1. WHO phát động sáng kiến xét nghiệm chẩn đoán, điều trị và theo dõi truy tìm ca bệnh
Vào Ngày Sốt rét thế giới năm 2012, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã ngợi khen những tiến bộ toàn cầu trong cuộc chiến chống lại sốt rét (SR) nhưng cũng nhấn mạnh rằng cần phải nỗ lực hơn nữa trong cuộc chiến chống lại căn bệnh này. Sáng kiến mới của Chương trình sốt rét toàn cầu - T3: Test, Treat, Track (Xét nghiệm, Điều trị, Theo dõi sát) kêu gọi các nước có sốt rét lưu hành (SRLH) và các nhà tài trợ hướng tới việc tiếp cận rộng rãi các phương pháp xét nghiệm chẩn đoán và điều trị SR cho cộng đồng và xây dựng các hệ thống giám sát bệnh SR vững mạnh hơn.
Sáng kiến này nhằm tập trung sự quan tâm, chú ý của các nhà hoạch định chính sách và các nhà tài trợ về tầm quan trọng của việc áp dụng những khuyến cáo dựa trên bằng chứng mới nhất của WHO đối với các phương pháp xét nghiệm chẩn đoán, điều trị và theo dõi, và cập nhật các chiến lược phòng chống và loại trừ SR hiện hành, cũng như các kế hoạch hành động cụ thể tại các quốc gia.
Các quốc gia có sốt rét lưu hành nên đảm bảo rằng mỗi ca nghi ngờ SR đều phải được xét nghiệm, mỗi ca SR dương tính phải được điều trị bằng thuốc sốt rét đảm bảo chất lượng, và căn bệnh này phải được theo dõi thông qua các hệ thống giám sát kịp thời và chính xác để đưa ra hướng dẫn xử lý và các quyết định hành động.
Sáng kiến này được xây dựng dựa trên nền tảng của các tài liệu cốt lõi sau của WHO:
§ Tiếp cận phổ cập phương pháp xét nghiệm chẩn đoán sốt rét: Tài liệu hướng dẫn hoạt động (Universal Access to Malaria Diagnostic Testing: an Operational Manual, 2011)
§ Hướng dẫn điều trị sốt rét, ấn bản thứ 2 (Guidelines for the Treatment of Malaria, Second Edition, 2010);
§ Giám sát bệnh để Phòng chống sốt rét và Giám sát bệnh để loại trừ sốt rét (Disease Surveillance for Malaria Control, and Disease Surveillance for Malaria Elimination, 2012).
2. Màn chống muỗi được dùng để đánh cá (!)
Khi chúng tôi đề cập đến sốt rét (SR) trong lớp học, chúng tôi thảo luận về lợi ích của màn tẩm hóa chất và biết được thông tin về các tổ chức phi lợi nhuận tập trung vào công tác tiêu diệt bệnh SR, đó là các tổ chức quyên góp tiền để tài trợ những hoạt động cung cấp màn tẩm này cho các nước có sốt rét lưu hành (SRLH). Tuy nhiên, một sinh viên chia sẻ rằng anh ta đã đến một trong những quốc gia này và biết rằng những chiếc màn tẩm thực ra đã bị các ngư dân lấy cắp, nên không đến được với những người dân đang thực sự cần chúng nhất.
Sau khi tiến hành một vài nghiên cứu, tôi thấy rằng sinh viên này hoàn toàn đúng: những chiếc màn này đang được sử dụng để đánh bắt cá bởi vì chúng chắc chắn và bền hơn những cái màn thông thường và nó không bị rách rã ra.
Điều này đặc biệt phổ biến ở quốc gia Kenya và Zambia, tuy nhiên nó cũng là một vấn đề quan trọng ở nhiều nước khác nữa. Theo trang web malariaworld.org: “Hiện tượng này làm gia tăng tỉ lệ sốt rét lưu hành dọc các bờ biển của nhiều quốc gia châu Phi.”
