Trong 6 tháng đầu năm 2011, khu vực miền Trung-Tây Nguyên đã đạt được các mục tiêu của Dự án quốc gia phòng chống sốt rét đề ra; tuy nhiên, một số vùng nguy cơ sốt rét quay trở lại còn cao và kết quả đạt được chưa mang tính bền vững. Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn cùng các tỉnh trong khu vực đã tăng cường chỉ đạo và nâng cao chất lượng các biện pháp phòng chống sốt rét khống chế sự gia tăng số mắc sốt rét, hạn chế tử vong sốt rét và ngăn chặn dịch sốt rét xảy ra. Cuối năm là mùa mưa bão đồng thời là đỉnh cao của mùa truyền bệnh sốt rét dự báo nguy cơ sốt rét gia tăng là rất lớn, thậm chí có khả năng xảy dịch ở một số vùng nên kế hoạch phòng chống sốt rét cần được chú trọng cả những vùng trọng điểm và những vùng sốt rét đã giảm thấp nhiều năm để duy trì thành quả đã đạt được.
Tình hình sốt rét 6 tháng đầu năm 2011 so với cùng kỳ năm 2010
6 tháng đầu năm 2011 khu vực miền Trung-Tây Nguyên số bệnh nhân sốt rét (BNSR) giảm 29,98%; ký sinh trùng sốt rét (KSTSR) giảm 22,64%; sốt rét ác tính (SRAT) tăng 7 ca và tử vong sốt rét (TVSR) tăng 2 ca so với cùng kỳ 2010.
Mặc dù không có dịch sốt rét, nhưng ở một số vùng sốt rét giảm thấp, số ca mắc sốt rét vẫn gia tăng cục bộ do chưa kiểm soát được nguồn bệnh ngoại lai.
Phân bố BNSR và TVSRtheo tỉnh 6 tháng đầu 2011
TT | Tỉnh | BNSR | TVSR |
6th 2010 | 6th2011 | % (+,-) | 6th 2010 | 6th2011 | % (+,-) |
1 | Quảng Bình | 600 | 517 | -13.83 | 0 | 0 | |
2 | Quảng Trị | 367 | 242 | -34.06 | 0 | 0 | |
3 | TT-Huế | 89 | 75 | -15.73 | 0 | 0 | |
4 | TP. Đà Nẵng | 18 | 15 | -16.67 | 0 | 1 | +1 ca |
5 | Quảng Nam | 1751 | 596 | -65.96 | 0 | 0 | |
6 | Quảng Ngãi | 146 | 68 | -53.42 | 0 | 0 | |
7 | Bình Định | 165 | 152 | -7,88 | 0 | 0 | |
8 | Phú Yên | 258 | 174 | -32.56 | 0 | 0 | |
9 | Khánh Hòa | 1238 | 703 | -43.21 | 1 | 0 | - 1 ca |
10 | Ninh Thuận | 540 | 519 | -3.89 | 0 | 0 | |
11 | Bình Thuận | 266 | 433 | 62.78 | 1 | 0 | |
12 | Gia Lai | 953 | 1104 | 15.84 | 0 | 2 | + 2 ca |
13 | Kon Tum | 756 | 544 | -28.04 | 0 | 1 | + 1 ca |
14 | Dak Lak | 1079 | 709 | -34,29 | 0 | 0 | |
15 | Dak Nông | 708 | 405 | -42.80 | 0 | 0 | |
| Miền Trung | 5438 | 3494 | -35.75 | 2 | 1 | - 1ca |
| Tây Nguyên | 3496 | 2762 | -21,00 | 0 | 3 | + 3 ca |
| Toàn khu vực | 8934 | 6256 | -29,98 | 2 | 4 | + 2 ca |
Bệnh nhân sốt rét (BNSR)
So với cùng kỳ năm 2010 bệnh nhân sốt rét toàn khu vực 6 tháng đầu năm 2011 giảm 29,98%, trong đó miền Trung giảm 35,75% và Tây Nguyên giảm 21%.
2/15 tỉnh có BNSR tăng là Bình Thuận (+62,78%) và Gia Lai (+15,84%), số BNSR tăng chủ yếu tập trung ở tỉnh Bình Thuận (từ 266 ca tăng lên 433 ca).
13/15 tỉnh có BNSR giảm từ cao xuống thấp là Quảng Nam (-65,96%), Quảng Ngãi (-53,42%), Khánh Hòa (-43,21%), Đăk Nông (-42,80%), Đak Lak (-34,29%), Quảng Trị (-34,06%), Phú Yên (-32,56%), Kon Tum (-28,04%), Đà Nẵng (-16,67%), Thừa Thiên-Huế (-15,73%), Quảng Bình (-13,83%), Bình Định (-7,88%) và Ninh Thuận (-3,89%).
