Trong những ngày qua dịch bệnh sởi diễn biến phức tạp và lan rộng ra 61/63 tỉnh, thành phố trong cả nước (trừ 2 tỉnh Cao Bằng và Bắc Kạn), nhiều bệnh nhi mắc sởi bị biến chứng và tử vong làm dư luận quan tâm, người dân lo lắng và cả hệ thống chính trị đã phải vào cuộc để ngăn chặn sự bùng phát của dịch bệnh này.
Dịch bệnh sởi diễn biến phức tạp
Bệnh sởi bắt đầu xuất hiện từ cuối năm 2013 và bùng phát thành dịch trong vòng một tháng trở lại đây, theo các nguồn tin tổng hợp cả nước đã có trên 8.000 bệnh nhân sởi (Hà Nội chiếm 30%) và 118 ca tử vong do biến chứng sởi hoặc liên quan đến sởi (chủ yếu ở bệnh viện Nhi Trung ương). Theo Bộ Y tế số ca tử vong do sởi tăng gấp > 5 lần (112 ca) so với thông báo trước đây (25 ca) là do những ca này chắc chắn tử vong do biến chứng của bệnh sởi, những trường hợp tử vong còn lại là do sởi kết hợp với bệnh lý khác như viêm phổi, viêm đường hô hấp, tim mạch, suy dinh dưỡng… Theo báo cáo 3 tháng đầu năm 2014 của Bệnh viện Nhi Trung ương có 211.504 bệnh nhân đến khám, trong đó sởi và sốt phát ban dạng sởi là 1.953 (chiếm 0,92%), có 428 bệnh nhân tử vong và xin về do bệnh nặng, trong đó tử vong do sởi và liên quan đến sởi là 103 ca (chiếm 24,06%). Theo số liệu thống kê của Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, cả nước có 8.446 ca nghi sởi, 4.758 ca được xét nghiệm và xác định 3.131 dương tính (chiếm > 46%), số ca mắc sởi tập trung chủ yếu ở các tỉnh miền Bắc (chiếm 74,5%). Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO),năm 2012 bệnh sởi khiến khoảng hơn 120.000 ca tử vong mỗi năm chủ yếu ở trẻ dưới 5 tuổi, đầu năm 2014 một sốnước trong khu vực cũng đang có dịch sởi (> 20.000 ca) ở Trung Quốc, Philippin, Nhật Bản giống như ở nước ta.
Các chuyên gia y tế cho biết chưa thấy có sự biến đổi của vi rút sởi một cách khác biệt so với các chủng vi rút trong khu vực, giải trình tự gen cho thấy đây là chủng H1-chủng gây bệnh nhiều năm nay nhưng không có sự gia tăng về độc lực. Như vậy, nguyên nhân việc xuất hiện và gia tăng bệnh sởi trong thời gian qua có quy mô nhỏ, tập trung hoặc rải rác và chủ yếu xuất phát từ việc trẻ em không được tiêm chủng hoặc có được tiêm chủng nhưng không tạo được miễn dịch qua các năm và mắc bệnh. Qua phân tích các số liệu thống kê, 85% số bệnh nhi mắc sởi trong đợt dịch bùng phát chưa được tiêm vac xin sởi hoặc chưa tiêm đủ liều, bệnh nhi mắc sởi nhẹ ở các tuyến ồ ạt đưa về tuyến trung ương, đặc biệt là Bệnh viện Nhi trung ương dẫn đến tình trạng quá tải bệnh viện và lây nhiễm chéo khi 2-3 bệnh nhi phải nằm ghép một giường. Mặc dù bệnh sởi gia tăng và diễn biến phức tạp, nhưng Bộ Y tế chưa công bố dịch vì chưa đủ điều kiện công bố dịch theo Quyết định số 64/2010/QĐ-TTg ngày 25/10/2010 của Thủ tướng Chính phủ và các các địa phương trong cả nước vẫn kiểm soát tốt dịch bệnh sởi ở cộng đồng.
