Với hàng loạt dịch bệnh do muỗi truyền như sốt rét, sốt xuất huyết, giun chỉ bạch huyết, sốt vàng, chikungunya và gần đây nhất là sự hoành của virus Zika…; cộng đồng thế giới đang thấm thía rằng muỗi là một trong những loài truyền bệnh nguy hiểm nhất trên trái đất bởi vì chúng không chỉ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe mà còn có thể cướp đi mạng sống của mỗi người.
Những hiểu biết về dịch bệnh do muỗi truyền
Nguy cơ dịch bệnh lây truyền từ muỗi (mosquito-borne diseases)
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trên toàn cầu có hàng trăm triệu người nhiễm các bệnh do muỗi truyền và hơn một triệu người bị chết bởi những căn bệnh này mỗi năm. Hiện nay, một nửa dân số thế giới bị xem là có nguy cơ cao mắc bệnh lây truyền qua các loài bọ hút máu như bọ, ve, rận, muỗi do đó WHO đã từng cảnh báo nguy cơ dịch bệnh lây truyền từ muỗi: "vết đốt nhỏ, mối nguy cơ lớn" (Small bite, big threat). Phương thức lây truyền bệnh cho người của côn trùng cũng rất đa dạng, có thể bằng con đường trực tiếp qua muỗi sốt rét (Anopheles spp.) hoặc muỗi sốt xuất huyết (Aedes spp.) hoặc một số loài trung gian truyền bệnh khác qua vết đốt mang mầm bệnh vào cơ thể);có thể bằng con đường gián tiếp như ruồi mang hay “cõng” các mầm bệnh vi khuẩn lây lan qua thức ăn làm ô nhiễm và là một trong những tác nhân gây nên các vụ ngộ độc thức ăn gần đây cũng như bệnh lý bệnh tay chân miệng ở trẻ em.
WHO cho biết nhiều bệnh lý nhiễm trùng nghiêm trọng từ các tác nhân gây bệnh là vi rus, vi khuẩn hoặc ký sinh trùng do côn trùng truyền (Insect-borne diseases) liên quan đến một số bệnhnhiễm trùng nguy hiểm, đe dọa tính mạng và tử vong mà hằng năm tiếp tục được thế giới ghi nhận nhiều hơn.Cùng với một số bệnh truyền nhiễm do muỗi truyền đang nổi gần đây như sốt xuất huyết, chikungunya và Zika vẫn còn nhiều tác nhân mới nữa làm cho gánh nặng bệnh tật, nhất là các bệnh nhiễm trùng do vector truyền ngày càng trở nên phổ biến và nguy hiểm hơn, đe dọa sức khỏe con người. Khi bị côn trùng đốt, các triệu chứng bệnh biểu hiện đa dạng tùy thuộc vị trí ký sinh của tác nhân gây bệnh; nếu nhiễm trùng máu có thể gây nhiễm trùng, nhiễm độc nặng dẫn đến suy thận cấp, sốc phản vệ, trụy tim mạch, suy hô hấp và tử vong nhanh trong vài ngày đầu tiên; nếu nhiễm trùng hệ thần kinh có thể dẫn đến phù não, viêm não, hôn mê, rối loạn ý thức, rối loạn tri giác và cảm giác, liệt một phần hoặc tứ chi; nếu nhiễm trùng hệ hô hấp có thể khó thở, phù nề đường hô hấp, liệt cơ hô hấp và tử vong nhanh chóng; nếu nhiễm trùng hệ tiêu hóa có thể đau bụng từ rất nhẹ và mơ hồ đến đau quặn bụng, rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy, phân không thành khuôn, xuất huyết tiêu hóa…
Như vậy, các bệnh do muỗi truyền quả là đáng sợ và đang trực tiếp đe dọa tính mạng con người nhưng có một thời những căn bệnh này đã từng bị liệt vào “nhóm bệnh bị lãng quên” (nelecgted diseases), dù sao nguy cơ dịch bệnh lan truyền từ muỗi cũng là một hồi chuông cảnh tỉnh cho cộng đồng thế giới biết rằng đừng có bao giờ “lãng quên” với những căn bệnh tưởng như vô hại này. Để giảm thiểu các bệnh do muỗi truyền, WHO cũng như Bộ Y tế (MOH) khuyến cáo giải pháp tốt nhất là quản lý môi trường (giảm các ổ bọ gậy nguồn), cải thiện nguồn nước và phòng chống sinh học (diệt ấu trùng muỗi bằng vi khuẩn hay cá ăn ấu trùng); sử dụng màn tẩm hóa chất, phun tồn lưu trong nhà, hóa chất diệt ấu trùng và muỗi trưởng thành nhằm làm giảm lan truyền và tuổi thọ của muỗi;bảo vệ cá nhân bằng cách mặc quần áo dài, dùng kem xua muỗi, hương diệt muỗi và điều quan trọng nhất là cộng đồng cần chủ động phòng tránh muỗi đốt cùng với sự can thiệp đa ngành để các biện pháp phòng chống muỗi đạt hiệu quả, phù hợp, tiện dụng và kinh tế nhất.
