Ngày 26/11/2014. WASHINGTON - Có thể kết thúc đại dịch AIDS (The End of AIDS Could be Within Reach). Ngày thế giới phòng chống AIDS (World AIDS Day) năm nay tập trung vào việc làm thế nào để đạt được một thế hệ không có AIDS, Liên Hiệp Quốc (UN) dự đoán rằng nếu các dịch vụ dự phòng và điều trị được mở rộng thì đại dịch sẽ không còn là một mối đe dọa toàn cầu trong vòng 15 năm nhưng nếu các mục tiêu không được đáp ứng thì đại dịch có thể tồi tệ hơn.
Tình hình nhiễm HIV/AIDS trên thế giới và những thành tựu của UN
Theo thông tin cập nhật của Tổ chức Y tế thế giới trong tháng 11/2014 thì HIV vẫn tiếp tục là một vấn đề y tế công cộng quan trọng toàn cầu làm hơn 39 triệu cuộc sống cho đến nay . Trong năm 2013 1,5 [1,4-1,7] triệu người chết vì các nguyên nhân liên quan đến HIV trên toàn cầu; khoảng 35,0 [33,2-37,2] triệu người sống chung với HIV vào cuối năm 2013 với 2,1 [1,9-2,4] triệu người trở nên mới nhiễm HIV trong năm 2013 trên toàn cầu. Khu vực cận Saharan Châu Phi bị ảnh hưởng nặng nề nhất với 24,7 [23,5-26,1] triệu người sống chung với HIV vào năm 2013, ngoài ra châu Phi chiếm gần 70% trong tổng số toàn cầu của nhiễm HIV mới, nhiễm HIV thường được chẩn đoán qua xét nghiệm máu phát hiện sự có mặt hay vắng mặt của các kháng thể HIV. Không có cách chữa cho bị nhiễm HIV, tuy nhiên hiệu quả điều trị với thuốc kháng virus (ARV) có thể kiểm soát vì vậy mà những người có HIV có thể tận hưởng cuộc sống lành mạnh và hiệu quả. Trong năm 2013 có 12,9 triệu người sống chung với HIV đã được điều trị bằng thuốc kháng vi rút (ART) trên toàn cầu, trong đó có 11,7 triệu được nhận ART ở các nước thu nhập thấp và thu nhập trung bình chiếm 36 % [34-38 %] của 32,6 [30,8-34,7] triệu người sống chung với HIV ở các nước thu nhập thấp và thu nhập trung bình. Bảo hiểm Nhi vẫn còn tụt hậu trong nước thu nhập thấp và thu nhập trung bình, trong năm 2013 ít hơn 1 trong 4 trẻ em sống chung với HIV được tiếp cận với ART so với trên 1 trong 3 người lớn .
 |
| Bệnh nhân AIDS có thể hy vọng kéo dài cuộc sống của họ ? |
Trong 30 năm qua, Tiến sĩ Anthony Fauci từng là giám đốc của Viện Dị ứng và các bệnh truyền nhiễm quốc gia cho biết năm 1984 không có loại thuốc nào nhắm mục tiêu đếnHIV/AIDS nhưng bây giờ thì có hơn 30 loại và ông mô tả sự tiến bộ trong việc kiểm soát HIV/AIDS là "phi thường" (extraordinary): "Nếu bạn có thể cho một người nào đó các loại thuốc kháng virus tương đối sớm trong quá trình lây nhiễm của họ thì chúng ta hãy nói rằng họ là một người đàn ông hoặc phụ nữ 25 tuổi, bạn có thể nhìn vào mắt họ như tôi làm khi tôi nhìn thấy họ trong phòng khám của tôi ba lần một tuần và nói với họ nếu họ tiếp tục dùng thuốc của họ, bạn có thể dự đoán rằng họ có thể sống thêm 50 nữa và đó là một trong những thành tựu phi thường nhất trong nghiên cứu y sinh học" nhưng nghiên cứu mới nhất cho thấy chỉ có 30% người Mỹ có HIV đang nhận được sự điều trị đúng về HIV, số lượng đó giảm đi một nửa cho những người trong độ tuổi từ 18 và 24.