3. Ngày Sốt rét thế giới: WHO tuyên dương các tiến bộ toàn cầu nhằm tiêu diệt sốt rét
Trước khi diễn ra lễ kỉ niệm Ngày Sốt rét Thế giới 2012 vào ngày 25/4 , Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã tuyên dương những tiến bộ toàn cầu trong cuộc chiến chống lại bệnh SR. Tuy nhiên, trong bài phát biểu trên PANA vào hôm thứ ba, cơ quan toàn cầu này nhấn mạnh cần phải nỗ lực hơn nữa trong cuộc chiến chống lại SR. Sáng kiến mới của WHO - T3: Test, Treat, Track ( Kiểm tra, Điều trị, Theo dõi) thúc đẩy các quốc gia có SR lưu hành và các nhà tài trợ hướng tới việc tiếp cận phổ cập các phương pháp xét nghiệm chẩn đoán và điều trị SR trong cộng đồng, và xây dựng các hệ thống giám sát SR mạnh mẽ.
“Trong 10 năm qua, nhờ sự đầu tư không ngừng nhằm ngăn chặn và phòng chống SR đãcứu hơn 1 triệu mạng sống”, trích dẫn lời phát biểu của TS. Margaret Chan, Tổng Giám đốc của Tổ chức Y tế Thế giới. “Đây là một thành tựu to lớn. Nhưng chúng ta vẫn còn ở xa so với mục tiêu tiếp cận rộng rãi với các biện pháp can thiệp PCSR trong cộng đồng.”
Sự phát triển nhanh chóng trong việc phân phát màn chống muỗi trên toàn cầu, sự mở rộng các chương trình phun hóa chất diệt muỗi trong các công trình xây dựng và nhà ở, và sự nâng cao tiếp cận phác đồ điều trị sốt rét nhanh chóng đã làm giảm tỉ lệ tử vong do SR hơn 1/4 trên thế giới, và 1/3 ở khu vực châu Phi từ năm 2000.
Nhưng nếu chỉ đơn giản duy trì các tỉ tệ đạt được như hiện nay thì sẽ không thể đáp ứng được các mục tiêu toàn cầu trong phòng chống sốt rét.
Do đó, WHO kêu gọi cộng đồng y tế quốc tế mở rộng đầu tư hơn nữa vào xét nghiệm chẩn đoán, điều trị và giám sát bệnh sốt rét để cứu lấy thêm nhiều mạng sống và tạo ra một cú hích quan trọng hướng tới đạt được các Mục tiêu Phát Triển Thiên Niên Kỷ về y tế trong năm 2015.
Các quốc gia có sốt rét lưu hành phải có khả năng đảm bảo rằng mỗi ca nghi ngờ SR đều phải được xét nghiệm, mỗi ca SR dương tính phải được điều trị bằng thuốc sốt rét có chất lượng bảo đảm, và căn bệnh này phải được theo dõi thông qua các hệ thống giám sát kịp thời và chính xác.
WHO cho biết đã xuất bản tài liệu hướng dẫn kỹ thuật cho cả ba phương pháp của T3: Test, Treat, Track; hai tài liệu cuối cùng trong trọn bộ được phát hành vào hôm thứ ba, đó là Disease Surveillance for Malaria Control (Giám sát bệnh trong Phòng chống Sốt rét) và Disease Surveillance for Malaria Elimination (Giám sát bệnh trong Loại trừ Sốt rét)
Tiến sĩ Chan đã tham dự ngày Sốt rét Thế giới năm nay tại Namibia và phát biểu: “Chỉ đến khi nào các quốc gia đều có thể xét nghiệm, điều trị và báo cáo mọi ca bệnh sốt rét, còn không chúng ta sẽ không bao giờ đánh bại căn bệnh này. Chúng ta cần sự cam kết chính trị mạnh mẽ và duy trì liên tục từ tất cả các quốc gia có sốt rét lưu hành và từ cộng đồng y tế quốc tế để cùng chứng kiến cuộc chiến đấu với căn bệnh này cho đến khi nó kết thúc.”
Theo WHO, một nửa trong số tất cả các quốc gia có SR lưu hành ở châu Phi là có hơn 80% ca bệnh vẫn đang được chữa trị nhưng không được xét nghiệm chẩn đoán. Phương pháp xét nghiệm chẩn đoán cho cộng đồng sẽ bảo đảm rằng mỗi bệnh nhân có sốt được tiếp nhận phác đồ điều trị phù hợp nhất, và thuốc điều trị sốt rét sẽ được sử dụng có chừng mực và chính xác.
