Lạnh, rét, nóng, bức là cảm giác mà tất cả chúng ta đều có thể cảm nhận được khi khí hậu, thời tiết thay đổi vào một số thời điểm trong năm. Từ ngày 14/01/2008, khí hậu ở các tỉnh phía Bắc và Bắc miền Trung đã chuyển lạnh, rét nhiều, kéo dài cho đến sau Tết Nguyên đán của tháng 02/2008; người dân ở khu vực phía Bắc của đất nước mừng Xuân Mậu Tý trong cơn lạnh, rét. Ở các bản tin thời tiết hàng ngày, chúng ta thường nghe thông báo rét đậm, rét hại, băng giá, tuyết rơi nhưng một số người chưa phân biệt được đầy đủ ý nghĩa của thuật ngữ này.
Vậy thế nào gọi là rét đậm và rét hại ?
Rét đậm xuất hiện khi nhiệt độ trung bình trong ngày dưới 15oC, rét hại xuất hiện khi nhiệt độ trung bình trong ngày dưới 13oC và bầu trời âm u. Trong nông nghiệp, rét đậm và rét hại đã gây thiệt hại nhiều cho việc sản xuất; rét đậm có ảnh hưởng đến quá trình gieo mạ, còn rét hại làm cho cây trồng quang hợp kém, ảnh hưởng đến khả năng sinh trưởng và có khả năng cây trồng bị chết. Rét đậm thường chỉ xảy ra ở vùng đồng bằng, trung du các tỉnh phía Bắc và Bắc miền Trung. Trong thời điểm rét đậm xuất hiện ở vùng trung du các tỉnh phía Bắc và Bắc miền Trung thì ở miền núi thường bị rét hại, thậm chí nhiệt độ có thể xuống thấp hơn nhiều.
Ở miền núi, nếu nhiệt độ giảm xuống 0oC thì có tuyết rơi phải không ?
Ở vùng núi cao như Sapa, tỉnh Lào Cai; Mẫu Sơn, tỉnh Lạng Sơn, chúng ta thường thấy hiện tượng băng trắng xóa bám trên mái nhà, cành cây ... không phải là tuyết mà đó là băng giá. Nếu ngày hôm trước có mưa, nước mưa đọng lại trên mái nhà, cành cây và khi nhiệt độ giảm thấp xuống dưới 0oC thì nước sẽ đóng băng duới dạng xốp giống như băng xốp ở trong tủ lạnh. Còn tuyết rơi là một hiện tượng mưa từ trên trời rơi xuống mặt đất. Mưa có nhiều loại như mưa bình thường, mưa đá, mưa duới dạng tuyết. Tuyết phải có cấu tạo của những bông tuyết mà nhìn bằng mắt thường thấy rất nhỏ, khi soi dưới kính hiển vi bông tuyết có hình lục lăng sáu cạnh. Cần phân biệt hiện tượng tuyết rơi khi phải nhìn thấy những hạt bông tuyết bay từ trên trời rơi xuống, còn băng giá chỉ xuất hiện ở mặt đất khi nhiệt độ chỉ cần xuống duới 0oC hoặc xấp xỉ 0oC thì nước bị đóng băng lại thành băng giá. Băng giá thường chỉ hình thành vào lúc nửa đêm về sáng và khi ngủ dậy người ta mới nhìn thấy, nếu nhiệt độ tăng dần lên thì băng giá sẽ tan ra thành nước. Vì vậy hiện tượng tuyết rơi hiếm khi xuất hiện ở miền núi của nước ta.
Tuy vậy, nếu những vùng khác có mưa, hoặc mưa nhỏ thì ở miền núi cao vẫn có thể có khả năng xuất hiện tuyết rơi khi ở đó có những đám mây đậm đặc tạo nên hiện tượng giáng thủy dạng tuyết nhưng hiện tượng này cũng không nhiều.