Ký sinh trùng sốt rét (KSTSR)
Tỷ lệ KSTSR/lam toàn khu vực 6 tháng đầu năm 2011 giảm 35,24%, trong đó miền Trung giảm 39,23% và Tây Nguyên giảm 27,85% so với cùng kỳ 2010.
9/15 tỉnh có tỷ lệ KSTSR giảm bao gồm Quảng Nam (-81,72%), Đăk Nông (-57,86%), Đăk Lăk (-54,55%), Quảng Trị (-33,78%), Khánh Hòa (-18,72%), Phú Yên (-17,65%), Kon Tum (-14,58%), Ninh Thuận (-3,76%) và Quảng Bình (-1,61%).
6/15 tỉnh/thành phố có tỷ lệ KSTSR tăng bao gồm TP. Đà Nẵng (+47,06), Thừa Thiên-Huế (+38,46%), Quảng Ngãi (+12%), Gia Lai (+9,57%), Bình Thuận (+9,30%) và Bình Định (+9,26%).
Sốt rét ác tính (SRAT)
Trong 6 tháng đầu 2011, toàn khu vực có 37 ca SRAT tăng 7 ca so với cùng kỳ năm trước (37/30); Tây Nguyên số ca SRAT (27) cao hơn miền Trung (10). Số ca SRAT tập trung cao ở các tỉnh Gia Lai (13), Đak Lak (8) và thấp hơn ở Đak Nông (4), Ninh Thuận (4), TP. Đà Nẵng (3), Kon Tum (2), Quảng Nam (1) và Bình Định (1).
Tử vong sốt rét (TVSR)
Mặc dù số ca SRAT tăng cao nhưng 6 tháng đầu năm 2011 chỉ có 4 ca TVSR, tăng 2 ca so với cùng kỳ (4/2) ở Gia Lai (2), Kon Tum (1) và TP Đà Nẵng (1) chứng tỏ các tuyến y tế của khu vực miền Trung-Tây Nguyên đã điều trị tích cực và hạn chế được số ca TVSR.
Kết quả phân tích 4 trường hợp TVSR thấy có 3 ca người lớn (> 40 tuổi) và 1 ca trẻ em 5 tuổi; liên quan đến ngủ rẫy (2), khai thác đá (1); tất cảcác trường hợp tử vong đều được xác định có KSTSR (+) trong máu và 3 ca biến chứng đa phủ tạng vượt quá khả năng điều trị của các tuyến y tế.
Nguyên nhân tăng số mắc sốt rét ở một số địa phương
Số BNSR 6 tháng đầu năm 2011 tăng chủ yếu ở tỉnh Bình Thuận, trong đó xã Bình Thạnh (huyện Tuy Phong) thuộc vùng sốt rét có nguy cơ quay trở lại nhiều năm liền không phát hiện BNSR, nhưng tháng 5/2011 có sự gia tăng số bệnh nhân mắc mới (66 ca) xuất phát từ ca bệnh ngoại lai từ Đak Nông, lan truyền bệnh tại chỗ do có sự hiện diện của muỗi An.minimus, đã được ngành y tế tỉnh và Viện phát hiện, xử lý kịp thời.
Kết quả hoạt động phòng chống sốt rét 6 tháng đầunăm 2011
Trong 6 tháng đầu năm 2011 ngành y tế các tỉnh trong khu vực và Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn đã phối hợp các hoạt động giám sát dịch tễ, truyền thông giáo dục và kịp thời chỉ đạo các biện pháp can thiệp khống chế sốt rét gia tăng nên không có dịch xảy ra.
Tuy nhiên sốt rét vẫn gia tăng cục bộ tại một số vùng do chưa kiểm soát được nguồn bệnh ngoại lai (ở các vùng sốt rét giảm thấp) và các vùng dân di biến động khó kiểm soát (di cư tự do, đi rừng, ngủ rẫy, giao lưu biên giới...), người dân chưa có ý thức tự bảo vệ khi sống trong vùng sốt rét lưu hành và tỷ lệ ngủ màn chưa cao; màng lưới y tế (huyện, xã, thôn bản) chưa kiểm soát được BNSR từ tuyến cơ sở.