WHO cũng nói thêm rằng các quốc gia đã tăng cường sử dụng các biện pháp xét nghiệm chẩn đoán (như Senegal) đang cứu sống hàng trăm ngàn bệnh nhân qua các đợt điều trị mỗi năm.
Trong suốt thập kỷ qua, các nỗ lực nhằm ngăn chặn và phòng chống SR trên toàn cầu tiếp tục được tăng cường, đáng chú ý là những tiến bộ được ghi nhận tại khu vực châu Phi cận sa mạc Sahara, nơi xuất hiện đại đa số các trường hợp mắc SR.
Số lượng màn tẩm hóa chất hiệu lực tồn lưu dài được phân phát tới các nước lưu hành SR ở khu vực châu Phi cận Sahara tăng từ 5,6 triệu trong năm 2004 đến 145 triệu trong năm 2010. Các chương trình phun hóa chất trong nhà ở và công trình xây dựng cũng được nhân rộng với số lượng người được bảo vệ ở khu vực châu Phi cận Sahara tăng từ 10 triệu người trong năm 2005 lên đến 81 triệu người trong năm 2010.
Sự sẵn có của các test chẩn đoán nhanh có thể giúp nâng cao và áp dụng rộng rãi phươngpháp xét nghiệm chẩn đoán SR. Tỉ lệ người dân được xét nghiệm trong khu vực công ở châu Phi tăng từ thấp hơn 5% trong năm 2000 đến 45% năm 2010.
Trong khi đó, số lượng thuốc điều trị SR ACTs được cơ quan y tế của chính phủ các nước trên thế giới thu mua cũng tăng lên theo cấp số nhân: từ 11 triệu trong năm 2005 đến 181 triệu trong năm 2010.
Tuy nhiên, bệnh SR vẫn tiếp tục lây lan ở 99 quốc gia trên khắp thế giới, và gánh nặng sốt rét vẫn tiếp tục làm “tê liệt” hệ thống y tế của nhiều quốc gia châu Phi.
Trong năm 2010, căn bệnh hoàn toàn có thể phòng ngừa và chữa trị này ước tính đã cướp đi 655 nghìn mạng sống trên thế giới, trong đó có khoảng 560 nghìn nạn nhân là trẻ em dưới 5 tuổi, điều này cũng có nghĩa là cứ mỗi phút lại có một đứa trẻ chết vì sốt rét.
Ngày Sốt rét Thế giới do Hội đồng Y tế Thế giới khởi xướng trong phiên họp lần thứ 60 vào tháng 5/2007 nhằm ghi nhận những nỗ lực toàn cầu trong việc thực hiện có hiệu quả công tác PCSR, và được tổ chức vào ngày 25 tháng 4 hàng năm.
4. Xét Nghiệm, điều trị, theo dõi (Test, Treat, Track): tăng cường nỗ lực chống lại sốt rét
Ngày 24 tháng 4 năm 2012, tại Geneva (Thụy Sĩ), vào trước Ngày Sốt rét Thế giới 2012, WHO đã tuyên dương những tiến bộ toàn cầu nhằm tiêu diệt bệnh SR nhưng cũng nhấn mạnh rằng cần phải nỗ lực hơn nữa cho cuộc chiến này. Sáng kiến mới của WHO về T3: Test, Treat, Track (Xét nghiệm, điều trị, theo dõi) kêu gọi các quốc gia có SR lưu hành và các nhà tài trợ hướng tới tiếp cận phổ cập các phương pháp xét nghiệm chẩn đoán và điều trị SR, và xây dựng các hệ thống giám sát SR mạnh mẽ.
Một triệu bệnh nhân được cứu sống
“Trong 10 năm qua, nhờ sự đầu tư không ngừng nhằm ngăn chặn và phòng chống SR đã cứu hơn 1 triệu mạng sống”, trích dẫn lời phát biểu của TS. Margaret Chan, Tổng giám đốc của Tổchức Y tế thế giới. “Đây là một thành tựu to lớn. Nhưng chúng ta vẫn còn ở xa so với mục tiêu tiếp cận rộng rãi với các biện pháp can thiệp PCSR trong cộng đồng.”
