Khái niệm về dịch cúm gia cầm:
Cúm là bệnh của cơ quan hô hấp do vi rút có tính chất lây nhiễm cao gây nên, có khả năng lây lan nhanh chóng ra cộng đồng làm số lượng lớn dân cư bị nhiễm bệnh cùng với các biến chứng nặng dẫn tới viêm phổi bội nhiễm và tử vong.
Vi rút cúm A gồm 2 loại kháng nguyên bề mặt Haemagglutinin (H) và Neuraminidase (N) liên quan đến khả năng gây nhiễm trên vật chủ và tạo ra chủng vi rút mới. Đại dịch cúm thường liên quan tới sự thay đổi cơ bản gen ở vi rút cúm A tạo nên một phân típ vi rút mới, kháng nguyên bề mặt không bị biến đổi mà được thay thế bằng một kháng nguyên mới hoàn toàn khác biệt; khi đột biến gen xảy ra, toàn bộ cộng đồng chưa có miễn dịch phải đối phó với phân típ vi rút cúm mới đó. Điều kiện để đại dịch cúm xảy ra đòi hỏi phải có các yếu tố: sự xuất hiện của một phân típ mới, khả năng vi rút lây nhiễm một cách mạnh mẽ từ người sang người và tính độc lực của vi rút đủ để gây bệnh cho người. Hiện nay khoa học chưa thể dự báo chính xác thời điểm đại dịch cúm tiếp theo sẽ xảy ra, nhưng theo thống kê trên thế giới cứ trong khoảng 30-35 năm thì lại có một đại đại dịch cúm xảy ra; nếu tính theo chu kỳ như vậy thì kể từ đại dịch cúm cuối cùng xảy ra trên thế giới (1969) đến nay đã được 35 năm, khả năng một đại dịch cúm tiếp theo sẽ xảy ra trong một tương lai gần.
Cúm gia cầm (bird flu) là một bệnh truyền nhiễm ở chim gây ra bởi vi rút cúm A, các loài chim bị nhiễm vi rút có những biểu hiện bệnh rất khác nhau từ nhẹ đến nặng dẫn tới tử vong nhanh chóng và gây ra các vụ dịch nghiêm trọng; loại gây nên biểu hiện bệnh nặng được gọi là “cúm gia cầm có độc lực cao” có phân típ là H5 và N7. Ổ chứa thiên nhiên của vi rút cúm gia cầm là các loài thủy cầm di cư (chủ yếu là vịt trời), nguyên nhân của sự lan truyền mầm bệnh và gây ra các vụ dịch cúm là do có sự tiếp xúc giữa đàn gia cầm với loài thủy cầm hoang dại di cư.
 |  |
Influenza A virus, loại virus gây bệnh cúm
gia cầm. (*) | Cúm gia cầm ở gà |
Diến biến dịch cúm gia cầm trên người ở thế giới và Việt Nam:
Trường hợp nhiễm vi rút cúm gia cầm H5N1 trên người đầu tiên trên thế giới được ghi nhận ở Hồng Kông năm 1997, đã gây thể bệnh nhiễm trùng hô hấp nặng cho 18 người, trong đó có 6 trường hợp tử vong; hiện tượng này trùng lặp với dịch cúm gia cầm do một chủng vi rút cúm gia cầm có khả năng gây bệnh cao ở Hồng Kông. Từ đấy người ta nhận thấy rằng tiếp xúc trực tiếp với các gia cầm nhiễm vi rút còn sống là nguyên nhân dẫn đến nhiễm bệnh cúm gia cầm ở người và các nghiên cứu về gen cũng thấy vi rút đã chuyển trực tiếp từ chim sang người, do đó sự giảm đáng kể quần thể gia cầm sẽ làm giảm khả năng lây nhiễm trực tiếp sang người và hạn chế nguy cơ đại dịch. Hiện nay, dịch cúm A đã xảy ra ở gia cầm nhiều nước thuộc các châu lục và tác nhân chủ yếu là do phân típ H5N1, gây nhiễm bệnh và tử vong ở nhiều nước châu Á. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cảnh báo trong thời gian tới có thể vi rút cúm gia cầm biến chủng thành chủng mới có độc lực cao, có khả năng lây truyền từ người sang người, ước tính khoảng 1-40 triệu người tử vong. Bệnh cúm A (H5N1) chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và vac-xin dự phòng, do đó một trong những biện pháp có hiệu quả nhất là tăng cường giám sát, xử lý triệt để dịch gia cầm không để lây sang người.
