Có người giật mình hỏi lại khi tôi kể câu chuyện rằng, mình biết được có nàng Tôn Nữ một lòng, một dạ theo cách mạng. Xuân này, khi tuổi đời bà bước qua 100 thì tuổi Đảng cũng đã 60. Nhiều người thấy lạ, bởi nhắc đến những nàng Tôn Nữ xứ Huế, cứ nghĩ đến giỏi chuyện bếp núc, thêu thùa và chăm lo cho tổ ấm của mình. Bà là Công Tằng Tôn Nữ Thị Quỳnh Anh, cháu bốn đời của vua Minh Mạng.
* Biết ơn bao bà mẹ anh hùng sinh thành bao người con trung hiếu;
Cảm tạ những người cha nghĩa khí giáo dục những thế hệ anh hùng.
Nguyễn Văn Dinh
 |
Bà Công Tằng Tôn Nữ Thị Quỳnh Anh với 60 năm tuổi Đảng |
Sinh năm 1910, nếu tính tuổi dương thì năm nay bà đã 102 tuổi. Thân sinh là cụ Ưng Hý, cháu nội vua Minh Mạng. Ông thuộc hàng Tứ phẩm của triều đình. Ăn uống vẫn khỏe, minh mẫn và nhớ rất nhiều chuyện. Ở tuổi “xưa nay... quá hiếm”, song nếp sống hàng ngày của bà rất quy củ, ngăn nắp, thể hiện nét đài các, quý phái của gia đình dòng dõi hoàng tộc. Ngay cả thói quen “nổi cơn mệ” của bà cũng rặt Huế. Ngồi chuyện trò thăm hỏi sức khỏe một lát, bà hỏi tôi có mấy đứa con? Rồi lại cười bảo tôi khôn, sinh một, chăm lo cho đặng cũng đã tốt lắm, chứ hồi ấy mệ đông con, nuôi cực...
Hai mươi tuổi, nàng Tôn Nữ xứ Huế lập gia đình. Chồng nàng là anh thanh niên Đoàn Khương, quê ở Tuyên Hóa, Quảng Bình, đến trọ học tại nhà cụ Ưng Hý. Anh học đến lớp đệ nhị niên trung học và đi làm thông phán cho các chủ sở Tây ở Huế. Anh hào hoa phong nhã, có hoa tay, vẽ đẹp, hát hay và đã phải lòng nàng Tôn Nữ xinh đẹp, gia đình nề nếp, gia phong và tề gia nội trợ khéo. Nàng Tôn Nữ đã đem theo nếp nhà dòng dõi quý tộc, rằng mỗi khi con gái lấy chồng có nghĩa là lấy luôn cả gia đình bên chồng để chu toàn vai trò làm vợ, làm mẹ, làm con dâu của mình. Chính nếp nhà ấy giúp bà Quỳnh Anh về quê chồng làm tròn bổn phận dâu con khi ông bác bên chồng, người lâu nay hương khói cho dòng tộc đột ngột mất.
Từ một cô gái “cành vàng lá ngọc”, bà trở thành một nông dân thực thụ, quanh năm suốt tháng lam lũ với ruộng vườn, đầu tắt mặt tối buôn bán để nuôi con. Bà kể: “Hồi ấy, mệ nổi tiếng buôn bán cau. Bán cau được là nhờ mình têm trầu khéo. Lúc ấy, mọi người trong quê chồng đều tham gia cách mạng lẽ nào mình lại làm ngơ. Mệ bàn với chồng, phải đổi tên thật, sợ lộ tên thật là “con vua, cháu chúa” khó hoạt động cách mạng”. Nguyễn Thị Quỳnh là cái tên đã theo suốt bà suốt bao năm tháng kháng chiến. Ngày ấy, ông Đoàn Khương làm thủ lĩnh thanh niên đứng lên cướp chính quyền thôn, còn bà Quỳnh làm Nông hội, Bí thư Phụ nữ huyện Tuyên Hóa, Hội mẹ chiến sĩ. Bà đã vận dụng sự đảm đang, khóe léo của phụ nữ Huế để chăm lo bữa cơm, tấm áo cho các chiến sĩ.