Một số chuyên gia đổ lỗi cho yếu tố con người: một số người sợ biết được các kết quả xét nghiệm của họ, những người khác mệt mỏi vì uống thuốc, không cảm thấy thích sử dụng bao cao su và lo lắng về sự kỳ thị xuất phát từ việc bị nhiễm HIV. Đại học Howard ở Washington tài trợ một hội nghị hàng năm nhằm đánh giá sự kỳ thị có liên quan đến căn bệnh này. Rod McCoy-người có HIV dương tính, làm việc với một tổ chức cung cấp giáo dục và xét nghiệm HIV. "Một trong những điều tôi lo ngại khi là một nhà giáo dục sức khỏe là người bệnh trì hoãn việc sử dụng thuốc của họ nhưng cũng có những người không bị nhiễm có tâm lý thoải mái. Oh, tôi sẽ uống thuốc nếu tôi bị nhiễm bệnh và tôi sẽ khỏe, 'Mối quan tâm của tôi là xung quanh sự tự mãn về dự phòng vì sự thành công của điều trị", McCoy nói. Tiến sĩ Fauci phát biểu tại các diễn đàn như những người tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (Center for Strategic and International Studies) ở Washington rằng sự tự mãn là lý do tại sao một loại vaccine chống HIV như vậy là cần thiết: "Khi chúng tôi bắt đầu nhìn thấy có một mức lây nhiễm thấp như vậy và những con số nhìn rất tốt, đó là khi chúng ta sẽ có một sự phục hồi, sau đó kết luận của tôi là điều thực sự cần thiết để kiểm soát một cách bền vững và chấm dứt dịch bệnh AIDS là phải có một loại vaccine".
Ngay cả với các thành tựu phi thường trong điều trị bệnh AIDS đang làm giảm số lượng người bị nhiễm HIV thì hơn 35 triệu người trên thế giới vẫn còn virus và UN báo cáo có 1,5 triệu người chết khác vì AIDS vào năm 2012 và đến nay có quá nhiều sống nên tự mãn.
Tình hình nhiễm HIV/AIDS và những nỗ lực phòng chống của Việt Nam
Ngày 1/12/2014. WHO - Bản đánh giá về nỗ lực chăm sóc và điều trị HIV của Việt Nam nêu bật những tiến bộ đáng kể (Review of Viet Nam’s HIV treatment and care efforts highlights significant progress). Nhân ngày Thế giới phòng chống AIDS, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Cục Phòng chống HIV/AIDS (VAAC) và các đối tác đánh giá Việt Nam đã đạt được những bước tiến lớn trong việc tăng cường các lợi ích của điều trị HIV.
Tại Việt Nam có khoảng 259.000 người nhiễm HIV tập trung chủ yếu tại một số quần thể đích (key populations), vào năm 2013 tỷ lệ hiện nhiễm HIV trên toàn dân số (độ tuổi 15-49) là 0,39%, trong khi tỷ lệ hiện nhiễm ở những người tiêm chích ma túy là 10,3%, tiếp đến là 3,7% ở nam quan hệ tình dục đồng giới và 2,6% ở phụ nữ bán dâm. Tuy nhiên, việc đánh giá ước tính khoảng 12.000 ca nhiễm mới xuất hiện trong năm 2014 và sẽ tiếp tục tăng lên với cùng tốc độ này ngoại trừ có sự thay đổi trong việc ứng phó hiện nay.
Bản đánh giá đưa ra kết luận rằng việc tích cực hỗ trợ nhóm quần thể đích tiếp cận được dịch vụ xét nghiệm HIV sớm và nếu có kết quả HIV dương tính được điều trị kháng vi rút sớm nhất có thể sẽ giảm đáng kể ca nhiễm HIV mới và tử vong do AIDS. Bên cạnh đó việc kết hợp can thiệp dự phòng sẽ thúc đẩy nhanh hơn tác động của can thiệp, năm 2013 hơn 40 triệu bao cao su và khoảng 27 triệu bơm kim tiêm sạch đã được cung cấp, cuối năm 2013 có 15.542 người đã được điều trị Methadone và 82.687 người lớn và trẻ em được điều trị thuốc kháng vi rút. Hoạt động cung cấp bơm kim tiêm sạch, tiếp cận điều trị methadone cho người tiêm chích ma túy, khuyến khích việc luôn sử dụng bao cao su ở nam quan hệ tình dục đồng giới và phụ nữ bán dâm, cung cấp điều trị ARV cho người nhiễm HIV là những can thiệp chính. Các nghiên cứu thí điểm cũng đang được thực hiện tại một số tỉnh ở Việt Nam (Điện Biên, Cần Thơ, Thái Nguyên và Thanh Hóa) để đánh giá việc làm thế nào để thúc đẩy xét nghiệm HIV sớm và bắt đầu điều trị HIV sớm cho các nhóm quần thể đích và liệu các dịch vụ đó có được cung cấp theo cách được chấp nhận và tôn trọng quyền của các quần thể đích hay không. Kết quả từ các nghiên cứu thí điểm sẽ phục vụ cho việc xây dựng các chính sách trong tương lai để tối ưu hóa việc đầu tư nhằm giảm thiểu việc lây truyền HIV và tử vong do AIDS tại Việt Nam. PGS.TS. Bùi Đức Dương-Phó Cục trưởng VAAC cho biết: “những nghiên cứu và thí điểm này rất quan trọng để chúng tôi có kế hoạch ứng phó với HIV trong tương lai tại Việt Nam, chúng ta vẫn còn phải đối mặt với những thách thức khác nhau nhưng dựa trên những bài học từ các thí điểm chúng tôi sẽ tiếp tục tăng cường hơn nữa việc ứng phó với HIV và sẽ hướng tới loại trừ AIDS tại Việt Nam”.