Ở Việt Nam, cuối năm 2003-đầu năm 2004 cùng với dịch cúm gia cầm, đã xuất hiện cúm A với phân típ H5N1 trên người. Kể từ trường hợp mắc đầu tiên 26/12/2003 đến 3/10/2005 tại nước ta đã ghi nhận 3 đợt dịch với 91 trường hợp mắc, trong đó có 41 trường hợp tử vong tại 32 tỉnh/thành phố:
Đợt I (26/12/2003-10/3/2004): có 23 trường hợp mắc, 16 trường hợp tử vong tại 13 tỉnh và thành phố.
Đợt II (19/7/2004-26/8/2004): có 4 trường hợp mắc đều bị tử vong tại 3 tỉnh và thành phố.
Đợt III (16/12/2004-3/10/2005): có 64 trường hợp mắc, 21 trường hợp tử vong tại 25 tỉnh và thành phố.
Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Trịnh Quân Huấn, nếu nước ta xảy ra đại dịch cúm gia cầm thì dự báo có khoảng 10% dân số bị nhiễm bệnh (khoảng 8,2 triệu người) và 1% trong số đó sẽ tử vong (khoảng 820.000 người), như vậy sẽ cần có ít nhất 8,2 triệu liều Tamiflu để dự phòng điều trị.
Để đối phó với căn bệnh thế kỷ này, Bộ Y tế đã có kế hoạch theo dõi sát sao mọi diễn biến dịch và đưa ra một số biện pháp chủ động phòng chống dịch như tổ chức 3 cuộc diễn tập tại 3 miền Bắc, Trung, Nam; huy động lực lượng y tế tham gia; nhất là 14 Viện thuộc hệ Y tế dự phòng-Bộ Y tế và các Trung tâm YTDP/Trung tâm PCSR tuyến tỉnh; đàm phán với Hãng sản xuất dược phẩm Roche xin chuyển nhượng quyền sản xuất thuốc điều trị tamiflu tại Việt Nam…
Sự chỉ đạo của Đảng, Nhà nước và Bộ Y tế trong việc triển khai phòng chống dịch cúm gia cầm:
Đối mặt với nguy cơ đại dịch cúm toàn cầu, trong thời gian qua các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước, lãnh đạo Bộ Y tế và các bộ ngành liên quan đã tập trung tối đa mọi nguồn lực và trực tiếp chỉ đạo nhằm khống chế nguy cơ xảy dịch tại nước ta. Các đoàn công tác Chính phủ do các đồng chí Lãnh đạo trực tiếp dẫn đầu được phân công vào cuộc như Phó Thủ tướng Phạm Gia Khiêm dẫn đầu Đoàn công tác Chính phủ tại Hà Nội, Phó Thủtướng Nguyễn tấn Dũng tại TP. Hồ Chí Minh, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên môi trường tại các tỉnh miền Trung, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải tại các tỉnh Nam Bộ… kiểm soát dịch cúm gia cầm ở từng khu vực trong cả nước. 4 biện pháp của Bộ Y tế ban hành: Tuyệt đối không tiếp xúc, giết mổ và ăn thịt gia cầm bị bệnh; Nếu có triệu chứng sốt, ho, khó thở liên quan đến tiếp xúc với gia cầm phải đến ngay cơ sở y tế để được khám và điều trị; Phải giữ vệ sinh cá nhân, hạn chế tiếp xúc với các khu vực có gia cầm bị bệnh và chết hàng loạt; các gia cầm nuôi thường xuyên sử dụng hóa chất khử trùng tẩy uế các khu vực xung quanh nhà, xung quanh chuồng trại chăn nuôi gia cầm để đảm bảo không có vi rút H5N1 tồn tại và lây lan sang người.
 |
Phó thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng chỉ đạo phòng chống dịch tại cuộc họp sáng 9/11(ảnh: Q.T) "Tất cả mọi người dân phải thấy được nguy cơ này và tự phòng chống trước. Phải huy động tất cả mọi nguồn lực có thể, mọi biện pháp có thể để chống dịch. Các trung tâm y tế điều trị bệnh nhân cúm A phải được thiết lập đến cấp xã, và các bác sĩ, y sĩ ở đó đều phải biết sử dụng thuốc để điều trị bệnh nhân".
