Cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét; WHO đang tìm kiếm nguồn tài trợ cho đáp ứng khẩn cấp với sốt rét kháng thuốc ; Các nhà khoa học đang phát triển vũ khí mới chống lại bệnh sốt rét ; Thuốc ung thư có thể giúp trong phòng ngừa sốt rét
Cuộc chiến chống lại bệnh sốt rét (The fight against malaria)
Thời gian kim giây trên đồng hồ đeo tay của bạn đã được khoanh tròn vòng quay của nó, một đứa trẻ đã chết vì bệnh sốt rét và theo thời gian những phút này cộng thêm lên đến một năm với gần 660.000 người-hầu hết là trẻ em châu Phi sẽ chết vì căn bệnh này. Sốt rét là một vấn đề sức khỏe cho lịch sử loài người, nhưng tiến bộ gần đây trong việc mở rộng việc sử dụng màn chống muỗi và phương pháp điều trị chống sốt rét đã làm giảm số ca tử vong hàng năm do sốt rét. Trong các thử nghiệm lâm sàng các gợn sóng mới của sự phấn khích đang nổi lên trong số các nhà khoa học thận trọng và dè dặt một cách bình thường.
Nguyên nhân gì gây ra sốt rét ? (What causes malaria ?)
Kẻ thù là rất nhỏ, nhưng nó gom lại thành một cú đấm. Bệnh sốt rét gây ra bởi các loài ký sinh trùng Plasmodium, được lan truyền cho người qua muỗi mang ký sinh trùng sốt rét. Nếu không đủ may mắn mà bị nhiễm trùng, bạn có thể bị sốt, run và nôn mửa. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh tiến triển dẫn đến thiếu máu, co giật, hôn mê và tử vong. Nguyên nhân có thể nhỏ, nhưng vấn đề nó thể hiện là rất lớn, khoảng một nửa dân số thế giới có nguy cơ sốt rét với hầu hết các trường hợp mắc xảy ra ở vùng cận Saharan-châu Phi. Cùng với bệnh lao và HIV/AIDS, sốt rétlà một căn bệnh cần ưu tiên giải quyết của Tổ chức Y tế thế giới (WHO).
Cách tiếp cận (Approach)
Chúng tôi xác định giúp ngăn chặn căn bệnh này cùng với các tổ chức đối tác và rất lạc quan điều này có thể đạt được. Chiến lược chống sốt rét liên quan đến ba mũi của cuộc tấn công: Nghiên cứu và phát triển (research and development_R & D) cho các phương pháp điều trị sốt rét mới và vắc xin, hoạt động đầu tư cộng đồng thông qua quan hệ đối tác sốt rét châu Phi và giá cả ưu đãi cho công tác phòng chống sốt rét ở các nước kém phát triển và vùng cận Saharan-châu Phi (sub-Saharan Africa). Bệnh sốt rét có thể phòng ngừa, chữa trị với tất cả ba phương pháp tiếp cận có vai trò của chúng.
Hợp tác sốt rét châu Phi (African Malaria partnership) được thành lập vào năm 2001, tập trung vào giáo dục cộng đồng về bệnh sốt rét và các biện pháp phòng ngừa có thể được thực hiện chống lại bệnh sốt rét, chẳng hạn như ngủ dưới màn chống muỗi được tẩm hóa chất và tìm cách chữa trị ngay lập tức cho trẻ em có dấu hiệu sốt. Tuy nhiên một vaccin sốt rét có thế nhằm chống lại bệnh sốt rét đang gây ra những gợn sóng đầy phấn khích gần đây.
Một vaccin chống lại bệnh sốt rét ? (A vaccine against malaria ?)
