Trong thời gian qua, một số tỉnh thuộc khu vực miền Trung-Tây Nguyên đã xảy ra tình trạng người dân vào vùng rừng núi để tìm trầm, kỳ nam, đào đãi vàng... Tình trạng này đang có chiều hướng phát triển. Vùng khai thác các loại lâm thổ sản hầu hết đều nằm trong vùng sốt rét lưu hành nặng nên nguy cơ bị mắc bệnh sốt rét là điều không thể tránh khỏi. Các địa phương cần cảnh báo sốt rét gia tăng do trầm, vàng và nguy cơ sốt rét quay trở lại từ mầm bệnh ngoại lai.
Theo báo chí đã đưa tin vào đầu tháng 7/2011, một số người ở xã Đại Nghĩa, huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam đã khai thác được kỳ nam tại rừng An Khê, tỉnh Gia Lai và bán được gần 200 tỷ đồng đã làm nhiều người lao động quan tâm đổ xô đi tìm trầm, kỳ nam. Có hàng ngàn người ở các huyện Đại Lộc, Nam Giang, Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam đã lên đường đến những cánh rừng ở tỉnh Gia Lai, Kon Tum để tìm trầm, kỳ nam với mong mỏi, hy vọng đổi được cuộc đời mình.
Trước đó, người dân tộc thiểu số H’Re ở bản Tốt, xã Ba Lế, huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi cũng đã đổi đời và kinh tế đi lên nhờ kiếm được kỳ nam, đây là của trời cho ở trong rừng. Một thuật ngữ “làng tỷ phú kỳ nam” hoặc “làng kỳ nam trên rẻo cao” đã được sử dụng cho các mảnh đất nghèo khó này tự vươn lên thoát nghèo nhờ kỳ nam. Ngoài ra, thông tin cũng ghi nhận nhiều nông dân ở xã Xuân Lãnh, huyện Đồng Xuân, tỉnh Phú Yên cũng bỏ việc đồng áng kéo nhau lên núi tìm trầm. Có hàng trăm người ở tỉnh Phú Yên và tỉnh Khánh Hòa cũng đổ xô vào rừng Dinh Bà, thuộc khu vực đèo Cả, tỉnh Phú Yên để tìm trầm...
Về đào đãi vàng, trong thời gian qua nhiều địa phương đang phải đối mặt với thực trạng này vì mỗi ngày có đến hàng chục, hàng trăm người từ nhiều nơi khác nhau đến khai thác vàng ở tại khu vực đang thi công công trình hồ chứa nước Buôn Đức, xã Ea Trol, huyện Sông Hinh, tỉnh Phú Yên;chân cầu Kon Săm Lũ, xã Đăk Tở Re, huyện Kon Rẫy, tỉnh Kon Tum; dọc sông Pô Kô đoạn chảy qua xã Kroong thuộc khu vực hạ lưu công trình thủy điện Plei Krông và thượng lưu công trình thủy điện Yaly. Ngoài ra, tại địa bàn miền núi tỉnh Phú Yên, suốt từ ven sông Ba qua địa phận thị trấn Củng Sơn vươn tới Hòn Dung, xã Suối Trai; Hóc Vàng, xã Sơn Xuân, huyện Sơn Hòa; Suối Pháp, xã Ea Trol, huyện Sông Hinh cũng xuất hiện nhiều điểm đào đãi vàng. Tại sông Tà Làng, đoạn chảy qua khu vực Adích, xã Bha Lêê, huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam; khu vực hồ Cà Điết, thôn Hương Quang, hố Khế và hố Cọp, thôn Kim Sơn, xã Ân Nghĩa, huyện Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi; thượng nguồn sông Bến Hải, tỉnh Quảng Trị; xã Hồng Thủy, Hồng Vân, huyện A Lưới; xã Lộc Sơn, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế... cũng đã xảy ra tình trạng đào đãi vàng trái phép. Còn rất nhiều điểm khai thác vàng sa khoáng khác tại nhiều địa phương của các tỉnh thuộc khu vực miền Trung-Tây Nguyên nói riêng và cả nước nói chung chưa được thống kê, ghi nhận đầy đủ nhưng cũng đủ để thấy thực trạng mang tính chất xã hội, làm ảnh hưởng đến nhiều vấn đề của cuộc sống, môi trường; trong đó có vấn đề sức khỏe của người dân.