(theo thanhnienoline) |
Theo Chỉ thị số 34/2005/CT-TTg ngày 15/10/2005 về việc tập trung sức triển khai thực hiện đồng bộ có hiệu quả kế hoạch hành động khẩn cấp phòng chống khi xảy ra dịch cúm gia cầm (H5N1) và đại dịch cúm ở người; từ tháng 8/2005 đến nay, dịch cúm gia cầm trên phạm vi cả nước đã lắng dịu, không có phát sinh ổ dịch mới, không có bệnh nhân mới bị nhiễm vi rút cúm A (H5N1); nhưng mầm bệnh vẫn còn và đang tiềm ẩn nhiều khả năng tái phát trở lại, trong khi đó dịch cúm gia cầm và dịch cúm A (H5N1) ở người đang xẩy ra và diễn biến phức tạp ở nhiều nước trên thế giới. Để chủ động đối phó với tinh thần nỗ lực cao nhất, nhằm ngăn chặn và hạn chế thiệt hại nhất khi xảy ra dịch cúm gia cầm và đại dịch cúm ở người; Thủ tướng Chính phủ đã chỉ thị cho Bộ Y tế và các bộ, ngành liên quan; ủy ban nhân dân tỉnh/thành phố căn cứ kế hoạch hành động khẩn cấp đã được Chính phủ phê duyệt, khẩn trương xây dựng ngay kế hoạch khẩn cấp của bộ, ngành, địa phương mình. Việc quán triệt và triển khai kế hoạch hành động khẩn cấp phòng chống khi xảy ra dịch cúm gia cầm và đại dịch cúm ở người phải được xác định là một nhiệm vụ trọng tâm cấp bách của cấp ủy đảng, chính quyền các cấp và trách nhiệm của mỗi người dân, phải huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị để thực hiện tốt nhất kế hoạch hành động khẩn cấp này.
Ngày 4/11/2005, Chính phủ ra Nghị quyết 15/2005/NQ-CP về các biện pháp cấp bách ngăn chặn dịch cúm gia cầm (H5N1) và đại dịch cúm A (H5N1) ở người đánh giá tình hình dịch cúm gia cầm, đề ra một số biện pháp cấp bách và tổ chức thực hiện trên phạm vi toàn quốc.
Ngày 24/11/2005, Bộ Y tế đã ra Quyết định số 38/2005/QĐ-BYT về việc ban hành kế hoạch hành động phòng chống đại dịch cúm ở người tại Việt Nam gồm 4 phần cơ bản nêu rõ tổng quan về tình hình dịch cúm trên thế giới và Việt Nam, mục tiêu và các giải pháp theo từng giai đoạn đại dịch cúm, tổ chức thực hiện từ trung ương đến địa phương, nhu cầu kinh phí; đồng thời có phụ lục hướng dẫn chi tiếtquy định về mức độ dịch và các biện pháp phòng chống dịch cúm, quy trình giám sát và điều trị, quy trình xử lý ổ dịch, quy trình xét nghiệm, cơ số thuốc và trang bị chống dịch, các biểu mẫu và sơ đồ cần thiết… Đặc biệt trong phần mục tiêu và các giải pháp, Bộ đã phân công các viện thuộc hệ y tế dự phòng, trong đó có Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn trực tiếp chỉ đạo phòng chống dịch theo khu vực được phân công và xây dựng Chương trình hành động Phòng chống đại dịch cúm ở người cho đơn vị để chủ động sẵn sàng tham gia khi có đại dịch cúm xảy ra.
Chương trình hành động của Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn phòng chống đại dịch cúm ở khu vực miền Trung-Tây Nguyên:
Theo Quyết định số 38/2005/QĐ-BYT ngày 24/11/2005 của Bộ trưởng Bộ Y tế về việc ban hành kế hoạch hành động phòng chống đại dịch cúm ở người tại Việt Nam, Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn được phân công nhiệm vụ phối hợp với các Viện, các Sở y tế trong khu vực phòng chống đại dịch cúm ở người.
Thực hiện Quyết định của Bộ trưởng, Viện đã thành lập Ban chỉ đạo và đội cơ động phòng chống đại dịch cúm và xây dựng “Kế hoạch hành động phòng chống đại dịch cúm ở người và hỗ trở thiên tai, bão lụt khu vực miền Trung-Tây Nguyên” với mục tiêu phối hợp với các Viện và chỉ đạo các địa phương trong khu vực tổ chức thực hiện công tác khử trùng ổ dịch, hỗ trợ xử lý ổ dịch và hỗ trợ thiên tai bão lụt. Theo Quyết định của Viện trưởng số 106/VSR-QĐ ngày 19/12/2005:
 |  |
Ban chi đạo của Viện đang triển khai kế hoạch phòng
chống đại dịch cúm gia cầm(H5N1). | Đội cơ động phòng chống đại dịch cúm gia cầm
H5N1) của Viện sẳn sàng vào cuộc. |
Ban chỉ đạo phòng chống đại dịch cúm ở người của Viện gồm có 10 người, có trách nhiệm xây dựng kế hoạch hành động và tổ chức phối hợp thực hiện phòng chống đại dịch cúm ở người với các Viện, Sở y tế trong khu vực theo sự phân công của Cục Y tế dự phòng-Bộ Y tế:
TS. Triệu Nguyên Trung-Viện trưởng, Trưởng Ban.
