Nhân bản tạo ra tế bào gốc ở người; Vaccine phòng chống bệnh sốt rét; Thuốc giúp ngăn chặn HIV ; Thay đổi quan trọng trong Tháp dinh dưỡng; Nuôi cấy nội tạng người trong phòng thí nghiệm; Mối liên hệ bí hiểm giữa vi khuẩn và bệnh ung thư đại tràng; Thần dược giúp giảm cân; Chó đánh hơi thấy ung thư phổi; Nước bọt có thể cho biết tuổi của con người;Thiết bị dự báo cái chết
10 sự kiện y học thế giới nổi bật năm 2011 do Tạp chí Time bình chọn
1. Nhân bản tạo ra tế bào gốc ở người
Các nhà nghiên cứu sử dụng kỹ thuật chuyển nhân tế bào soma ( somatic cell nuclear transfer - SCNT) - giống với kỹ thuật tạo ra cừu Dolly, động vật có vú đầu tiên được nhân bản từ một tế bào da của cừu - lên các tế bào của con người. Kỹ thuật SCNT bao gồm việc thay thế các vật liệu di truyền của một quả trứng bằng vật liệu di truyền lấy từ một tế bào trưởng thành (ví dụ là tế bào da). Trứng sau khi được thay nhân sẽ được kích thích để phân chia và nếu nó phát triển hoàn chỉnh, sẽ tạo ra một tế bào với bộ gene hoàn toàn giống với con vật chủ mà người ta đã lấy tế bào trưởng thành từ nó để nghiên cứu.
Trong nghiên cứu mới nhất được công bố hồi tháng 10 năm nay, các nhà khoa học ở Quỹ Tế bào gốc New York đã thay đổi công nghệ này và kết hợp ADN từ một tế bào người trưởng thành với vật liệu di truyền của trứng, thay vì việc thay thế hoàn toàn nó. Kết quả là kỹ thuật này đã giúp tạo ra một loại tế bào gốc của con người, tuy nhiên nó vẫn mang một cặp nhiễm sắc thể của trứng. Các nhà khoa học đang hy vọng sẽ tìm ra cách khiến cặp nhiễm sắc thể này không hoạt động để đảm bảo có thể sản xuất một tế bào gốc của con người hoàn chỉnh trong phòng thí nghiệm, thông qua kỹ thuật mới. Kỹ thuật này mang tới nhiều tiềm năng hứa hẹn có thể giúp chữa trị các căn bệnh nan y như tổn thương cột sống và bệnh Parkinson, trong khi không cần tới việc lấy tế bào gốc từ phôi thai con người, một hành động được cho là vi phạm đạo đức.
2. Vaccine phòng chống bệnh sốt rét
Các nhà khoa học hợp tác với Công ty Glaxo-SmithKline Biologicals, đã lần đầu cho ra đời loại vắc xin chống bệnh sốt rét mang tên PATH Malaria Vaccine Initiative và thử nghiệm trên 11 địa điểm khác nhau tại châu Phi đã cho thấy tỷ lệ bảo vệ hiệu quả trẻ em từ 5-17 tháng tuổi với bệnh sốt rét đã lên tới 56%. Vắc xin cũng đạt tỷ lệ ngăn chặn bệnh lên tới 47% với một số trường hợp sốt rét đặc biệt. Hiện việc thử nghiệm vẫn tiếp tục tiến hành trên 15.460 trẻ em và khi hoàn tất vào năm 2014 sẽ cho ra đời một loại vắc xin hết sức hứa hẹn.
3. Thuốc giúp ngăn chặn HIV
Lâu nay, người ta vẫn sử dụng một hỗn hợp thuốc kháng virus (ARV) có thể giúp người nhiễm HIV tiếp tục sống khoẻ mạnh trong một thời gian dài. Tuy nhiên việc nghiên cứu những lại thuốc này cho thấy chúng có thể giúp những người chưa nhiễm HIV khó nhiễm bệnh hơn. Năm nay, hai nghiên cứu quan trọng từ Đại học Washington và Trung tâm kiểm soát, ngăn ngừa bệnh tật Hoa Kỳ tiến hành đã cho thấy những người chưa nhiễm HIV khó có khả năng nhiễm bệnh hơn nếu họ dùng loại thuốc ARV mang tên Truvada mỗi ngày.