Trong 30năm qua, các nhà khoa học GSK đã làm việc với những nhà khoa học khác trênthế giới để thử nghiệm và phát triển một loại vắc xin chống bệnh sốt rét. Ứng cử viên vắc xin của chúng tôi - RTS, S - đang được phát triển trong hợp tác với PATH MVI, được hỗ trợ bởi các khoản tài trợ từ Quỹ Bill & Melinda Gate nhằm mục đích kích hoạt hệ thống miễn dịch chống lại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum. Trong khi RTS,S tiếp tục được đánh giá trong giai đoạn III trên diện rộng ở châu Phi thì cam kết giải quyết sốt rét thông qua các con đường khác vẫn còn. Thật là quá sớm để nói rằng thời gian cho sốt rét đã kết thúc nhưng bây giờ cuộc chiến chống sốt rét trên nhiều hướng, trong khi thời gian vẫn cứ chạy
WHO đang tìm kiếm nguồn tài trợ cho đáp ứng khẩn cấp với sốt rét kháng thuốc
25/10/2013. BANGKOK-Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cảnh báo rằng khoảng 450 triệu đô la là cần thiết trong vòng 3 năm tới để ngăn chặn một chủng sốt rét kháng thuốc tránh lây lan ra ngoài khu vực Đông Nam Á tới phần còn lại của thế giới. Các nhà nghiên cứu nói rằng chủng ký sinh trùng sốt rét kháng artemisinin đã lan rộng đến Miến Điện và Việt Nam kể từ khi lần đầu tiên được phát hiện dọc biên giới Campuchia-Thái Lan trong năm 2008.  |
Một bệnh nhân sốt rét được chăm sóc trong bệnh viện duy nhất
tại Pailin, Tây Campuchia .
|
Bên cạnh sự báo động cao về sốt rét kháng thuốc (drug-resistant malaria), WHO đang đưa ra một đáp ứng khẩn cấp (emergency response) với những gì về một mối đe dọa y tế toàn cầu nghiêm trọng. Thuốc ưu tiên (first line) chống lại chủng ký sinh trùng sốt rét gây chết người nhất là thuốc dựa vào dẫn chất artemisinine đang thất bại.
Eva Maria Christophel, Trưởng đại diện của WHO tại Manila cho biết hiện nay việc đảm bảo giám sát đầy đủ (ensuring sufficient surveillance) đã được đưa ra trong các khu vực xung quanh nơi xuất phát của chủng ký sinh trùng kháng thuốc ở khu vực Tiểu vùng sông Mê Kông (Greater Mekong sub-region). "Tất cả các nước trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương (Asia-Pacific region) có thể thực sự giám sát với một chất lượng cao tình hình kháng thuốc trong nước của họ để thực sự biết liệu có nhiều vấn đề hơn nữa ở một nơi khác. Sau đó nếu phát hiện ra thì đáp ứng kiềm chếtương tự phải được đặt ra" Christophel nói cộng đồng nơi một ổ dịch được phát hiện sẽ nhận được sự chú ý đặc biệt: "Họ sẽ thấy một số hoạt động loại trừ và phòng chống sốt rét khá quan trọng đang được triển khai bao gồm cả chẩn đoán và điều trị và một phần biện pháp phòng ngừa dưới dạng màn ngủ. Ở một số nước phun tồn lưu trong nhà (indoor residual sprayings) và giáo dục sức khỏe về sốt rét (health education for malaria) để người dân thực sự biết tất cả điều này và làm thế nào để có thể tự bảo vệ mình".
Nguy cơ cao nhất là những người dân sống bên rìa rừng, một môi trường sống ưa thích của muỗi làm lan truyền Plasmodium faciparum, một loại ký sinh trùng đơn bào (protozoan parasite) đối với con người. Một liệu trình ba ngày của thuốc artemisinin kết hợp với các thuốc khác (ACTs) có thể giết chết hầu hết các ký sinh trùng sốt rét. WHO cho biết ký sinh trùng sốt rét kháng artemisinin có thể được gây ra bởi sự phơi nhiễm trong một thời gian dài của ký sinh trùng đối với thuốc cũng như việc sử dụng các loại thuốc giả (substandard medications) hoặc kém chất lượng (counterfeit medications) ở châu Á và châu Phi. Theo WHO một sự cam kết 100 triệu đô la chống lại sự lan rộng của ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc đã được tài trợ bởi Quỹ toàn cầu phòng chống AIDS, Lao và Sốt rét (Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria) có trụ sở tại Thụy sỹ. Tuy nhiên vẫn còn một sự thiếu hụt ngân quỹ 450 triệu đô la.