Hầu hết các ca tử vong đêu do các biến thường gặp như viêm tai giữa, viêm phổi, tiêu chảy, khô loét giác mạc mắt, viêm não sau sởi, suy dinh dưỡng ở trẻ em. Biến chứng đường hô hấp:Viêm thanh quản(giai đoạn sớm do virut sởi, xuất hiện ở thời kỳ khởi phát và thời kỳ đầu của mọc ban thường mất theo ban hay có Croup giả gây cơn khó thở do co thắt thanh quản, giai đoạn muộn do bội nhiễm hay gặp do tụ cầu, liên cầu, phế cầu… xuất hiện sau mọc ban, thường diễn biến nặng như sốt cao tăng vọt, ho ông ổng, khàn tiếng, khó thở, tím tái); Viêm phế quản (thường do bội nhiễm, xuất hiện vào cuối thời kì mọc ban, biểu hiện sốt lại, ho nhiều, nghe phổi có ran phế quản, bạch cầu tăng, neutro tăng, Xquang có hình ảnh viêm phế quản); Viêm phế quản-phổi (thường do bội nhiễm, xuất hiện muộn sau mọc ban; biểu hiện nặng: sốt cao, khó thở, khám phổi có ran phế quản và ra nổ, Xquang có hình ảnh phế quản phế viêm nốt mờ rải rác 2 phổi, xét nghiệm máu số lượng bạch cầu tăng, neutro tăng thường là nguyên nhân gây tử vong trong bệnh sởi, nhất là ở trẻ nhỏ. Biến chứng thần kinh: Viêm não- màng não- tủy cấp(biến chứng nguy hiểm gây tử vong và di chứng cao, có thể gây co giật, hôn mê, tử vong hoặc ảnh hưởng nặng nề đến tinh thần và thể chất của trẻ sống sót); Viêm màng não(viêm màng não thanh dịch do virut sởi hoặc viêm màng não mủ sau viêm tai do bội nhiễm); Viêm não chất trắng bán cấp xơ hóa (Van bogaert hay gặp từ trẻ em nhỏ 2 tuổi đến người lớn 20 tuổi, xuất hiện muộn cho thấy virut sởi có thể sống tiềm tàng nhiều năm trong cơ thể bệnh nhân có đáp ứng miễn dịch bất thường; diễn biến bán cấp từ vài tháng đến 1 năm, bệnh nhân tử vong trong tình trạng tăng trương lực cơ và co cứng mất não). Biến chứng đường tiêu hóa: thường gặp là viêm niêm mạc miệng, viêm ruột, cam mã tấu… Tiêu chảy cũng thường gặp ở những trẻ bị sởi. Tiêu chảy sau sởi nặng nề hơn và có nhiều biến chứng hơn tiêu chảy cấp do virut thông thường. Viêm tai giữa: khoảng 10% bệnh nhi sởi sẽ bị viêm tai giữa, có thể gây điếc vĩnh viễn nếu không điều trị đúng và kịp thời. Viêm loét giác mạc: có thể gặp ở trẻ suy dinh dưỡng, thiếu vitamin A và có thể gây mù vĩnh viễn; ở phụ nữ mang thai có thể bị sảy thai, thai chết lưu, sinh non hoặc sinh con nhẹ cân.
Cả hệ thống chính trị vào cuộc
Chỉ đạo của chính phủ
Trước tình trạng diễn biến phức tạp của bệnh sởi và số bệnh nhân đang quá tải nghiêm trọng, ngày 16/4/2014 Thủ tướng Chính phủ đã có Công điện khẩn số 477/CĐ-TTg về việc phòng chống dịch sởi gửi UBND các tỉnh/thành phố trong cả nước, Bộ Y tế cùng các bộ/ngành liên quan và một số phương tiện thông tin đại chúng. Trước đó, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã trực tiếp đi kiểm tra thực tế tình hình bệnh sởi tại Bệnh viện Nhi Trung ương thăm hỏi, động viên các gia đình bệnh nhi và chia sẻ với sự làm việc vất vả của nhân viên y tế, đồng thời yêu cầu Bộ Y tế nhanh chóng tìm ra nguyên nhân làm bệnh sởi lan nhanh trên diện rộng và tìm cách ứng phó, ngăn chặn và hạn chế tối đa số bệnh nhân mắc sởi; khẳng định sẽ hỗ trợ đầy đủ thuốc cho bệnh nhân, dụng cụ, thiết bị y tế và chế độ phụ cấp cho bệnh viện để áp dụng điều trị và ngăn chặn bệnh sởi.