4. Thay đổi quan trọng trong Tháp dinh dưỡng
Cứ sau mỗi 5 năm, Bộ Nông nghiệp và Bộ Y tế - Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ lại cập nhật Hướng dẫn ăn uống dành cho người Mỹ (DGA). Bản cập nhật năm nay, được công bố hồi tháng 1, đã kêu gọi người dân ăn ít hơn và khuyến cáo họ nên giảm lượng đường, chất béo và muối trong bữa ăn. Tới tháng 6, một bản đồ thực phẩm mới đã xuất hiện dựa trên các khuyến cáo của DGA và thay vì hình tháp như truyền thống, nó đã chuyển thành hình đĩa. Khoảng một nửa số thực phẩm trong cái đĩa này gồm rau quả, ngũ cốc và chỉ một phần nhỏ gồm thịt và sữa. Giới chức y tế hy vọng chiếc “đĩa” thực phẩm này sẽ giúp người dân lựa chọn thực phẩm theo hướng có lợi hơn cho sức khoẻ của họ, điều mà mô hình tháp đã không làm được.
5. Nuôi cấy nội tạng người trong phòng thí nghiệm
Các nhà khoa học, dưới sự hướng dẫn của Tiến sĩ Anthony Atala, giám đốc Viện nghiên cứu Thuốc tái sinh Wake Forest, Mỹ, đã lần đầu tạo ra một ống niệu đạo của con người trong phòng thí nghiệm. Ống niệu đạo có trách nhiệm dẫn nước tiểu ra khỏi cơ thể và ở nam giới, ống này có thể bị bệnh tật làm hư hại hoặc thắt hẹp lại. Để tạo một ống niệu đạo mới, Atala đã tạo ra một mô hình của ống này, tiếp đó cấy lên nó những tế bào của bệnh nhân và giúp phần nội tạng nhân tạo này lớn lên trong phòng thí nghiệm. Sản phẩm ra đời sau đó, khi cấy ghép vào cơ thể, đã hoàn toàn được chấp nhận và bệnh nhân có thể tiếp tục sống mà không cần sử dụng thuốc chống đào thải. Tuy nhiên trở ngại lớn nhất của liệu pháp này là nó quá đắt đỏ. Được biết Atala đã phải đầu tư tới 5.000 USD chỉ để mua nguyên liệu và trang thiết bị phục vụ cho thí nghiệm của ông. Nhưng liệu pháp chữa trị mới này thực sự rất hứa hẹn, giúp người ta có thể thay thế các nội tạng hỏng bằng những phần cơ thể mới được tái tạo trong phòng thí nghiệm.
6. Mối liên hệ bí hiểm giữa vi khuẩn và bệnh ung thư đại tràng
Hồi tháng 10 năm nay, 2 nhóm nghiên cứu thông báo họ phát hiện một loại vi khuẩn mang tên Fusobacteria, vốn không xuất hiện nhiều trong các ký sinh trùng sống ở vùng ruột của chúng ta, nhưng lại tập trung rất đông trong những vùng cơ thể có chứa tế bào ung thư đại tràng. Chúng cũng được xác định có mối liên hệ chặt chẽ với khả năng gây ra căn bệnh nguy hiểm này. Đây là lần đầu tiên một vi khuẩn được chứng minh có khả năng gây ung thư cho cơ thể người.
7. Thần dược giúp giảm cân
Trong một nghiên cứu gần đây, Trung tâm nghiên cứu ung thư Anderson ở Mỹ đã cho ra đời loại thuốc mang tên Qnexa, với khả năng giúp bệnh nhân béo phì giảm 10% trọng lượng cơ thể trong một năm. Loại thuốc này là sự kết hợp của hai thuốc đang có trên thị trường hiện nay, gồm thuốc phentermine giảm béo và thuốc chống động kinh topiramate. Ý tưởng của các nhà khoa học là chống lại tình trạng béo phì trên hai cấp độ. Thuốc phentermine, một “họ hàng xa” của ma tuý amphetamines, có thể giúp giảm chứng thèm ăn ở bệnh nhân. Trong khi đó, thuốc topiramate ảnh hưởng mạnh tới khả năng đốt calorie của cơ thể. Các nghiên cứu của trung tâm kể trên cho thấy thuốc đã giúp những con khỉ béo giảm tới 11% trọng lượng cơ thể chỉ trong có một tháng.
8. Chó đánh hơi thấy ung thư phổi
Chó, con vật được mệnh danh là bạn thân của con người, có khả năng trở thành vũ khí mới nhất trong cuộc chiến chống ung thư. Các nhà nghiên cứu ở Đức đã phát hiện rằng những con chó hơn 9 tháng tuổi có khả năng ngửi và phát hiện sự tồn tại của các vi khuẩn ung thư phổi trong hơi thở của con người. Thử nghiệm cho thấy chúng thực nhận diện chính xác 71/100 mẫu thử ung thư và thường chọn ra được các mẫu thử ung thư nằm trong các mẫu thử không chứa bệnh ung thư, với tỷ lệ chính xác lên tới 93% .Các nhà nghiên cứu nói rằng thật tiếc là chó không có khả năng giao tiếp với người để cho biết chúng đã dựa vào đâu để phát hiện ra sự xuất hiện của bệnh ung thư.