Tổ chức chỉ đạo
Ngay từ đầu năm Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn đã gửi nhiều văn bản đến các Sở Y tế, Trung tâm Phòng chống sốt rét/Trung tâm Y tế dự phòng và các bệnh viện tuyến tỉnh cảnh báo nguy cơ sốt rét và chỉ đạo tăng cường phòng chống sốt rét tại địa phương; đồng thời trực tiếp chỉ đạo phòng chống sốt rét tại các tỉnh sốt rét trọng điểm như Gia Lai, Kon Tum, Đak Lak, Đak Nông, Quảng Bình, Quảng Trị, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận.
Thực hiện sự chỉ đạo của Viện và dự báo sớm được tình hình sốt rét, các tỉnh trong khu vực đã chủ động bổ sung các biện pháp can thiệp ở vùng có nguy cơ gia tăng sốt rét như vùng dân di biến động, vùng biên giới, vùng sâu, vùng xa; cấp ủy đảng và chính quyền địa phương duy trì đúng mức sự quan tâm chỉ đạo nhờ đó đã khống chế được sự gia tăng sốt rét tại các vùng trọng điểm.
Màng lưới chuyên khoa chú trọng nâng cao chất lượng các biện pháp chuyên môn kỹ thuật trong các chiến dịch PCSR và tích cực khống chế các vùng sốt rét có biến động, tuy nhiên công tác phát hiện điều trị sớm và quản lý bệnh nhân sốt rét tại cơ sở còn nhiều khó khăn, nhất là vùng biên giới Việt-Lào (tỉnh Quảng Trị) chưa có sự hợp tác chặt chẽ trong kiểm soát sốt rét.
 |
Cảnh báo nguy cơ sốt rét gia tăng ở vùng sốt rét có nguy cơ quay trở lại |
Giám sát dịch tễ sốt rét và phòng chống dịch
Với sự hỗ trợ của Dự án Quỹ toàn cầu PCSR, Viện đã phối hợp với các tỉnh tổ chức nhiều đoàn giám sát dịch tễ sốt rét tại các vùng sốt rét trọng điểm và các vùng có nguy cơ sốt rét cao để đánh giá tình hình sốt rét, đề xuất giải pháp và khống chế kịp thời sự gia tăng đột biến sốt rét ở xã Bình Thạnh (huyện Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận) cũng như nhiều “điểm nóng” sốt rét khác.
Chỉ đạo nâng cao chất lượng các biện pháp PCSR và bổ sung các biện pháp phun tồn lưu hóa chất, tẩm màn và điều trị bệnh nhân ở những vùng có nguy cơ xảy dịch cao. Chế độ giao ban hàng tháng từ dưới lên (xã, huyện, tỉnh) được duy trì, nhiều tỉnh đã xây dựng hệ thống dự báo dịch sớm, bước đầu phát huy hiệu quả, nhờ đó thông tin sốt rét được phân tích và xử lý kịp thời.
Các địa phương gửi báo cáo sốt rét về Viện đúng thời gian quy định do đó Viện đã báo cáo kịp thời cho Bộ Y tế và phản hồi cho các địa phương, Viện đã tổ chức hướng dẫn cho các địa phương những thay đổi trong biểu mẫu thống kê báo cáo và các tỉnh trong khu vực đã triển khai thực hiện những thay đổi này.
Phòng chống vectơ
Viện đã cung cấp hóa chất phun tẩm, đảm bảo cho các tỉnh triển khai đúng kế hoạch bảo vệ cho cộng đồng, trong 6 tháng có 7 tỉnh triển khai phun tẩm,các tỉnh còn lại đang triển khai là Quảng Ngãi, Phú Yên, Khánh Hòa, Bình Thuận, Gia Lai và Đak Lak.
Chẩn đoán, điều trị và quản lý thuốc sốt rét
Viện cung cấp đủ thuốc sốt rét theo kế hoạch năm 2011, đáp ứng yêu cầu điều trị bệnh nhân sốt rét của các cơ sở y tế trong khu vực, đặc biệt là thuốc sốt rét được cấp đến y tế thôn bản giúp cho công tác điều trị sớm bệnh nhân cũng như cấp tự điều trị cho các đối tượng làm ăn xa cơ sở y tế trong các vùng sốt rét lưu hành theo chỉ định.
Các tỉnh tăng cường thực hiện phát hiện sớm, điều trị kịp thời, phát huy hiệu quả hoạt động của các điểm kính hiển vi nhằm hạn chế sốt rét ác tính và tử vong do sốt rét.
