành địa phương” chẳng hạn như bệnh brucella, gây ra phần lớn các bệnh tật và tử vong ở các nước nghèo,"bệnh dịch lây truyền từ động vật sang người", khi xảy ra thường bùng phát, chẳng hạn như bệnh than và sốt Thung lũng Rift; và tương đối hiếm "Bệnh lây từ động vật snag người mới xuất hiện” chẳng hạn như dịch cúm gia cầm, một vài trong số đó như HIV/AIDS, lây lan nhanh gây ra thảm họa toàn cầu. Trong khi bệnh lây từ động vật sang người có thể được truyền cho người thông qua động vật hoang dã hoặc động vật nuôi, hầu hết các bệnh nhiễm bệnh của con người là từ 24 tỷ vật nuôi trên toàn thế giới bao gồm lợn, gia cầm, gia súc, dê, cừu và lạc đà.
Theo thứ tự giảm dẫn: bệnh liên quan đến tiêu hóa, bệnh trùng xoắn, bệnh giun sán, bệnh Lao, bệnh dại, Leishmaniasis (bệnh do muỗi cát đốt), bệnh brucella, Echinococcosis; Toxoplasmosis, sốt Q, bệnh Trypanosomiasis (bệnh ngủ), viêm gan E và bệnh than.
Các chuyên gia đã tìm thấy nhiều vật nuôi bị nhiễm ký sinh trùng ở các quốc gia nghèo, nơi mà:
+ 12% động vật nhiễm với Brucellosis.
+ 10% gia súc ở châu Phi đã nhiễm với Trypanosomiasis
+ 7% vật nuôi hiện nay đã nhiễm với bệnh lao
+ 17% hộ nuôi heo có dấu hiệu nhiễm bệnh giun sán
+ 26% vật nuôi hiện tại hoặc đã nhiễm với Leptospirosis
+ 25% vật nuôi hiện tại có dấu hiệu hoặc đã nhiễm với sốt Q
Nghèo đói và sự phụ thuộc vào chăn nuôi
Hiện nay có 2.5 tỷ người trên thế giới với mức sống dưới 2 đôla mỗi ngày. Gần ¾ người nghèo sống ở nông thôn và khoảng 1/3 số người nghèo sống ở đô thị phụ thuộc vào chăn nuôi để làm thức ăn, tăng thu nhập, làm sức kéo, phân bón hoặc các dịch vụ khác. Chăn nuôi ngoài cung cấp cho các hộ gia đình nghèo khoảng một nửa thu nhập mà còn cung cấp thêm chất đạm trong khẩu phần ăn từ 6% và 35%. Chính vì vậy, khi vật nuôi bị bệnh và chết thì ảnh hưởng rất lớn đến kinh tế các hộ gia đình. Nguy hiểm hơn có một thành viên trong gia đình bị nhiễm bệnh từ động vật lây sang và gây tử vong.
Mặc dù sự nguy hiểm của bệnh lây từ động vật sang người nhưng nhu cầu toàn cầu ngày càng tăng các sản phẩm từ thịt và sữa, đây là một cơ hội lớn cho những người nghèo chăn nuôi.
"Nhu cầu thực phẩm sẽ tiếp tục gia tăng trong những thập kỷ tới, do gia tăng dân số và thu nhập, đô thị hóa và thay đổi chế độ khẩu phần ăn trong nền kinh tế mới nổi", Steve Staal, Phó Tổng giám đốc nghiên cứu tại ILRI. "Cơ hội lớn để thâm nhập vào thị trường thịt toàn cầu và khu vực nó có thể làm cho hàng triệu người nghèo thoát nghèo nếu họ có thể tham gia hiệu quả trong việc đáp ứng nhu cầu gia tăng”.
Nhưng các bệnh lây truyền từ động vật sang người hiện là một trở ngại lớn cho những nỗ lực của họ. Các nghiên cứu ước tính, một trong tám cơ sở chăn nuôi ở các nước nghèo bị ảnh hưởng bởi bệnh brucella, điều này làm giảm sản xuất sữa và thịt gia súc khoảng 8%.
Như vậy, trong khi các thị trường trên thế giới đang phát triển chăn nuôi gia súc là con đường tốt nhất giúp nhiều người nghèo thoát nghèo nhưng sự hiện diện các bệnh động vật là trở ngại lớn nhất làm cho quá trình thoát nghèo của những người chăn nuôi nghèo càng kéo dài hơn. Nghiên cứu cho thấy một mối tương quan 99% giữa các cấp quốc gia của suy dinh dưỡng protein-năng lượng và gánh nặng của bệnh lây từ động vật sang người.
