Trong một xã hội văn minh, hiện đại và tại các thành phố lớn, mô hình Bác sĩ gia đình được xây dựng và phát triển là một nhu cầu đòi hỏi tất yếu của mọi người dân để phục vụ công tác chăm sóc sức khoẻ ban đầu với yêu cầu ngày càng cao. Đối với những nơi không có điều kiện, vấn đề Y tế gia đình cũng cần suy nghĩ làm thí điểm, góp phần cùng với y tế thôn bản, tổ dân cư và y tế xã, phường, thị trấn có hoạt động hoàn chỉnh để nâng cao việc chăm sóc, bảo vệ sức khoẻ cho người dân ở tuyến đầu.
Bác sĩ gia đình
Vào cuối năm 2007 tại thành phố Hồ Chí Minh, một mô hình thí điểm được xây dựng gồm 9 Phòng Khám bệnh Bác sĩ gia đình triển khai tại một số quận nội thành và huyện ngoại thành của thành phố để tăng cường công tác chăm sóc sức khoẻ ban đầu cho người dân, đồng thời có cơ sở đánh giá kết quả hoạt động và rút kinh nghiệm tổ chức triển khai mô hình này ở các nơi khác trong chiến lược xã hội hóa ngành y tế đối với công tác chăm sóc, bảo vệ sức khoẻ cho nhân dân đang được toàn xã hội quan tâm. Với các kết quả đạt được, mô hình này nếu được nhân rộng sẽ đem lại rất nhiều lợi ích cho người dân và giảm tình trạng quá tải tại các bệnh viện hiện nay. Để bắt đầu khởi động cho vấn đề này, từ năm 2003, Sở Y tế thành phố Hồ Chí Minh đã có sự hợp tác với Đại học Liège, Bỉ và đến năm 2006, Đại học Liège bắt đầu đào tạo 6 Bác sĩ gia đình cho thành phố. Sau thời gian được đào tạo tại nước ngoài, nhóm Bác sĩ “hạt nhân” này đã trở về nước và mở lớp đào tạo chuyên khoa Bác sĩ gia đình tại trường Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh với những kiến thức đã được học tập, đào tạo và trang bị. Hiện nay, trường Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh đã đào tạo được nhiều Bác sĩ gia đình để thực hiện nhiệm vụ theo mô hình ứng dụng có kết quả. Trung tâm Đào tạo Cán bộ Y tế thành phố Hồ Chí Minh và trường Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh cũng đã từng bước xây dựng Bộ môn Y học Gia đình. Về chuyên môn, theo giáo trình giảng dạy và học tập, các Bác sĩ gia đình sẽ phải học 9 năm thay vì 6 năm như các Bác sĩ đa khoa khác để có thể có đầy đủ kiến thức tổng quát, bảo đảm trình độ và kiến thức chuyên sâu về tất cả các loại bệnh tật thuộc các lĩnh vực chuyên khoa nội, ngoại, sản, nhi… Ngoài ra, các Bác sĩ gia đình còn được đào tạo về kỹ năng giao tiếp, tâm lý tiếp xúc với bệnh nhân, có khả năng trình bày tất cả những bệnh tật của người bệnh, và giúp bản thân bệnh nhân và gia đình người bệnh đặt niềm tin vào người thầy thuốc. Bác sĩ gia đình phải nắm được đầy đủ hồ sơ bệnh án của bệnh nhân và có trách nhiệm chuyển hồ sơ bệnh án kèm theo khi bệnh nhân cần chuyển đến bệnh viện để có điều kiện điều trị tốt hơn. Các bệnh viện ở tuyến trên nơi gần nhất phải có trách nhiệm hỗ trợ tích cực các Phòng khám bệnh Bác sĩ gia đình trong nhiệm vụ khám chữa bệnh cho người dân. Khi xây dựng thành công mô hình hệ thống Bác sĩ gia đình và mở rộng ra cho những nơi có điều kiện, việc phòng chống bệnh tật và chăm sóc y tế, chăm sóc sức khoẻ ban đầu cho nhân dân sẽ được nâng cao, kịp thời giải quyết những bệnh nhân bị ốm đau, phát hiện các trường hợp bệnh nặng cần chuyển vào điều trị tại bệnh viện, tránh được tình trạng nhập viện quá muộn. Bác sĩ gia đình là hệ thống y tế thực hiện nhiệm vụ chăm sóc sức khoẻ ban đầu cho người dân được xem là một mô hình lý tưởng và tỏ ra có hiệu quả áp dụng ở các nước ngoài và tại các thành phố lớn. Việc nhân rộng mô hình và hệ thống Bác sĩ gia đình nầy cần phải có sự chuẩn bị một cách đầy đủ từ nhiều vấn đề và đòi hỏi thời gian về lâu, về dài, không thể một sớm một chiều mà trở thành hiện thực ở tất cả các nơi được.