Tỷ lệ gửi lam kiểm tra kỹ thuật chỉ đạt 43,89% theo chỉ tiêu đề ra, trong đó số lam (+) chỉ gửi 27,66% so với tổng số lam (+) đã được thống kê. Các tỉnh không gửi lam kiểm tra gồm TP. Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Khánh Hòa. Các tỉnh có tỷ lệ lam gửi thấp gồm Phú Yên (10%), Đak Lak (10%), Bình Định (16%), Bình Thuận (34%), Gia Lai (38%). Tỷ lệ sai sót chung theo hệ thống kiểm tra kỹ thuật là 0,06% thấp hơn so với năm 2010 (0,15%); trong đó tỷ lệ sai sót ở miền Trung là0,03% và Tây Nguyên là 0,09%.
Truyền thông giáo dục và xã hội hóa PCSR
Công tác truyền thông giáo dục-xã hội hóa (TTGD-XHH) phòng chống sốt rét đạt hiệu quả là một trong những yếu tố bền vững củng cố thành quả PCSR, vì vậy công tác này được quan tâm và triển khai rộng ở các địa phương dưới nhiều hình thức nói chuyện, phát thanh, thảo luận nhóm 50.722 lần cho 6.153.446 lượt người nghe; truyền thông trực tiếp tại hộ gia đình 8.668 lần cho 21.307 lượt người nghe; chiếu video và biểu diễn văn nghệ 1.417 buổi cho 1.206.876 lượt người xem; phát 32.700 tranh và tờ rơi, xây dựng 2 pano truyền thông PCSR.
Viện tiến hành tổ chức mít tinh, diễu hành hưởng ứng ngày sốt rét thế giới 25/4/2011 tại huyện Chư Sê (Gia Lai) và Hội thi nâng cao kiến thức phòng chống sốt rét tại huyện Khánh Vĩnh (Khánh Hòa) với hàng ngàn người tham dự; đồng thời đẩy mạnh hiệu quả hoạt động Website tên miền (http://impe-qn.org.vn) qua 6 năm (2005-2011) với gần 7,5 triệu lượt người truy cập, góp phần tích cực chuyển tải các thông tin y tế, thông tin chuyên ngành và nâng cao ý thức phòng chống bệnh dịch của cộng đồng.
 |
Hội thi nâng cao kiến thức phòng chống sốt rét tại huyện Khánh Vĩnh (Khánh Hòa) |
15 tỉnh khu vực miền Trung-Tây Nguyên chọn mỗi tỉnh một huyện trọng điểm để tổ chức ra quân thực hiện chiến dịch phòng chống sốt rét nhân ngày sốt rét thế giới 25/4/2011 đồng thời với chiến dịch TTGD-XHH PCSR cho toàn dân.
Đào tạo và đào tạo lại
Viện tiếp tục đào tạo 3 lớp Trung học xét nghiệm cạnh Viện; phối hợp với Trường Đại học Tây Nguyên, Đại học Y Dược Huế, Học viện Quân Y, Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương giảng dạy và hướng dẫn sau đại học chuyên ngành ký sinh trùng và côn trùng.
Tổ chức 8 lớp tập huấn nâng cao kỹ thuật xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét bằng kính hiển vi và test chẩn đoán nhanh và 2 lớp dịch tễ sốt rét cho cán bộ y tế tuyến huyện theo nguồn kinh phí Dự án Quỹ toàn cầu PCSR.
Các tỉnh trong khu vực đã tiến hành đào tạo 168 lớp cho 4647 học viên là cán bộ y tế cơ sở xã, thôn bản, cán bộ điều trị tại bệnh viện, xét nghiệm viên các tuyến nhằm nâng cao chất lượng hoạt động tại địa phương.
Nghiên cứu khoa học
Viện phối hợp với các tỉnh triển khai các đề tài NCKH cấp Bộ, cấp cơ sở và hợp tác quốc tế về các lĩnh vực dịch tễ, côn trùng, ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc, ký sinh trùng đường ruột, lâm sàng và điều trị sốt rét; duy trì hoạt động sinh hoạt khoa học định kỳ một quý/một lần để cập nhật cho đội ngũ cán bộ khoa học Viện về thông tin chuyên ngành cũng như tình hình kiểm soát dịch bệnh trong nước và thế giới.
Nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học cơ bản về di truyền sinh học, sinh học phân tử, miễn dịch học, nuôi cấy liên tục KSTSR, siêu âm, điện tim… cho cán bộ Viện và các tỉnh thông qua các chương trình/dự án hợp tác nghiên cứu trong nước và quốc tế.