Tiến bộ nhưng chưa đủ để đạt mục tiêu
Sự phát triển nhanh chóng trong việc phân phát màn chống muỗi trên toàn cầu, sự mở rộng các chương trình phun hóa chất diệt muỗi trong các công trình xây dựng và nhà ở, và sự nâng cao tiếp cận phác đồ điều trị sốt rét nhanh chóng đã làm giảm tỉ lệ tử vong do SR hơn 1/4 trên thế giới, và 1/3 ở khu vực châu Phi từ năm 2000. Nhưng nếu chỉ đơn giản duy trì các tỉ tệ đạt được như hiện nay thì sẽ không thể đáp ứng được các mục tiêu toàn cầu trong phòng chống sốt rét.
T3: Test, Treat, Track (Xét nghiệm, Điều trị, Theo dõi)
Do đó, WHO kêu gọi cộng đồng y tế quốc tế tăng cường đầu tư hơn nữa vào xét nghiệm chẩn đoán, điều trị và giám sát bệnh sốt rét để cứu lấy thêm nhiều mạng sống và tạo ra một cú hích quan trọng hướng tới đạt được các Mục tiêu Phát triển thiên niên kỷ về y tế trong năm 2015.
Các quốc gia có sốt rét lưu hành phải có khả năng đảm bảo rằng mỗi ca nghi ngờ SR đều phải được xét nghiệm, mỗi ca SR dương tính phải được điều trị bằng thuốc sốt rét có chất lượng bảo đảm, và căn bệnh này phải được theo dõi thông qua các hệ thống giám sát kịp thời và chính xác.
WHO đã xuất bản tài liệu hướng dẫn kỹ thuật cho cả ba phương pháp của T3: Test, Treat, Track; hai tài liệu cuối cùng trong trọn bộ được phát hành vào hôm nay, đó là Disease Surveillance for Malaria Control (Giám sát bệnh để Phòng chống sốt rét) và Disease Surveillance for Malaria Elimination (Giám sát bệnh để Loại trừ Sốt rét)
Tiến sĩ Chan đã tham dự ngày Sốt rét thế giới năm nay tại Namibia và phát biểu: “Chỉ đến khi nào các quốc gia đều có thể xét nghiệm, điều trị và báo cáo mọi ca bệnh sốt rét, còn không chúng ta sẽ không bao giờ đánh bại căn bệnh này. Chúng ta cần sự cam kết chính trị mạnh mẽ và duy trì liên tục từ tất cả các quốc gia có sốt rét lưu hành và từ cộng đồng y tế quốc tế để cùng chứng kiến cuộc chiến đấu với căn bệnh này cho đến khi kết thúc.”
Một nửa trong số tất cả các quốc gia có SR lưu hành ở châu Phi là có hơn 80% ca bệnh vẫn đang được chữa trị nhưng không được xét nghiệm chẩn đoán. Phương pháp xét nghiệm chẩn đoán cho cộng đồng sẽ bảo đảm rằng mỗi bệnh nhân có sốt được tiếp nhận phác đồ điều trị phù hợp nhất, và thuốc điều trị sốt rét sẽ được sử dụng có chừng mực và chính xác. WHO cũng nói thêm rằng các quốc gia đã tăng cường sử dụng các biện pháp xét nghiệm chẩn đoán (như quốc gia Senegal) đang cứu sống hàng trăm ngàn bệnh nhân qua các đợt điều trị mỗi năm.
§ Nhiều quốc gia đã đạt được thành tựu đáng kể trong việc nâng cao tỉ lệ sử dụng các loại thuốc SR. Trong năm 2010, 60 quốc gia đã cung cấp miễn phí thuốc điều trị sốt rét phối hợp có gốc Artemisinine là ACTs (Artemisinin-based Combination Therapies) cho tất cả các nhóm tuổi. Nhưng hàng triệu người vẫn chưa tiếp cận được các phương pháp điều trị thích hợp. Vì vậy cần phải nỗ lực hơn nữa để đảm bảo rằng mọi ca bệnh SR đều được điều trị.