Nhìn lại những năm của thập kỷ 80, 90; tình trạng người dân đi tìm trầm, kiếm kỳ nam, đào đãi vàng ở các vùng rừng, núi đã bị bệnh sốt rét quật ngã một cách thê thảm với hàng ngàn người bị mắc bệnh, hàng trăm người bị tử vong do không được bảo vệ bởi các biện pháp phòng chống và không có đủ điều kiện, phương tiện để bảo vệ. “Trầm, vàng và bệnh sốt rét” đã trở thành một vấn đề xã hội, thời sự nóng bỏng lúc bấy giờ. Bệnh sốt rét đã hủy diệt tính mạng, sức khỏe, hạnh phúc gia đình của nhiều người tham gia việc khai thác trầm, vàng nhưng cũng có những trường hợp được đổi đời, thay đổi cuộc sống nhờ trầm vàng; chủ yếu là một số ít người đi khai thác “của trời cho từ rừng” và phần lớn những người buôn bán loại lâm thổ sản “của trời cho” này.
 |
Người dân đổ xô vào rừng tìm kỳ nam. |
Ông cha ta thường nói “ăn của rừng, rưng rưng nước mắt” với biết bao gia đình bị tang tóc vì của rừng, trong đó có trầm, kỳ nam, đá đỏ và vàng... Nhìn lại thời gian đã qua mà cảm thấy rùng mình khi phải đối diện với việc khai thác lâm thổ sản phát triển và bệnh nhân sốt rét nằm la liệt với nhiều trường hợp bị tử vong do bệnh tật, do tai nạn lao động... ở nhiều địa phương trong cả nước. Thời đó đã qua đi nhưng vẫn còn để lại nhiều dấu ấn kinh hoàng cho người dân, cho ngành y tế và các cấp chính quyền. Sau một thời gian lắng đọng, bây giờ tình trạng tìm trầm, kỳ nam, đào đãi vàng... lại trổi dậy tại một số nơi ở các tỉnh thuộc khu vực miền Trung-Tây Nguyên, đây là địa bàn trọng điểm sốt rét lưu hành của cả nước. Hệ lụy từ vấn đề “trầm, vàng và bệnh sốt rét” sẽ phải xảy ra; hậu quả sốt rét sẽ gia tăng với nhiều trường hợp tử vong, tạo điều kiện thuận lợi dẫn đến con đường sốt rét quay trở lại là điều không thể tránh khỏi ở nhiều địa phương.
Công tác phòng, chống bệnh sốt rét đã có nhiều nỗ lực, cố gắng trong suốt cả quá trình vừa qua để đạt được mục tiêu giảm số người mắc bệnh, giảm số tử vong và khống chế không để dịch xảy ra hàng; đồng thời duy trì thành quả lâu dài và ngăn chận nguy cơ sốt rét quay trở lại. Mặc dù thành tích công tác phòng, chống bệnh sốt rét được ghi nhận đã góp phần chăm sóc, bảo vệ sức khỏe nhân dân trong thời gian qua nhưng hiện nay nhiều địa phương ở khu vực miền Trung-Tây Nguyên đang phải đối mặt với vấn nạn trầm, vàng. Thuật ngữ “trầm, vàng và bệnh sốt rét” cần phải được các địa phương xem xét lại để cảnh báo, không chủ quan, lơ là vì sẽ rơi vào thảm cảnh như những năm trước đây.
Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), với những thành quả về công tác phòng, chống sốt rét đã đạt được; Việt Nam đang xem xét việc chuyển chiến lược hoạt động từ chiến lược phòng chống sốt rét sang chiến lược loại trừ sốt rét. Miền Trung-Tây Nguyên là khu vực trọng điểm sốt rét của cả nước nhưng đang gặp phải thực trạng đào đãi vàng, tìm kiếm trầm, kỳ nam... xảy ra khá phổ biến ở nhiều nơi nằm trong vùng sốt rét lưu hành nặng. Các địa phương nên chủ động có kế hoạch theo dõi, giám sát, kiểm tra, tổ chức chỉ đạo thực hiện và truyền thông giáo dục sức khỏe những biện pháp phòng chống bệnh sốt rét cho đối tượng nguy cơ nhiễm bệnh nhằm cảnh báo, khống chế sốt rét có thể gia tăng, quay trở lại do trầm, vàng trong thời gian đến.