Trọng tâm hoạt động phòng chống sốt rét cuối năm 2011
Chỉ tiêu thực hiện PCSR năm 2011
Dân số được bảo vệ bằng hóa chất diệt muỗi: 3.419.000 người (phun hóa chất 593.000 người, màn tẩm hóa chất: 2.826.000 người), số lượt người được điều trị sốt rét: 231.000, số lam máu phát hiện ký sinh trùng sốt rét: 997.000.
Chỉ đạo và giám sát dịch tễ sốt rét
Tăng cường chỉ đạo và giám sát dịch tễ sốt rét các vùng trọng điểm, ngăn chặn sốt rét gia tăng và nguy cơ xảy dịch, hạn chế tử vong sốt rét ở đối tượng di biến động dân khó kiểm soát.
Tập trung đầu tưPCSR tại các vùng sốt rét lưu hành nặng, có tỷ lệ mắc và chết do sốt rét cao.
Giám sát và phòng chống vector
Nâng cao chất lượng phòng chống vector, đảm bảo độ bao phủ bằng hóa chất theo kế hoạch được giao, chú trọng các vùng có di biến động dân để hạn chế sự lan truyền sốt rét ở đỉnh cao củamùa truyền bệnh.
Quản lý sử dụng và bảo quản tốt bình phun, hóa chất diệt muỗi, xử lý bao bì đựng hóa chất diệt muỗi sau khi sử dụng đúng qui định.
Giám sát và điều trị sốt rét
Tăng cường kiểm tra giám sát nâng cao chất lượng chẩn đoán và điều trị bệnh nhân sốt rét tại các tuyến, nhất là công tác phát hiện sớm và điều trị sớm cho các đối tượng dân di biến động khó kiểm soát.
Điều tra hồi cứu các ca tử vong sốt rét tại các tuyến, tìm nguyên nhân, giải pháp hạn chế tử vong.
Truyền thông giáo dục-xã hội hóa phòng chống sốt rét
Đẩy mạnh công tác TTGD-XHH PCSR bằng các phương tiện và hình thức phù hợp với địa phương, phối hợp với ngành y tế tỉnh Quảng Ngãi tổ chức “Hội thi nâng cao kiến thức phòng chống sốt rét cho đồng bào dân tộc thiểu số”.
Vân động đối tượng di biến động khi vào vùng sốt rét phải mang theo màn, võng có tẩm hóa chất, thuốc tự điều trị để hạn chế mắc và tử vong do sốt rét.
Nâng cao chất lượng đào tạo và đào tạo lại về phòng chống sốt rét
Tuyển sinh KTVTC xét nghiệm khóa 34 (2010-2012) theo chỉ tiêu của Bộ Giáo dục & đào tạo và Bộ Y tế, tổ chức thi tốt nghiệp cho khóa 32 (2009-2011).
Tập huấndịch tễ theo kế hoạch của Dự án Quỹ toàn cầu PCSR; tập huấn côn trùng, xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét, chẩn đoán và điều trị sốt rét ở các vùng ngoài diện bao phủ của Dự án Quỹ toàn cầu PCSR.
Tổ chức Hội thi kỹ thuật viên côn trùng giỏi các tỉnh khu vực miền Trung-Tây Nguyên lần thứ 2 tại Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Quy Nhơn.
Công tác nghiên cứu khoa học-công nghệ thông tin-hợp tác quốc tế
Nghiệm thu 2 đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, tiếp tục triển khai các đề tài cấp cơ sở và hợp tác quốc tế đã được phê duyệt.
Tiếp tục phát huy hiệu quả Trang tin điện tử (Website) trong thông tin phục vụ chuyên ngành và truyền thông phòng chống sốt rét, các bệnh ký sinh trùng, côn trùng, các hoạt động nghiên cứu khoa học và kiểm soát dịch bệnh.
Tổ chức Hội nghị 35 năm thành lập Viện (1977-2012) và đón nhận Huân chương Độc lập hạng Hai của Nhà nước khen tặng vào cuối năm 2011.
Tổ chức Hội nghị tổng kết sốt rét và các bệnh ký sinh trùng khu vực miền Trung-Tây Nguyên vào đầu năm 2012.
Quản lý thuốc sốt rét, hóa chất, vật tư, kinh phí phòng chống sốt rét
Tăng cường giám sát sử dụng thuốc, hóa chất và vật tư PCSR tại các tuyến; báo cáo quyết toán đúng thời gian qui định, không để thuốc, hóa chất quá hạn, kém phẩm chất hoặc thất thoát.
Hướng dẫn các tỉnh trong khu vực xây dựng kế hoạch và tổ chức xét duyệt kế hoạch PCSR năm 2012 của khu vực trước ngày 15/8/2011.