9. Nước bọt có thể cho biết tuổi của con người
Hồi tháng 6 năm nay, các nhà nghiên cứu tại Đại học UCLA, Mỹ, đã tìm ra phương thức xác định độ tuổi của một cơ thể người đã chết, chỉ thông qua việc phân tích mẫu nước bọt. Họ thấy rằng mẫu nước bọt của một người có chứa các yếu tố gene di truyền và những yếu tố này sẽ thay đổi trước các tác động của môi trường bên ngoài như cách ăn uống, sức ép, ánh sáng mặt trời và thậm chí cả chất độc. Tại một khu vực của bộ gene này có chứa một thành phần đóng vai trò như cột mốc đo thời gian, có thể cho biết độ tuổi của nạn nhân với sai số dao động trong khoảng 5 năm.
10. Thiết bị dự báo cái chết
Các nhà nghiên cứu ở Đại học Uppsala, Thụy Điển thông báo hồi tháng 8 năm nay rằng một thử nghiệm máu thông thường có thể cho biết ai đó có thể chết vì ung thư hoặc bệnh tim. Dựa vào nghiên cứu kéo dài 12 năm, tiến hành trên 2000 bệnh nhân, các nhà khoa học thấy rằng những ai có lượng enzime mang tên cathepsin S cao rất dễ chết hơn những người có lượng enzime này thấp hơn. Loại enzyme này cũng thường xuất hiện nhiều trong cơ thể những người có bệnh tim hoặc chứa khối u. Người béo phì cũng có nhiều enzime Cathepsin S, chuyện không có gì ngạc nhiên bởi béo phì là yếu tố quan trọng gây nên các căn bệnh liên quan tới tim mạch.
10 sự kiện y tế nổi bật năm 2011 tại Việt Nam
Năm 2011 khép lại với nhiều thành tựu lẫn “tai tiếng” trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe người dân. Báo Sài Gòn Giải Phóng chọn 10 sự kiện y tế đáng chú ý trong năm 2011.
1. Dịch bệnh tay chân miệng lan rộng
Từ năm 2003, dịch bệnh tay chân miệng được liệt vào danh sách những bệnh dịch nguy hiểm. Tuy nhiên, năm 2011, dịch bệnh này lên đến đỉnh điểm với hơn 90.000 trẻ em mắc bệnh ở 63 tỉnh thành, khiến 153 trẻ em tử vong. Trong đó, TPHCM là địa phương dẫn đầu về ca mắc với gần 11.500 ca và 29 ca tử vong. Điều đáng nói ngay từ tháng 5 và 6-2011 dù dịch bùng phát dữ dội nhưng nhiều địa phương vẫn chần chừ công bố dịch và mãi đến tháng 11-2011, tỉnh Ninh Thuận mới dũng cảm lên tiếng công bố dịch do không thể kiểm soát được.
Sự nguy hiểm của dịch bệnh tay chân miệng đã khiến Chính phủ phải vào cuộc khi ngày 20-11, đích thân Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân chủ trì cuộc họp khẩn cấp với lãnh đạo chính quyền và y tế các tỉnh phía Nam và miền Trung-Tây Nguyên quyết liệt ngăn chặn bệnh dịch.
2. Ghép van tim tự thân thành công
Đó là thành tựu y học đáng kể của giới y học Việt Nam năm 2011 khi BV Bạch Mai (Hà Nội) đã lấy van động mạch phổi của chính bệnh nhân ghép vào đường ra tâm thất trái ở tim. Thay vì ghép van tim nhân tạo, các bác sĩ đã vận dụng kỹ thuật ghép tự thân chữa trị dị tật tim bẩm sinh nhằm tránh đào thải và sống cùng cơ thể bệnh nhân.
Các chuyên gia đánh giá đây là một kỹ thuật khó cho cả nền y học thế giới nhưng Việt Nam đã thực hiện thành công, mở ra cơ hội cho nhiều người bị bệnh tim và giảm chi phí điều trị rất lớn. Hiện đã có 5 bệnh nhân được mổ ghép van tim tự thân thành công.