Cảnh báo và phòng các bệnh bị nhiễm khi có rét đậm, rét hại
Khi có rét đậm và rét hại, nhiệt độ ở ngoài trời lẫn trong nhà giảm xuống thấp, tạo điều kiện thuận lợi cho một loại bệnh phát triển làm nhiều người bị mắc. Đối với trẻ em, thường thấy viêm mũi-họng cấp tính, viêm phế quản dưới dạng hen suyển, viêm phổi, viêm da dị ứng và chàm do thời tiết lạnh, trẻ cũng có thể bị bệnh tiêu chảy. Đối với người già, thường thấy hen phế quản nặng, bệnh tăng huyết áp, tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, viêm dạ dày-tá tràng. Đối với phụ nữ có thai cũng thường gặp huyết độc thai nghén, nhau bong non. Nếu nhiệt độ giảm xuống thấp khi có rét đậm, rét hại; tất cả mọi người kể cả trẻ em và người lớn khi có các hoạt động đi ra khỏi nhà ở cần phải mặc áo quần thật ấm,mang giày với bao tất, dùng găng tay bằng da hoặc len dày, đội mũ che ấm đầu, đeo khẩu trang che phủ kín mặt, mũi, miệng. Tuyệt đối không ăn thức ăn, đồ uống lạnh; chỉ nên dùng thức ăn đã nấu chín kỹ và còn nóng với đầy đủ chất dinh dưỡng cần thiết, uống nước nóng, nước hoa quả tươi, bổ sung vitamin, đặc biệt là đối với trẻ em và người cao tuổi. Thận trọng khi đưa trẻ nhỏ đến các nhà trẻ, lớp mẫu giáo và trường tiểu học bảo đảm các phương tiện giữ ấm đầy đủ; các phòng học, phòng chơi, nhà vệ sinh ... phải kín gió, đóng kín các cửa sổ và cửa ra vào để tránh gió lạnh luồng vào. Người cao tuổi cũng cần cảnh giác với thời tiết lạnh vào buổi sáng sớm, nếu không có nhu cầu cần thiết thì không nên ra khỏi nhà như thói quen tập thể dục ngoài trời mà chỉ nên vận động, đi lại ở trong nhà hoặc có thể ra khỏi nhà khi thời tiết có nắng nóng ấm. Nếu không cẩn thận thì không khí lạnh sẽ làm co mạch máu ngoại biên đột ngột, dẫn đến tăng huyết áp ác tính, gây tai biến mạch máu nào hoặc nhồi máu cơ tim để chịu hậu quả tử vong đáng tiếc. Những người có tiền sử cao huyết áp, bệnh tim mạch đã được xác định thì nên dùng thuốc dự phòng những tai biến theo chỉ định của bác sĩ trong mùa có rét đậm, rét hại. Phụ nữ mang thai cũng phải tuân thủ các chế độ, điều kiện giữ ấm cho cơ thể, phòng ở, phòng làm việc và sinh hoạt; tránh bị nhiễm lạnh và tăng cường ăn uống các loại hoa quả, các chất bổ dưỡng, kiêng ăn mặn mà nên ăn nhạt. Cần khám thai theo định kỳ để chủ động phát hiện những triệu chứng bất thường, khi thấy bị nhức đầu, chóng mặt, hoa mắt, ra một ít máu tuơi ở âm đạo, âm hộ ...phải đến cơ sở y tế khám bệnh ngay để xác định trình trạng huyết độc thai nghén, đề phòng bị sản giật hoặc nhau bị bong non. Vấn đề vệ sinh cá nhân bằng tắm gội khi thời tiết quá lạnh cũng nên cẩn thận nhất là đối với trẻ em và người cao tuổi vì dễ bị đột quỵ. Không tắm gội vào buổi sáng và buổi tối, chỉ tắm gội vào buổi trưa bằng nước nóng trong phòng tắm kín gió khi thời tiết ấm dần lên. Sau khi tắm gội xong phải mặc ngay quần áo ấm và ủ ấm một lúc trong chăn bông hoặc chăn dạ để tránh trình trạng bị nhiễm lạnh đột ngột sau khi rời khỏi phòng tắm.