Y tế gia đình
Trong quá trình triển khai thực hiện nhiệm vụ chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ nhân dân, hệ thống y tế thôn bản, tổ dân cư thời gian qua đã góp phần rất lớn trong công tác chăm sóc sức khoẻ ban đầu sau khi đã hoàn chỉnh xong mạng lưới y tế xã, phường, thị trấn. Nếu hệ thống y tế ở tuyến đầu này chỉ dừng ở đây thì chưa đủ, một yêu cầu từ thực tiễn được đặt ra và cần thiết là phải xây dựng, phát triển thêm một hệ thống Cộng tác viên về sức khoẻ gia đình hoặc Y tế gia đình để hỗ trợ thêm chân rết hoạt động cho các y tế thôn bản, tổ dân cư, bảo đảm độ bao phủ chăm sóc công tác y tế ở cơ sở. Ở vùng cao, miền núi và biên giới thì Y tế gia đình đứng bên cạnh y tế thôn bản, tổ dân cư có ý nghĩa và vai trò rất quan trọng trong công tác chăm sóc sức khoẻ ban đầu. Đối với các huyện đồng bằng, thành phố thì Y tế gia đình cũng sẽ góp phần tích cực trong việc thực hiện các chương trình y tế cộng đồng có hiệu quả, góp phần trong nhiệm vụ chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ nhân dân.
Để thực hiện được vấn đề nầy, Y tế gia đình phải xây dựng theo phương thức tình nguyện vì sức khoẻ của mỗi thành viên trong gia đình. Y tế thôn bản, tổ dân cư chịu trách nhiệm vận động trong mỗi hộ gia đình có được một Cộng tác viên y tế với sự hiểu biết nhất định để tự chăm sóc, bảo vệ sức khoẻ cho bản thân mình và các thành viên trong gia đình. Khi đã vận động được, y tế thôn bản, tổ dân cư lập danh sách cụ thể báo cáo với Y tế xã, phường, thị trấn và từ đây sẽ xem xét, báo cáo, đề nghị y tế huyện, thành phố quan tâm, tổ chức tập huấn về chuyên môn nghiệp vụ và quản lý hoạt động, đồng thời hỗ trợ các điều kiện cần thiết để Y tế gia đình thực hiện nhiệm vụ. Việc tập huấn nên tổ chức nhiều đợt, mỗi đợt chỉ tập huấn một buổi với những kiến thức cơ bản về công tác y tế trọng điểm tại địa phương và các biện pháp giải quyết tình hình bệnh tật cụ thể. Y tế thôn bản, tổ dân cư với sự giúp đỡ của y tế xã, phường, thị trấn cần lập cho mỗi hộ gia đình một cuốn sổ theo dõi sức khoẻ của các thành viên trong gia đình và nhân viên Y tế gia đình có trách nhiệm quản lý, ghi chép những thông tin cần thiết về diễn biến tình hình bệnh tật của những người trong nhà. Định kỳ hàng ngày, hàng tuần, Y tế thôn bản, tổ dân cư bố trí lịch thời gian đến thăm từng hộ gia đình và ghi nhận các thông tin cần thiết về sức khoẻ của các thành viên trong gia đình thông qua sự cung cấp tình hình từ nhân viên Y tế gia đình, đồng thời có hướng dẫn kịp thời nếu trong nhà có người mắc bệnh cần được đến khám chữa bệnh tại các cơ sở y tế, hạn chế tình trạng để bệnh tiến triển nặng, vào bệnh viện điều trị quá muộn. Ngoài ra, đây cũng là dịp thuận tiện để Y tế thôn bản, tổ dân cư làm nhiệm vụ truyền thông giáo dục sức khoẻ, vận động Y tế gia đình và các thành viên trong gia đình làm vệ sinh môi trường, vệ sinh nhà cửa, thay đổi tập quán sinh hoạt, ăn uống hợp vệ sinh, sử dụng các biện pháp phòng bệnh cần thiết ... mà các nhân viên y tế đã hướng dẫn để phòng tránh sự mắc bệnh cho tất cả các thành viên trong gia đình.
Xây dựng Bác sĩ gia đình và Y tế gia đình
Bác sĩ gia đình là một mô hình lý tưởng để làm nhiệm vụ chăm sóc sức khoẻ ban đầu cho người dân trong hệ thống y tế chung ở một xã hội văn minh, hiện đại. Tại nước ngoài và các thành phố lớn có điều kiện, Bác sĩ gia đình được xây dựng và phát triển sẽ góp phần rất lớn trong việc cung cấp các dịch vụ y tế trực tiếp đến gần người dân, giúp cho người dân cócơ hội được khám chữa bệnh, phát hiện các bệnh tật sớm để xử trí, giảm thiểu số lượng bệnh nhân đến các bệnh viện quá nhiều và gây nên trình trạng quá tải ở các bệnh viện như hiện nay. Ngoài hệ thống hành nghề y dược tư nhân nói chung, mô hình Bác sĩ gia đình cũng đã tích cực góp phần xã hội hóa công tác y tế ở cơ sở để chăm sóc, bảo vệ sức khoẻ nhân dân. Đối với những nơi chưa có điều kiện để xây dựng và phát triển mô hình Bác sĩ gia đình, nên xem xét làm thí điểm mô hình Cộng tác viên về sức khoẻ gia đình hay Y tế gia đình để làm nhiệm vụ chăm sóc sức khoẻ ban đầu cùng với mạng lưới y tế thôn bản, tổ dân cư và y tế xã, phường, thị trấn đã được hoàn chỉnh hoạt động. Dù sao mô hình Bác sĩ gia đình cũng lý tưởng hơn mô hình Y tế gia đình rất nhiều. Có Y tế gia đình rồi cũng nên hướng đến một tương lai có được Bác sĩ gia đình trong một xã hội văn minh, hiện đại.