3. Lần đầu tiên mổ đẻ trực tuyến cho Trường Sa
Cả hội trường im lặng, chờ đợi rồi vỗ tay reo mừng khi tiếng khóc oe oe phát ra từ đầu cầu truyền hình bên kia. Một không gian tràn ngập niềm hạnh phúc. Đó là ghi nhận từ buổi truyền hình trực tuyến ca mổ đẻ lần đầu tiên được thực hiện tại Bệnh xá đảo Trường Sa Lớn ngày 4-4 dưới sự chỉ đạo, hướng dẫn từ xa của hội đồng y khoa BV Quân y 175-Bộ Quốc phòng.
Đứa trẻ được sinh ra nhờ công nghệ y học và thông tin hiện đại ấy là con của sản phụ Nguyễn Thị Thanh Thúy và anh Nguyễn Tấn Thi (39 tuổi, quê Cam Ranh, tỉnh Khánh Hòa), cư dân trên đảo. Sự kiện này mở ra một chương mới về công tác chăm sóc, khám, điều trị bệnh cho người dân, quân nhân và cả ngư dân ở đảo Trường Sa, nơi đầu sóng ngọn gió, biên cương của Tổ quốc.
4. Bộ trưởng Bộ Y tế mới và những chuyến thị sát
Chính thức nhậm chức Bộ trưởng Bộ Y tế, kể từ ngày 3-8 khi được Quốc hội phê chuẩn, PGS-TS Nguyễn Thị Kim Tiến được chú ý khi gánh vác một lĩnh vực dân sinh quan trọng và phức tạp. Trong đó, những bức xúc của người dân về khám chữa bệnh, quá tải bệnh viện, bảo hiểm y tế, an toàn vệ sinh thực phẩm… mà nhiều năm qua được coi là những “nhiệm vụ bất khả thi”. Bộ trưởng Bộ Y tế mới bước đầu tạo được niềm hy vọng cho người dân khi liên tục trong tháng 10 và 11-2011 đi thị sát tình hình quá tải bệnh viện ở phía Nam lẫn phía Bắc, thị sát công tác quản lý an toàn vệ sinh thực phẩm, hóa chất phụ gia tại chợ Kim Biên, quận 5, TPHCM.
5. Lùm xùm ngành dược
Quả là xôn xao khi năm 2011 ngành dược Việt Nam xảy ra nhiều chuyện không vui. Điển hình là vụ 8 công ty dược phía Nam gửi đơn tố cáo việc cấp phép nhập khẩu tiền chất ma túy Pseudopherine và sản xuất thuốc chứa tiền chất ma túy này tăng đột biến, mua bán không rõ ràng liên quan đến lãnh đạo Cục Quản lý dược - Bộ Y tế.
Chuyện tố cáo đang được các cơ quan chức năng vào cuộc xác minh thì dư luận bất ngờ bởi Thứ trưởng Bộ Y tế Cao Minh Quang lại bị “tố” tiếp chuyện vay mượn tiền doanh nghiệp dược và sử dụng bằng tiến sĩ “dỏm”… Tiếp đến là mới đây, một số công ty dược bị cơ quan an ninh khởi tố do liên quan đến mua bán, sản xuất tiền chất ma túy, trong đó có cả công ty đứng tên tố cáo lãnh đạo Cục Quản lý dược.
6. Hàng loạt vụ bác sĩ bị tấn công
Chưa năm nào như năm 2011 nhiều y bác sĩ “gặp hạn” khi bị người nhà bệnh nhân hành hung hoặc chí ít cũng bị “tai bay vạ gió” do người nhà bệnh nhân hoặc người ngoài vào bệnh viện… thanh toán. Vụ việc lùm xùm được ghi nhận xảy ra cuối tháng 6 - 2011 khi những người quá khích là thân nhân của bệnh nhân Dương Thị Thu Hiền (17 tuổi) xông vào BV Năm Căn, tỉnh Cà Mau đập phá vì cho rằng người thân mình chết oan do bệnh viện tắc trách.
Sự việc nghiêm trọng đến mức Công an huyện Năm Căn đã khởi tố tới gần 30 người liên quan vụ việc đập phá bệnh viện, nhà riêng bác sĩ. Cũng không kém phần “hình sự” xảy ra tại BV Đa khoa Móng Cái - Quảng Ninh hồi tháng 8-2011 khi một nhóm côn đồ xông vào đập phá bệnh viện và hành hung bác sĩ liên quan đến bệnh nhân Tiến (ngụ Quảng Ninh) tử vong do tai nạn giao thông ở đây…
7. Chất tạo đục DEHP và nỗi lo hóa chất trong thực phẩm
Hóa chất tạo đục độc hại (DEHP) đã được Cục An toàn vệ sinh thực phẩm phát hiện đầu tháng 6-11 thêm một lần nữa báo động sự nguy hiểm của phụ gia, hóa chất trong thực phẩm. Công ty New Choice Foods (địa chỉ Khu công nghiệp Việt Nam - Singapore 2, huyện Bến Cát, tỉnh Bình Dương) là doanh nghiệp đầu tiên bị phát hiện sử dụng hóa chất độc hại trên trong sản phẩm thạch rau câu. Và sau đó là hàng loạt sản phẩm khác như nước ép trái cây, kẹo và cả mì tôm cũng được phát hiện có DEHP.