Ngày 17-4 Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định xuất cấp trang thiết bị dự trữ quốc gia và bổ sung kinh phí cho Bộ Y tế để phòng chống dịch bệnh sởi, trên cơ sở đó, Bộ Y tế xuất cấp miễn phí 12 máy thở chức năng cao thuộc hàng dự trữ quốc gia để trang bị cho một số bệnh viện trung ương và Hà Nội; Thủ tướng Chính phủ cũng quyết định bổ sung 80.875 tỷ đồng cho Bộ Y tế từ nguồn dự phòng ngân sách Trung ương năm 2014 để mua sắm một số trang thiết bị cho các bệnh viện tuyến trung ương và mua thuốc Gamaglobulin phục vụ công tác phòng, chống dịch bệnh.
 |
Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam tới thăm và làm việc tại Bệnh viện Nhi Trung ương |
Triển khai thực hiện phòng chống dịch sởi của ngành y tế và các địa phươngTrước diễn biến phức tạp của bệnh sởi, Bộ Y tế đã có công điện khẩn gửi UBND các tỉnh/thành phố trong cả nước về việc tăng cường phòng chống bệnh sởi và triển khai kế hoạch tiêm vaccine phòng chống dịch sởi và tiêm vét vaccine sởi, đồng thời có những khuyến cáo cần thiết cho người dân. Bộ trưởng Bộ Y tế đã làm việc trực tiếp với Bệnh viện Nhi Trung ương, Bệnh viện Bạch Mai và một số bệnh viện thuộc thành phố Hà Nội để điều tiết bệnh nhân, tránh sự quá tải về bệnh viện tuyến trung ương; đồng thời tuyên truyền, vận động nhân dân khi bị mắc sởi nhẹ nên đưa nhập viện điều trị tại tuyến y tế địa phương để tránh quá tải bệnh viện và lây nhiễm chéo sởi kết hợp với một số bệnh khác. Bộ Y tế đã chỉ đạo cung cấp kịp thời máy thở dự trữ cho Bệnh viện Nhi Trung ương và một số bệnh viện thuộc thành phố Hà Nội từ nguồn dự trữ quốc gia để đảm bảo cấp cứu kịp thời bệnh nhân sởi biến chứng; bổ sung phác đồ điều trị bệnh sởi, đặc biệt là bổ sung cụ thể cách sử dụng Gamma Globulin tăng cường miễn dịch, tăng sức đề kháng cho cơ thể, bao gồm hai loại tiêm bắp (cho bệnh nhân mức độ trung bình) và tiêm tĩnh mạch (cho bệnh nhân nặng); đồng thời kết hợp phát hiện sớm những trường hợp viêm đường hô hấp, biến chứng viêm não để có cách điều trị phù hợp, giảm tỷ lệ tử vong…; phác đồ này cũng phân tuyến điều trị sởi, trong đó tuyến xã hướng dẫn điều trị cho trẻ chưa có biến chứng, tuyến huyện chăm sóc điều trị cho bệnh nhân sởi có biến chứng hô hấp nhưng không có suy hô hấp, tuyến tỉnh chăm sóc và điều trị bệnh nhân sởi có biến chứng, tuyến trung ương chỉ điều trị bệnh nhân có biến chứng vượt quá khả năng điều trị của tuyến tỉnh.