ThS. Lê Ngọc Linh-Phó Viện trưởng, Phó Ban.
ThS. Nguyễn Ngọc Hòa-Trưởng phòng Kế hoạch tổng hợp, Thư ký.
TS. Nguyễn Văn Chương-Trưởng Khoa Ký sinh trùng.
TS. Trương Văn Có-Trưởng Khoa Côn trùng.
TS. Hồ Văn Hoàng-Trưởng Khoa Dịch tễ.
BS. Nguyễn Tân-Trưởng Khoa Nghiên cứu Bệnh sốt rét.
ThS. Nguyễn Văn Trung-Trưởng Khoa Đào tạo.
CN. Võ Trí Dũng-Phụ trách Phòng Tài chính kế toán.
CN. Lê Thiện Phong-Trưởng Phòng Hành chính quản trị.
Đội cơ động phòng chống đại dịch cúm ở người của Viện gồm có 6 người, sẵn sàngcơ động khi có lệnh điều động lên dường ứng phó kịp thời đến địa điểm dịch xảy ra nếu có:
TS. Hồ Văn Hoàng-Trưởng Khoa Dịch tễ, Đội trưởng.
ThS. Nguyễn Xuân Quang-Phó Trưởng Khoa Côn trùng, Đội phó.
ThS. Nguyễn Xuân Thiện-Phó trưởng Khoa Dịch tễ, Thành viên.
ThS. Huỳnh Hồng Quang-Trưởng Phòng khám, Thành viên.
CN. Nguyễn Tấn Thoa, Khoa Nghiên cứu Bệnh sốt rét, Thành viên.
CN. Huỳnh Trọng Đạo, Khoa Côn trùng, Thành viên.
Kế hoạch hành động cụ thể:
Đội cơ động phòng chống đại dịch cúm và hỗ trợ thiên tai, bão lụt sẵn sàng ứng phó kịp thời và có mặt ở địa điểm xảy dịch chậm nhất là 12 giờ sau khi có lệnh điều động của Bộ Y tế; phối hợp với các Viện và Sở y tế địa phương theo sự phân công của Ban chỉ đạo và thực hiện đúng quy trình tổ chức khoanh vùng, xử lý kỹ thuật để khử trùng triệt để, xử lý ổ dịch, chỉ đạo giám sát thực hiện…
Tổ chức tập huấn cho đội cơ động và cán bộ chuyên môn của Viện về công tác giám sát, kiểm tra xử lý, khoanh vùng ổ dịch, chẩn đoán, điều trị và tuyên truyền cách phòng chống lây nhiễm bệnh cúm A (H5N1).
Thông tin và báo cáo kịp thời cho Ban chỉ đạo địa phương và Bộ y tế về công tác phối hợp phòng chống đại dịch cúm.
Tổ chức chuẩn bị lưu trữ tại nơi quy định phương tiện vận chuyển chuyên dụng, máy phun có động cơ dùng để phun sương hóa chất, bình phun thông dụng, cơ số thuốc/hóa chất dự trữ và dụng cụ bảo hộ cho người trực tiếp tham gia phòng chống dịch.
Huy động khoảng 25 cán bộ chuyên môn dự phòng tham gia chống đại dịch cúm ở người và hỗ trợ các địa phương trong khu vực khi cần thiết.
Triển khai kế hoạch phòng chống dịch cúm gia cầm theo chỉ đạo của Bộ Y tế, Viện đã họp Ban chỉ đạo và cử cán bộ trong Đội cơ động tham gia cuộc diễn tập phòng chống đại dịch cúm ở người tại tỉnh Thừa Thiên-Huế ngày 27/12/2005, đồng thời chuẩn bị dự trù kinh phí, phương tiện và các trang bị cần thiết cho cán bộ chuyên môn kỹ thuật của Viện để chủ động đối phó với tình hình dịch bệnh xảy ra bất cứ lúc nào.
(*): Ảnh chụp những tiểu phần virus được nhuộm âm tính trên kính hiển vi điện từ truyền qua. (Nguồn: Dr. Erskine Palmer,Centers for Disease Control and PreventionPublic Health Image Library).