Theo đánh giá của WHO, VAAC cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải đầu tư ngân sách cho công tác phòng chống HIV trong những năm tới, hiện nay 70% ngân sách dành cho công tác đáp ứng với HIV là từ các nhà tài trợ bên ngoài, Chính phủ và các đối tác quốc tế sẽ cần phải đảm bảo nguồn ngân sách trong nước để duy trì và tăng cường đáp ứng với HIV trong tương lai. Một thách thức khác là sự tiếp cận xét nghiệm và điều trị HIV muộn của các nhóm quần thể đích do sự kỳ thị và phân biệt đối xử, những người tham gia đánh giá đề nghị hãy ngừng phân biệt đối xử và tạo ra một môi trường hỗ trợ các quần thể đích để xét nghiệm HIV thường xuyên và bắt đầu điều trị sớm là rất quan trọng để giảm thiểu lây nhiễm HIV.
Trong tháng 11/2014, Việt Nam đã cam kết thực hiện các mục tiêu toàn cầu về điều trị HIV 90-90-90 (global 90-90-90 HIV treatment targets) đến năm 2020 như sau: 90% số người nhiễm HIV sẽ biết được tình trạng HIV của mình (90% of all people living with HIV will know their HIV status); 90% số người được chẩn đoán nhiễm HIV sẽ được điều trị ARV lâu dài (90% of all people with diagnosed HIV infection will receive sustained antiretroviral therapy); 90% số người được điều trị ARV sẽ đạt ức chế vi rút (90% of all people receiving antiretroviral therapy will have viral suppression). Ông Jeffery Kobza, Quyền Trưởng Đại diện WHO tại Việt Nam cho biết: “Chúng tôi đã thấy sự tiến bộ đầy ấn tượng trong công tác dự phòng và điều trị HIV tại Việt Nam, hoạt động ứng phó với HIV của Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức rất lớn, xây dựng các cộng đồng hỗ trợ cho các quần thể đích và giúp họ tiếp cận xét nghiệm và điều trị sớm HIV và duy trì điều trị sẽ là chìa khóa để giảm thiểu các trường hợp nhiễm HIV mới và tử vong do AIDS".
| Lễ mít tinh và diễu hành hưởng ứng Tháng hành động quốc gia phòng chống HIV/AIDS và Ngày Thế giới phòng chống AIDS 1/12/2014 tại thủ đô Hà Nội |
Việt Nam hưởng ứng ngày thế giớiphòng chống HIV/AIDS
Theo WHO, ngày Thế giới phòng chống AIDS (Zero AIDS related deaths) được tổ chức vào 1 tháng 12 hàng năm nhằm nâng cao nhận thức về HIV/AIDS, thể hiện sự đoàn kết quốc tế đối mặt với đại dịch và tưởng nhớ các nạn nhân đã chết vì HIV/AIDS, đồng thời cũng là dịp để các đối tác nhà nước và tư nhân truyền bá nhận thức về tình trạng đại dịch và khuyến khích tiến bộ trong phòng chống, điều trị và chăm sóc người nhiễm HIV/AIDS ở những nước có tỷ lệ mắc HIV/AIDS cao và trên thế giới. Trong giai đoạn 2011-2015 Ngày Thế giới phòng chống AIDS hàng năm sẽ có chủ đề “Hướng tới mục tiêu ba không: không còn người nhiễm mới HIV; không còn người tử vong do AIDS; không còn kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV-AIDS (Getting to zero: zero new HIV infections. Zero discrimination. Zero AIDS related deaths)”. Chiến dịch thế giới phòng chống AIDS tập trung vào mục tiêu “không còn người tử vong do AIDS” (Zero AIDS related deaths) thể hiện sự thúc đẩy hướng tới tiếp cận và điều trị rộng rãi hơn cho tất cả những người nhiễm HIV-AIDS một lời kêu gọi chính phủ các nước hãy hành động ngay, đó là lời kêu gọi hãy tôn trọng lời hứa như Tuyên bố Cam kết Abuja về phòng, chống HIV/AIDS và kêu gọi chính phủ các nước châu Phi ít nhất cùng đạt mục tiêu về chi tiêu trong nước cho y tế và phòng chống HIV/AIDS.