Các nhà khoa học đang phát triển vũ khí mới chống lại bệnh sốt rét (Scientists Developing New Weapon Against Malaria)
Các nhà khoa học đang đạt được tiến bộ trong việc phát triển một loại thuốc trừ sâu đặc hiệu loài mới (new species-specific insecticide) mà có thể chỉ gây chết với côn trùng mang sốt rét.Theo các nhà khoa học ở Viện công nghệ Virginia (Virginia Tech) và Đại học Florida (University of Florida) thuốc diệt côn trùng sẽ ít độc đối với côn trùng có ích như ong. Họ nói rằng các loại thuốc trừ sâu được xây dựng để can thiệp vào một loại enzyme được tìm thấy trong hệ thống thần kinh của muỗi và các sinh vật khác được gọi là acetylcholinesterase, nếu hiệu quả của các enzyme bị phá vỡ sẽ làm cho một sinh vật co giật và chết. "Một đồng phân đơn giản (simple analogy) sẽ là điều mà chúng tôi đang cố gắng để tạo ra một chìa khóa phù hợp một cách hoàn hảo vào một ổ khóa" nhà côn trùng học Jeff Bloomquist, Giáo sư tại Học viện các tác nhân gây bệnh mới nổi và Học viện Khoa học thực phẩm và nông nghiệp (Emerging Pathogens Institute and its Institute of Food and Agricultural Sciences) của Đại học Florida cho biết: "Chúng tôi muốn đóng sập cửa các enzyme nhưng chỉ trong các loài đích".
Các nhà khoa học đang cố gắng để hoàn thiện các hợp chất đặc hiệu với muỗi (mosquito-specific compounds) và sản xuất chúng trên quy mô lớn để chúng có thể được áp dụng với màn ngủ, nơi muỗi có thể đậu. Họ cho rằng sẽ mất ít nhất 4-5 năm trước khi một hợp chất đã sẵn sàng để đệ trình cho sự chấp thuận của liên bang. Nhóm nghiên cứu vừa công bố một nghiên cứu trên Tạp chí “Sinh lý và sinh hóa học thuốc trừ sâu” (Pesticide Biochemistry and Physiology) so sánh 8 hợp chất thử nghiệm với thuốc trừ sâu thương mại sẵn có mà đích là enzyme. Theo Bloomquist, mặc dù chúng ít độc hại đối với muỗi hơn các sản phẩm thương mại nhưng các hợp chất thử nghiệm còn lâu mới được lựa chọn, cho thấy các nhà nghiên cứu đang đi đúng hướng: "Các hợp chất chúng tôi đang sử dụng không phải là rất độc đối với ong mật, cá và động vật có vú, nhưng chúng tôi cần phải tinh lọc chúng thêm nữa, làm cho chúng độc hại hơn đối với muỗi và an toàn hơn cho các sinh vật không phải là loài đích" ông nói.
Bệnh sốt rét gây ra bởi những vi sinh vật cực nhỏ gọi là động vật nguyên sinh (protists), hiện diện trong tuyến nước bọt của muỗi cái bị nhiễm và truyền bệnh khi muỗi đốt. Các triệu chứng ban đầu của bệnh có thể bao gồm sốt, ớn lạnh, co giật, đau đầu và buồn nôn. Trong trường hợp nặng, bệnh sốt rét có thể gây suy thận, hôn mê và tử vong. Trên toàn thế giới, bệnh sốt rét gây nhiễm cho khoảng 219 triệu người trong năm 2010 và giết chết khoảng 660.000 người. Theo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh tật (Centers for Disease Control and Prevention) có khoảng 90% số người bị nhiễm sốt rét trên thế giới sống ở châu Phi.