"Nhiều người chăn nuôi nghèo thậm chí không đáp ứng chất đạm và nhu cầu năng lượng cho bản thân" Staal nói. "Thông thường, dịch bệnh động vật bao gồm bệnh động vật truyền sang người, làm bối rối những nỗ lực lớn nhất của họ để thoát khỏi đói nghèo".
Gánh nặng của bệnh lây từ động vật sang người
Các nhà nghiên cứu ban đầu xem xét 56 bệnh lây từ động vật sang người mà cùng nhau chịu trách nhiệm cho khoảng 2,5 tỷ người mắc bệnh và 2,7 triệu người chết mỗi năm. Một nghiên cứu chi tiết hơn đã được thực hiện trong số 13 bệnh lây từ động vật sang người xác định là quan trọng nhất, dựa trên phân tích từ 1.000 cuộc khảo sát bao gồm hơn 10 triệu người, 6 triệu vật nuôi và 6.000 mẫu thức ăn hoặc môi trường.
 |
Bản đồ liên quan đến đói nghèo và các điểm nóng của bệnh truyền từ động vật sang người |
Các kết quả phân tích cho thấy mức độ nhiễm các bệnh lây lan trong gia súc ở các nước nghèo cao. Ví dụ, 27% gia súc ở các nước đang phát triển cho thấy dấu hiệu của nhiễm trùng hiện tại hoặc quá khứ với các bệnh lan truyền qua thực phẩm do vi khuẩn - một nguồn ô nhiễm thực phẩm và sự lan rộng của bệnh tật. Các nhà nghiên cứu quy cho ít nhất một phần ba của bệnh tiêu chảy toàn cầu là do bệnh lan truyền từ động vật sang người và tìm thấy căn bệnh này là mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe công cộng.
Ngành chăn nuôi của các nước đang phát triển đang bùng nổ, nhất là đối với lĩnh vực chăn nuôi gia cầm và lợn phát triển rất nhanh nhất. "Khi chuỗi sản xuất, chế biến và bán lẻ thức ăn tăng cường, thì có ngu cơ, rủi ro các bệnh truyền qua thực phẩm lớn hơn, đặc biệt là do các hệ thống quản lý kém", John McDermott, giám đốc của Chương trình nghiên cứu Nông nghiệp CGIAR về dinh dưỡng và sức khỏe, dẫn đầu bởi lương thực quốc tế Viện nghiên cứu chính sách (IFPRI) nói. "Trước đây, mật độ lợn và gia cầm cao đã được cho là quan trọng trong việc duy trì và pha trộn với các dịch cúm. Một mối quan tâm chính cho rằng, khi tăng cường hệ thống vật nuôi mới, đặc biệt là sản xuất lợn có kích thước nhỏ và vừa, hệ thông chuyên sâu hơn sẽ cho phép duy trì và lan truyền mầm bệnh. Một số bệnh lây từ động vật sang người mới nổi như nhiễm virus Nipah”.
Sự mở rộng chăn nuôi và nguy cơ lây lan dịch bệnh
Những thay đổi nhanh chóng nhất trong chăn nuôi lợn và chăn nuôi gia cầm được mong đợi sẽ diễn ra ở Burkina Faso và Ghana châu Phi và Ấn Độ, Myanmar và Việt Nam ở châu Á. Chăn nuôi lợn và gia cầm cũng được tăng cường nhanh chóng hơn so với các ngành hàng nông nghiệp khác, với nhiều vật nuôi được tăng lên trong không gian tập trung hơn, điều này làm tăng nguy cơ lây lan bệnh.
Đánh giá những tác động về tăng chăn nuôi trên các bệnh lây truyền từ động vật sang ngườiưu tiên cao, các nghiên cứu cho thấy rằng mật độ chăn nuôi có liên quan nhiều hơn với bệnh "sự kiện nổi bật" hơn so với tổng gánh nặng bệnh. Đông Bắc của Hoa Kỳ và Tây Âu có mật độ của vật nuôi cao và mức độ xuất hiện bệnh cao (ví dụ như bệnh bò điên, hay bệnh Lyme), nhưng số người mắc và chết vì bệnh lây từ động vật sang người thấp. Nguyên nhân là do các quốc gia này giàu có nên hệ thông chăm sóc sức khỏe tốt và quản lý bệnh tốt.