 |
Bà Nguyễn Thị Quỳnh là Công Tằng Tôn Nữ Thị Quỳnh Anh |
Bà bắt đầu câu chuyện về việc nuôi dạy con: “Hồi nớ cực, vất vả nuôi chúng khôn lớn rồi lại thương vì chúng lần lượt đi bộ đội. Dẫu vất vả, nhưng mệ đã vận dụng cách dạy con của các nàng Tôn Nữ “thô cũng đặng, mà thanh cũng hay”, có nghĩa ở nhà thì xốc vác, đảm đang, ra ngoài thì áo nón chỉnh tề, đi đứng ý tứ, nói năng lễ độ. Ông Đoàn Quốc Xương, con của bà Quỳnh Anh góp chuyện: “Đem theo những nét gia phong, “tứ đức” của người phụ nữ Huế, mạ tôi quan niệm rằng một gia đình hạnh phúc không thể thiếu không khí sum vầy và những bữa ăn ngon. Có thể chỉ bằng nguyên liệu dễ kiếm nhưng mạ tôi chế biến món ăn cầu kỳ để biến cái dân dã thành món ẩm thực đặc sắc”. Chính sự chịu thương, chịu khó của phụ nữ Huế, lại thêm tần tảo nuôi con ăn học, động viên chồng con lên đường tham gia kháng chiến, các con bà đều một lòng theo Đảng. Hiện tại, bốn người con của bà Quỳnh Anh đều đã nhận huy hiệu từ 40 đến 60 năm tuổi Đảng.
 |
Lãnh đạo Đảng, chính quyền địa phương mừng thọ cụ bà Tôn Nữ Thị Quỳnh Anh tròn 100 tuổi.
ảnh: NGUYỄN CÔNG HẬU |
Sau cách mạng Tháng Tám, quê hương Tuyên Hóa trở thành chiến khu, nơi tập trung các cơ quan từ huyện đến tỉnh. Tạm quên đi thân phận của một nàng Tôn Nữ đài các, bà lặn lội trong lửa đạn, chiến tranh ở đất Quảng Bình của chiến trường Bình Trị Thiên. Bà vận động phụ nữ trong huyện đánh giặc giữ làng, sản xuất nuôi quân, tiếp lương tải đạn. Ký ức của bà quay về trong thời kỳ đạn bom ác liệt nhất: “Năm ấy (1949), bà nghĩ giản đơn được đứng vào hàng ngũ của Đảng sẽ có điều kiện cống hiến hơn cho đất nước. Bà mong muốn và được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương và riêng trường hợp của mệ, đích thân Ủy viên Thường vụ Huyện ủy, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Tuyên Hóa giới thiệu”. Trong thời điểm ấy, vì lý lịch của bà thuộc dòng dõi “con vua cháu chúa” nên thời gian đảng viên dự bị kéo dài đến 2 năm. Chúng tôi hỏi, “lâu chuyển Đảng chính thức, lúc đó mệ có nôn nóng, mất niềm tin không?”. Bà cười, giọng trong veo: “Bay nói chi lạ rứa, mệ đối với Đảng trước răng (sao) sau rứa (vậy)...”. Cũng trong thời kỳ ấy, ở độ tuổi 40, bà rơi vào cảnh góa bụa khi ông Đoàn Khương mất vì bạo bệnh. Một mình tảo tần nuôi con, tham gia kháng chiến ở quê chồng.
Hòa bình lập lại ở miền Bắc, bà là đảng viên hăng hái trong việc tham gia xây dựng hợp tác hóa nông thôn. Bà tích cực tham gia phong trào hai giỏi ở tuyến lửa Quảng Bình với khẩu hiệu “Xe chưa qua, nhà không tiếc”, “Rút gạo trong nồi cho Trị Thiên”... Bà nhận được Huy chương Kháng chiến chống Pháp hạng Nhất và Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhì.
 |
Con cháu của Bà Công Tằng Tôn Nữ Thị Quỳnh Anh trong ngày sum họp gia đình |
Quê hương giải phóng, nàng Tôn Nữ có nguyện vọng trở về nơi “chôn nhau, cắt rốn”. Còn nhớ khi bà đã ở tuổi 90, ngót nghét gần 50 tuổi Đảng còn có nguyện vọng muốn sinh hoạt chi bộ ở địa phương. Đến khi tuổi cao sức yếu, bà không còn đi lại như trước, bà vẫn dành dụm tiền nhắc nhở con cháu mỗi tháng về phường đóng Đảng phí cho mệ một lần. Bà nói: “Một ngày, một tháng mệ không họp chi bộ được đã là khó chịu lắm. Tháng mô mệ cũng có “lương” nên có đồng ra đồng vào”. Lương mà mệ nói là tiền trợ cấp ưu đãi hàng tháng của Nhà nước. Khi chúng tôi hỏi: “Mệ có nguyện vọng, tâm tư gì đối với Đảng không?”. Đôi mắt hấp háy như thể giấu đi xúc động đang dâng trào, bà bộc bạch: “Cả cuộc đời mệ đi theo Đảng, học Bác Hồ từ những việc rất nhỏ trong sinh hoạt hàng ngày để giáo dục con cái. Mấy năm nay nghe các chi bộ phát động học tập làm theo tấm gương của Cụ Hồ, mệ cũng mừng trong bụng...”. Hiện bà đang sống với con cháu tại 72/1 đường Tịnh Tâm, thành phố Huế.
Bà Quỳnh Anh được con cháu thuộc phủ Kiến Hòa yêu kính, xen lẫn niềm tự hào về một công nương, một nữ đảng viên cộng sản.