Thuốc ung thư có thể giúp trong phòng ngừa sốt rét (Cancer Drugs May Help in Preventing Malaria)
3/4/2013. Trong cuộc chiến chống sốt rét các thuốc chống ung thư còn lâu mới được coi là một công cụ hữu ích, nhưng nghiên cứu mới cho thấy rằng các tế bào gan bị nhiễm bệnh đầu tiên bởi ký sinh trùng sốt rét Plasmodium sau khi đốt máu người truyền bệnh, thực sự hành xử theo cách tương tự như tế bào ung thư. Nghiên cứu cũng cho thấy với sự giúp đỡ của các loại thuốc ung thư, gan có thể trở thành một môi trường thù địch đối với ký sinh trùng sốt rét. Phát triển mới thú vị này được công bố trong số ra tháng này của Tạp chí Cell Reports.
Con người bị bệnh sốt rét bởi vết đốt của muỗi mang ký sinh trùng Plasmodium, trong đó loài gây chết người nhiều nhất là P. falciparum. Trong nghiên cứu bệnh sốt rét, ký sinh trùng sốt rét chuột thường được sử dụng bởi vì như ký sinh trùng ởngười, chuột có một "giai đoạn gan" (liver phase), trong đó các ký sinh trùng đầu tiên nhân lên trong gan và sau đó phóng thích vào máu (breaks out into the blood stream) để gây bệnh. Alexis Kaushansky, tác giả và nhà khoa học sau tiến sĩ (postdoctoral) tại Seattle BioMedmô tả giai đoạn quan trọng này với khả năng lây nhiễm của ký sinh trùng như một hộp đen (black box): "Chúng tôi biết các loại ký sinh trùng sốt rét xâm nhập vào gan, gây nhiễm cho các tế bào gan và nhân lên bên trong chúng, nhưng chúng tôi không biết làm thế nào nó buộc các tế bào gan đệ trình trên một cấp độ phân tử". Tổng quan của Kaushansky ở trong sinh học ung thư, vì vậy cô đã quyết định rút ra thế mạnh của mình để hiểu rõ hơn làm thế nào mà các tế bào gan có phản ứng với các ký sinh trùng sốt rét khi cô tham gia phòng thí nghiệm của Stefan Kappe, giáo sư và giám đốc chương trình sốt rét tại Seattle BioMed.
Một trong những thách thức đối với việc nghiên cứu giai đoạn gan của bệnh sốt rét là có ít ỏi tuyệt đối của các tế bào bị nhiễm bệnh. Gan là một cơ quan lớn và các ký sinh trùng chỉ gây nhiễm một số tế bào-vì vậy việc phân lập các tế bào này để nghiên cứu là vô cùng khó khăn, thậm chí ngay cả ở chuột. Là một sinh viên đại học, Kaushansky đã sử dụng hệ thống công cụ sinh học để nghiên cứu tín hiệu ung thư và với cộng tác viên Albert Ye và Gavin MacBeath tại Trường Y Harvard (Harvard Medical School), nghiên cứu phát triển một công nghệ mảng protein giúp cô có được ((read-out) một số lượng lớn kết quả từ một số tế bào mà cô ấy có thể phân lập. Mặc dù công nghệ này đã được phát triển trong phòng thí nghiệm ung thư, cô hăm hở áp dụng nó vào công việc của mình trên bệnh sốt rét. Nghiên cứu này mang lại một kết quả đáng ngạc nhiên: nhiều thay đổi phân tử mà ký sinh trùng sốt rét gây ra trong các tế bào gan bị nhiễm là rất giống với những thay đổi xảy ra khi các tế bào bình thường biến thành tế bào ung thư. Nhưng kể từ khi một tế bào gan bị nhiễm bệnh sốt rét, ký sinh trùng sốt rét chết khi rời khỏi nhu mô gan, không có khối u đặc trưng như trong ung thư gan. Đặc biệt, các ký sinh trùng sốt rét đã làm giảm đáng kể hoạt động của p53, một “chất ức chế khối u” (tumor-suppressor) cổ điển trong các tế bào bị nhiễm bệnh. Điều này là thú vị vì p53 được nghiên cứu kỹ lưỡng trong lĩnh vực ung thư và nhiều loại thuốc ung thư được nhắm mục tiêu cụ thể để tăng cường hoạt động của thuốc. Kaushansky và Kappe quản lý các phân tử nhỏ Nutlin-3, ban đầu được phát triển như là một hợp chất chống ung thư với những con chuột bị nhiễm bệnh sốt rét ở giai đoạn gan. Các thuốc trị ung thư làm giảm đáng kể ký sinh trùng sốt rét nhiễm trong gan, giết chết 80-90% của các tế bào nhiễm ký sinh trùng.