§ Tăng cường giám sát các ca mắc và tử vong SR sẽ giúp các quốc gia xác định được khu vực hay nhóm dân cư nào bị mắc nhiễm cao nhất. Điều này cũng giúp cho các cơ quan y tế của các nước xác định nguy cơ tái phát và vạch ra các xu hướng SR mới, từ đó tối đa hóa hiệu quả của các chương trình ngăn ngừa và phòng chống SR. Công tác giám sát tốt hơn cũng sẽ cho phép cho các chương trình quốc tế cung cấp viện trợ hiệu quả hơn.
“Sáng kiến T3: Test, Treat, Track (Xét nghiệm, Điều trị, Theo dõi) nhằm mục đích khuyến khích các quốc gia có SR lưu hành và các đối tác của họ nâng cao hơn nữa thành công đạt được từ những nỗ lực trong PCSR hơn một thập kỷ qua”, TS. Robert Newman, Giám đốc Chương trình Sốt rét Toàn cầu của WHO cho biết. “Trong những năm gần đây, chúng ta đã chứng kiến những tiến bộ vượt bậc về sự phát triển của các công cụ chẩn đoán SR mới và các loại thuốc điều trị SR đạt hiệu quả cao. Thách thức đối với chúng ta hiện nay là phải đảm bảo những công cụ này được đưa vào sử dụng và các quốc gia phải đánh giá tác động của chúng đối với sức khỏe cộng đồng một cách chính xác”.
Những tiến triển trong phòng chống sốt rét
Trong suốt thập kỷ qua, các nỗ lực nhằm ngăn chặn và PCSR trên toàn cầu tiếp tục được tăng cường, đáng chú ý là những tiến bộ được ghi nhận tại khu vực châu Phi cận sa mạc Sahara, nơi xuất hiện đại đa số các trường hợp mắc SR. Số lượng màn tẩm hóa chất hiệu lực tồn lưu dài được phân phát tới các nước lưu hành SR ở khu vực châu Phi cận Sahara tăng từ 5,6 triệu trong năm 2004 đến 145 triệu trong năm 2010. Các chương trình phun hóa chất trong nhà ở và công trình xây dựng cũng được nhân rộng với số lượng người được bảo vệ ở khu vực châu Phi cận Sahara tăng từ 10 triệu người trong năm 2005 lên đến 81 triệu người trong năm 2010.
Sự sẵn có của các test chẩn đoán nhanh giúp nâng cao và phát triển phương pháp xét nghiệm chẩn đoán SR. Tỉ lệ xét nghiệm chẩn đoán cho cộng đồng người dân ở khu vực châu Phi tăng từ thấp hơn 5% trong năm 2000 đến 45% năm 2010.
Tuy nhiên, bệnh SR vẫn tiếp tục lây lan ở 99 quốc gia trên thế giới, và gánh nặng sốt rét vẫn tiếp tục làm “tê liệt” hệ thống y tế của nhiều quốc gia châu Phi. Trong năm 2010, căn bệnh hoàn toàn có thể phòng ngừa và chữa trị này ước tính đã cướp đi 655.000 mạng sống trên thế giới. Khoảng 560.000 nạn nhân là trẻ em dưới 5 tuổi, điều này cũng có nghĩa là cứ mỗi phút lại có một đứa trẻ chết vì sốt rét.
Tiến sĩ Thomas Teuscher, Giám đốc điều hành của tổ chức Roll Back Malaria cho biết: “Để giữ vững những thành tựu đạt được gần đây ở Châu Phi đòi hỏi phải có cam kết chính trị và nguồn tài trợ liên tục. Ước tính có khoảng 3 triệu người dân được cứu sống từ nay cho đến năm 2015 nếu chúng ta tiếp tục cùng nhau cộng tác và chính phủ của các quốc gia có SR lưu hành nỗ lực hơn nữa để cung cấp cho người dân các dịch vụ y tế thiết yếu.”
Ngày Sốt rét thế giới do Hội đồng Y tế thế giới khởi xướng trong phiên họp lần thứ 60 vào tháng 5/2007 nhằm ghi nhận những nỗ lực toàn cầu trong việc thực hiện có hiệu quả công tác PCSR. Nó được tổ chức vào ngày 25 tháng 4 hàng năm.