 |
| Các vị Lãnh đạo đi bộ diễu hành hưởng ứng tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS |
Theo Cục phòng chống HIV/AIDS (Bộ Y tế), sáng 30/11/2014 tại Hà Nội lễ mít tinh hưởng ứng ngày Thế giới phòng chống AIDS đã được tiến hành với chủ đề "Không kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS" có sự tham dự của đại diện Văn phòng Chính phủ, Lãnh đạo Bộ Y tế, Lãnh đạo Bộ Lao động-Thương binh-Xã hội, Lãnh đạo UBND Tp. Hà Nội, Điều phối viên thường trú UN tại Việt Nam; Lãnh đạo các Bộ, ngành, đoàn thể, các vị khách quốc tế cùng đại diện các tầng lớp nhân dân của thành phố Hà Nội. Bài phát biệu của Lãnh đạo Bộ Y tế cho biết Việt Nam là nước có số người nhiễm HIV đứng thứ 5 trong khu vực Châu Á-Thái Bình dương, sau Ấn Độ, Trung Quốc, Indonesia và Thái Lan. Đến cuối năm 2014, cả nước có 224.223 trường hợp nhiễm HIV đang còn sống được báo cáo và tính từ đầu vụ dịch HIV/AIDS đến nay đã có hơn 70.000 trường hợp tử vong. Tuy nhiên kết quả phòng chống HIV/AIDS ở Việt Nam đạt được những kết quả đáng khích lệ: giảm số ca nhiễm mới HIV, giảm số người nhiễm HIV chuyển sang giai đoạn AIDS, giảm số người tử vong do AIDS và được WHO đánh giá là một trong những điểm sáng trong công tác phòng, chống HIV/AIDS trên thế giới. Bên cạnh những kết quả đã đạt được, tình hình lây nhiễm HIV vẫn tiếp tục có nhiều diễn biến phức tạp, mỗi năm nước ta vẫn có khoảng 10.000-12.000 trường hợp nhiễm mới HIV được phát hiện, nâng tổng số lũy tích người nhiễm HIV còn sống tiếp tục tăng cao, dịch HIV/AIDS vẫn là nguyên nhân hàng đầu gây gánh nặng bệnh tật ở Việt Nam, sự lây truyền HIV qua quan hệ tình dục đang có xu hướng gia tăng và đã cao hơn đường lây nhiễm vốn phổ biến là đường máu. Hậu quả kéo theo sự gia tăng nhiễm HIV trong phụ nữ và trẻ em, trong khi nguồn lực phòng chống HIV/AIDS đang bị cắt giảm, độ bao phủ của các dịch vụ can thiệp, dự phòng, chăm sóc và điều trị HIV/AIDS mới đạt khoảng 50%. Dịch HIV vẫn tiềm ẩn nguy cơ bùng phát trở lại nếu chúng ta lơ là, chủ quan, mất cảnh giác. Bộ Y tế tổ chức Lễ mít tinh và diễu hành hưởng ứng Tháng hành động quốc gia phòng chống HIV/AIDS và Ngày Thế giới phòng, chống AIDS 1/12 như là một thông điệp mạnh mẽ để một lần nữa khẳng định cam kết của Chính phủ Việt Nam, của Lãnh đạo các cấp, các ngành cũng như mỗi người dân về mục tiêu “Không kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS” đang hướng tới. Mỗi chúng ta đều có trách nhiệm ngăn chặn và chấm dứt tình trạng kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS.
| Quần chúng diễu hành tại buổi lễ |
Tại Lễ mít tinh, bà Pratibha Mehta-Điều phối viên thường trú của UN tại Việt Nam thể hiện sự tin tưởng rằng Việt Nam sẽ đưa ra những quyết định cần thiết để thực hiện các vấn đề ưu tiên trong Chiến lược đầu tư và biến quyết tâm thành hành động thiết thực để thực hiện được mục tiêu 90-90-90:: 90% người nhiễm HIV biết tình trạng nhiễm của bản thân; 90% người được phát hiện nhiễm HIV tham gia điều trị kháng vi-rút; và, 90% người tham gia điều trị được duy trì lượng HIV dưới ngưỡng ức chế và tiến tới Kết thúc dịch AIDS vào năm 2030.