Sử dụng thuốc chống ung thư để phòng ngừa bệnh sốt rét (prevent malaria) có khả năng giải quyết một thách thức kinh tế trọng điểm trong việc tạo ra thuốc bởi vì đại đa số những người đang bị ảnh hưởng bởi sốt rét sống ở mức dưới hai đô la một ngày, phát triển các loại thuốc mới, mỗiloại trong số đó có thể có giá lên tới một tỷ đô la, có thể là khó khăn cho các công ty dược phẩm đang cố gắng để đáp ứng các cổ đông. Tuy nhiên, nếu một loại thuốc đã được phát triển để điều trị ung thư cũng có thể được sử dụng để phòng ngừa bệnh sốt rét thì phần lớn các chi phí phát triển chỉ cần được thanh toán một lần duy nhất. Một khía cạnh hấp dẫn của việc sử dụng thuốc chống ung thư để phòng ngừa bệnh sốt rét là có thể tránh được sự phát triển của ký sinh trùng kháng thuốc. Tất cả các thuốc chống sốt rét sẵn có hiện nay cho mục đích sử dụng lâm sàng trực tiếp đến ký sinh trùng sốt rét và làm như vậy ở tình trạng nguy hiểm của một số ký sinh trùng thoát khỏi điều trị và phát triển nhanh chóng tiến triển đến đề kháng làm cho các loại thuốc không hiệu quả. Ký sinh trùng sốt rét thậm chí còn bắt đầu cho thấy dấu hiệu đềkháng tới artemisinin, một trong những thuốc chống sốt rét mạnh nhất và giá cả phải chăng hiện đang được sử dụng trong điều trị phối hợp. Bởi vì các loại thuốc ung thư nhắm mục tiêu các tế bào gan không phân chia thay vì sự phân chia nhanh chóng ký sinh trùng sốt rét sẽ có ít cơ hội cho các đột biến là nguyên nhân gây kháng thuốc. Vì lý do này, Kaushansky và Kappe hy vọng nghiên cứu của họ sẽ cung cấp những cơ hội mới để phòng ngừa sốt rét mà không có sự xuất hiện của kháng thuốc. "Đây là sự khởi đầu của một lĩnh vực nghiên cứu mới, thú vị và nhiều nghiên cứu tiếp theo là cần thiết để mang điều này đi vào ứng dụng, bao gồm cả việc tìm kiếm sự kết hợp thuốc mà đích là tế bào gan hoàn toàn phòng ngừa nhiễm sốt rét" Kappe nói: "Tuy nhiên, nghiên cứu chứng minh rằng những ý tưởng mới để chống bệnh sốt rét có thể đến từ hướng đáng ngạc nhiên và cần phải suy nghĩ về hướng nghiên cứu vượt ra ngoài ranh giới khu vực nghiên cứu của chúng tôi cho đến khi khám phá vĩ đại tiếp theo".