Có thể nói, từ 5 năm trở lại đây, những sự cố hóa chất gây ung thư có trong thực phẩm năm nào cũng được phát hiện. Và không biết sẽ còn những hóa chất độc hại nào nữa sẽ bị phát hiện trong hàng trăm hóa chất lẫn lộn trong thực phẩm mà người dân sử dụng mỗi ngày!
 |
Sản phẩm thạch rau câu Taro bị đề nghị thu hồi trước đó
(Ảnh: internet) |
8. Xuất hiện nhiều ca bệnh lạ
Bệnh lạ bắt đầu xuất hiện từ khi bệnh nhân “chân voi” Nguyễn Văn Hải (ngụ Lâm Đồng mang khối u nặng hơn 80kg ở chân) được BV Đa khoa Hoàn Mỹ TPHCM nhận khám và điều trị miễn phí. Dù đã trải qua mấy cuộc hội chẩn tại BV Ung bướu TPHCM với sự tham gia của cả chuyên gia đến từ Mỹ nhưng “chân voi” của anh Hải vẫn hoàn “chân voi” chưa được phẫu thuật do nguy cơ gây tử vong cao.
Tiếp đó là những vụ “cô gái biến thành bà lão” như trường hợp chị Nguyễn Thị Phượng (ngụ Bến Tre) mới 26 tuổi nhưng già như bà lão 80. Mặc dù đã được BV Đại học Y Dược TPHCM nhận điều trị nhưng sự lão hóa của chị Phượng giảm đi không đáng kể. Cùng hoàn cảnh là trường hợp chị Nguyễn Thị Ngọc Mai (27 tuổi, ngụ Quảng Nam) nhưng các bác sĩ đành bó tay vì căn bệnh lão hóa hiếm có của chị…
Một số căn bệnh lạ được dư luận quan tâm trong năm 2011 nữa là trường hợp bé trai tên Hoàng (ngụ Quảng Bình) mọc đầy lông ở lưng như người sói, hay người phụ nữ có hàng ngàn mụn thịt Thạch Thị Sa Ly ở Sóc Trăng…
9. Trẻ sơ sinh bị bắt cóc hy hữu tại bệnh viện
Đó là đứa trẻ 2 ngày tuổi của sản phụ Nguyễn Thị Thơm bị bắt cóc ngay tại BV Phụ sản Trung ương hồi tháng 11-2011. Sự việc này làm náo loạn cả Khoa Sản 2 - Bệnh viện Phụ sản Trung ương khi hàng chục người nhà gia đình sản phụ tụ tập làm ầm ĩ, bày tỏ thái độ bức xúc. Một phụ nữ đã giả dạng nữ hộ sinh trà trộn vào tận bệnh viện bắt đi đứa trẻ mà không ai hay biết.
Qua sự việc này, cả ngành y tế, từ bộ cho đến sở và các bệnh viện mới giật mình vì lâu nay vấn đề an ninh bệnh viện gần như quá sơ sài, nhất là tại các bệnh viện phụ sản. Tuy đứa trẻ sau đó được tìm thấy nhưng cũng là hồi chuông đánh động cho sự vô trách nhiệm, thiếu chu toàn ở một số bệnh viện hiện nay.
10. Nói “không” với phong bì
Dù thuộc về phạm trù y đức nhưng thực sự đã trở thành vấn đề bức xúc xã hội - tình trạng bác sĩ nhận phong bì để thiên vị cho người bệnh. Và dù đã tồn tại từ bao nhiêu năm nay như một cái lệ đối với nhiều cơ sở y tế, với bác sĩ, nhưng lần đầu tiên đã có 5 bệnh viện đứng lên cam kết dẹp bỏ cái lệ này, trả lại sự trong sáng cho y đức. Đó là các bệnh viện lớn ở Hà Nội: Việt Đức, Bạch Mai, Viện K, Viện E và Bệnh viện Phụ sản Trung ương.
Các bệnh viện này sẽ có chung “Quy tắc ứng xử nâng cao y đức trong bệnh viện”, trong đó có cam kết “cán bộ, nhân viên y tế nói không với phong bì”. Liệu với quy tắc trên có được tuân thủ để “Lương y như từ mẫu”?!