Bệnh lao bò là một ví dụ điển hình của một bệnh lây từ động vật sang người nhưng hiện nay rất hiếm gặp trong cả chăn nuôi cũng như ở người tại các nước giàu nhưng vẫn tiếp tục với dịch bệnh tại các nước nghèo, nơi mà nó lây nhiễm khoảng 7% gia súc, giảm sản xuất của họ bằng 6%. Hầu hết các gia súc bị nhiễm bệnh có các dấu hiệu của bệnh lao bò, đối với người và bò mắc bệnh lao có thể lây nhiễm sang con bò và người khác. Kết quả của nghiên cứu này cho thấy rằng gánh nặng của các hình thức lao ở động vật có thể được đánh giá thấp, nhưng khoảng 10% trường hợp lao do động vật truyền cho người. Bệnh lao vẫn là một trong những bệnh quan trọng và phổ biến nhất đối với người dân ở các nước nghèo, trong năm 2010 có 12 triệu người mắc lao, với 80% tập trung ở 22 quốc gia đang phát triển.
Mặc dù vậy, có số liệu báo cáo vẫn chưa cập nhận đầy đủ về số người mắc cũng như số động vật tử vong. Grace cho biết "Chúng tôi tìm thấy thiếu rất lớn các bệnh lây và bệnh động vật nói chung ở các nước nghèo". Ở châu Phi cận Sahara, 99,9% số thiệt hại vật nuôi không xuất hiện trong các báo cáo chính thức. Do việc giám sát không thực hiện đúng mục đích của nó.
Trước nghiên cứu của ILRI và những tổ chức khác đã chỉ ra rằng, ở các khu vực có lượng mưa và lũ lụt gia tăng sẽ làm tăng nguy cơ bệnh lây từ động vật sang người, đặc biệt là những bệnh lây truyền qua côn trùng hoặc liên quan với nước ứ đọng hoặc lũ lụt.
Phát hiện chính của nghiên cứu là hầu hết các gánh nặng của bệnh lây và hầu hết các cơ hội để giảm bệnh lây nằm trong chỉ một số ít quốc gia, đặc biệt là Ethiopia, Nigeria, và Ấn Độ. Ba quốc gia có số lượng lượng nghèo chăn nuôi cao nhất, có số người suy dinh dưỡng cao nhất và là một trong năm quốc gia hàng đầu cho số lượng nhiễm và cường độ nhiễm đối với các bệnh lây truyền từ động vật sang người.
Những phát hiện này cho phép chúng ta tập trung vào các điểm nóng về bệnh lây từ động vật sang người và nghèo đói, khi đó chúng ta áp dụng các biện pháp để kiểm soát nhằm tạo ra sự khác biệt.
Tài liệu tham khảo về Emerging and Re-emerging Diseases
1.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/AAS Public Lectures Mackenzie.mht
2.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Animal%20Disease_McKellar.pdf
3.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Archived Emerging infectious diseases links, NCID, CDC.mht
4.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Controlling Infectious Diseases.mht
5.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Deathsfromflu1918.pdf
6.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/EffectEIDPolicy.pdf
7.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/EI_infokit[1].pdf
8.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Emerging and Reemerging Infectious Diseases A Global Problem (ActionBioscience).mht
9.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/EMERGING AND RE-EMERGING VIRUSES AN ESSAY.mht
10.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Emerging Diseases on Rise - Medical - an eLab Article at Scientist Live.mht
11.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Emerging Infections of International Public Health Importance.mht
12.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Emerging Infections of International Public Health.mht
13.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Emerging Infections Readings.mht
14.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Emerging Infectious Diseases Journal Homepage CDC EID.mht
15.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Emerging infectious diseases on the rise Next target 'hotspot' predicted.mht
16.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/emerging.pdf
17.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/emerging[1].pdf
18.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/EmergViralDiseases_ Mackenzie.mht
19.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Errata Voinfectioncontrol_ RR-10.mht
20.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/gaoemerging disease review.pdf
21.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/gdwq0506.pdf
22.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/generalmicro.pdf
23.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Giardia & Cryptosporidium Protozoan Parasites.mht
24.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Global Distribution of Relative Risk of an EID Event.mht
25.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Global trends in emerging infectious diseases Abstract Nature.mht
26.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/griffithsslides.pdf
27.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Home - Public Health Image Library (PHIL).mht
28.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Human-Impact[1].pdf
29.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/ihr-poster-eng.pdf
30.Population Health Curriculum for Health Professionals
31.Population Health Curriculum for Health Professionals
32.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/popoularEmergDis.pdf
33.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Research Publications CDC Special Pathogens Branch.mht
34.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/Selected References Current Seminar.mht
35.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/southafrica_workshop08_enow.pdf
36.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/spores_dormant.pdf
37.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/US FDA-CFSAN - Bad Bug Book Introduction to Foodborne Pathogenic Microorganisms and Natural Toxins.mht
38.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/waterandmacroecon.pdf
39.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/whr07_en[1].pdf
40.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/zoonoses.pdf
41.Emerging_Diseases/GeneralOverviews/zoonosessect1.pdf