Ngay sau khi Thủ tướng Chính phủ đã có Công điện hỏa tốc số 477/CĐ-TTg ngày 16/7/2014 yêu cầu các bộ/ngành, địa phương tập trung phòng chống dịch sởi; ngày 17/4/2014, Bộ Y tế đã có Công văn khẩn số 1996/BYT-DP ngày 17/4/2014 đề nghị Sở Y tế tế các tỉnh/thành phố khẩn trương thực hiện các nội dung giám sát chặt chẽ tình hình bệnh sởi tại cộng đồng và các cơ sở y tế; tổ chức đánh giá tình hình dịch một cách chính xác để có biện pháp phòng chống hiệu quả và báo cáo hàng ngày tình hình dịch bệnh sởi về Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) để tổng hợp dự báo tình hình dịch;tiếp tục chỉ đạo quyết liệt tiêm vắc xin sởi và tiêm vét vắc xin sởi đảm bảo đạt trên 95% số trẻ em trong đối tượng được tiêm vắc xin sởi trong tháng 4/2014;phân tuyến điều trị tại các bệnh viện, tập trung các nguồn lực phục vụ thu dung, điều trị bệnh nhân, không để tình trạng chuyển tuyến bệnh nhân trong khả năng điều trị để tránh lây nhiễm bệnh sởi và các bệnh đường hô hấp;khi chưa đủ điều kiện công bố dịch, các địa phương tiến hành việc cung cấp thông tin về tình hình dịch bệnh một cách chính xác,tổ chức tuyên truyền đưa trẻ đi tiêm vắc xin sởi và thực hiện các biện pháp phòng bệnh theo khuyến cáo của Bộ Y tế;thực hiện tốt các chế độ, chính sách cho cán bộ y tế tham gia công tác phòng chống dịch sởi theo quy định hiện hành; rà soát thuốc, trang thiết bị, vật tư, hóa chất phục vụ công tác phòng chống dịch sởi, dự trù kinh phí trình cấp có thẩm quyền phê duyệt để đáp ứng kịp thời cho công tác phòng chống dịch. Ngày 18/9/2014, Bộ Y tế cũng đã tổ chức họp báo về tình hình dịch sởi nhằm làm rõ với các cơ quan thông tin đại chúng về tình hình bệnh dịch sởi và quan điểm của ngành y tế về phòng chống quyết liệt với dịch bệnh này, ngay sau buổi họp báo Bộ Y tế đã có Thông cáo báo chí về tình hình dịch bệnh sởi (đăng tải trong mục Tin vắn đáng chú ý); đồng thời cử các đoàn kiểm tra, giám sát và chỉ đạo phòng chống dịch bệnh sởi tại Hà Nội, Tp. Hồ Chí Minh và các “điểm nóng” về dịch bệnh sởi.
Tại các địa phương trong cả nước dưới sự chỉ đạo của Chính phủ và Bộ Y tế, UBND các tỉnh/thành phố xác định phòng chống bệnh sởi hiện nay là vấn đề cấp bách mà biện pháp hữu hiệu nhất là tiêm phòng, vì vậy ngành y tế các địa phương đã chỉ đạo các đơn vị quyết liệt trong công tác tiêm chủng đảm bảo đến hết tháng 4/2014 số trẻ em lứa tuổi 9-24 tháng được tiêm phòng sởi mũi đầu và mũi nhắc lại đạt 95%; các cơ sở điều trị các tuyến chuẩn bị tốt việc cách li trong thu dung, điều trị bệnh nhân riêng cho bệnh nhân sởi, không chuyển bệnh nhân lên tuyến trên khi chưa quá khả năng điều trị để tránh lây chéo; chuẩn bị tốt máy thở, ô xy đảm bảo điều trị biến chứng đường hô hấp ở các bệnh viện tuyến tỉnh và huyện; tổ chức tập huấn, thành lập các đội sẵn sàng hỗ trợ cho tuyến dưới phòng chống dịch bệnh sởi; đảm bảo vật tư, hoá chất phòng chống dịch, tăng cường giám sát, khoanh vùng dịch tại cộng đồng và bệnh viện, thực hiện tốt công tác báo cáo dịch hàng ngày; tăng cường tuyên truyền đến người dân về bệnh sởi để phòng tránh tốt và tránh hoang mang; đồng thời Sở Y tế các tỉnh/thành phố thành lập các đoàn kiểm tra công tác phòng chống bệnh sởi tại các tuyến trong phạm vi quản lý.
Mặc dù bệnh dịch sởi diễn biến phức tạp nhưng với sự quan tâm chỉ đạo của Chính phủ, sự triển khai quyết liệt của ngành y tế và các địa phương trong cả nước, tin rằng dịch bệnh này sẽ được dập tắt trong thời gian sớm nhất.