Liệu có sai khi loại trừ muỗi? (Would it be wrong to eradicate mosquitoes?)
Ngày 28/01/2016. BBC News. Muỗi là loài động vật nguy hiểm nhất trên thế giới, chúng mang các căn bệnh giết chết 1 triệu người một năm. Hiện nay virus Zika được lan truyền bởi muỗi đã gây ra cho hàng nghìn trẻ sơ sinh mắc bệnh ở não tại Nam Mỹ, loài muỗi truyền bệnh này có nên bị tiêu diệt? (Should the insects be wiped out?). Có khoảng 3.500 loài được biết đến nhưng hầu hết chúng không gây lo ngại cho con người, chỉ có khoảng 6% muỗi cái hút máu người để giúp chúng nuôi trứng, trong số này chỉ có một nửa là mang ký sinh trùng gây bệnh ở người nhưng tác động của 100 loài này đang tàn phá nguy hiểm. Ông Frances Hawkes làm việc tại Viện Tài nguyên thiên nhiên (Natural Resources Institute) của trường Đại học Greenwich cho biết: “Một nửa dân số thế giới có nguy cơ mắc bệnh do muỗi truyền, chúng có tác động không thể tính hết đến loài người”.
Science Photo Library
Các loài muỗi gây chết người (Deadly mosquitoes)
·Aedes aegypti: lan truyền các bệnh dịch như Zika, sốt vàng da và sốt xuất huyết có nguồn gốc ở châu Phi nhưng được tìm thấy ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới khắp thế giới.
·Aedes albopictus:lan truyền các bệnh dịch gồm sốt vàng da và sốt xuất huyết và virus Tây sông Nile có nguồn gốc ở Đông Nam Á nhưng hiện nay được phát hiện ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới trên khắp thế giới.
·Anopheles gambiae: cũng được biết đến là loài muỗi sốt rét châu Phi, đây là một trong những loài có khả năng truyền bệnh cao nhất.
Science Photo Library
WHO cho biết mỗi năm có hơn 1 triệu người, hầu hết là từ các quốc gia nghèo chết do các bệnh muỗi truyền bao gồm bệnh sốt rét, sốt xuất huyết và sốt vàng da. Một số muỗi cũng mang virus Zika, virus được cho rằng chỉ gây ra sốt nhẹ và phát ban. Tuy nhiên, hiện nay các nhà khoa học lo lắng nó có thể làm tổn thương đến những đứa trẻ còn trong bụng mẹ, virus Zika có liên quan đến dấu hiệu gây bệnh đầu nhỏ (microcephaly)-căn bệnh mà trẻ em được sinh ra có đầu nhỏ hơn bình thường (babies are born with smaller heads) tại Brazil. Có sự nỗ lực liên tục để giáo dục mọi người sử dụng màn tẩm hóa chất và các biện pháp khác để tránh bị muỗi đốt nhưng nó sẽ đơn giản hơn để làm toàn bộ loài muỗi mang ký sinh trùng biến mất hay không? Nhà sinh học Olivia Judson phát biểu trên Tạp chí New York Times rằng bà ủng hộ “specicide” của 30 loài muỗi, đồng thời cho biết làm điều này sẽ cứu sống 1 triệu người và giảm sự bất đồng về gen của họ muỗi xuống 1%: “Chúng ta nên xem xét biện pháp mạnh cuối cùng” (We should consider the ultimate swatting).
Tại Anh, các nhà khoa học ở trường Đại học Oxford và công ty công nghệ sinh học Oxitec đã biến đổi gen những con muỗi đực Aedes aegypti-một loài muỗi mang cả virus Zika và sốt xuất huyết. Muỗi đực bị biến đổi gen này mang một gen mà ngừng đời sau của chúng phát triển một cách bình thường, sau đó thế hệ con muỗi đời thứ hai này sẽ chết trước khi chúng có thể sinh sản và trở thành vật mang mầm bệnh. Khoảng 3 triệu con muỗi biến đổi gen được đưa vào khu vực Đảo Cayman giữa năm 2009 và 2010, Oxitec báo cáo giảm 96% số lượng muỗi so với các khu vực lân cận. Một thử nghiệm đang diễn ra ở khu vực Brazil giảm số lượng muỗi 92%, vì vậy có mặt tiêu cực nào để loại trừ muỗi không? Theo Phil Lounibos, một nhà côn trùng học tại trường Đại học Florida: “việc loại trừ muỗi đầy các tác dụng phụ không mong muốn” (is fraught with undesirable side effects). Ông cho biết hầu hết muỗi hút mật hoa là chất thụ phấn quan trọng, chúng cũng là nguồn thức ăn cho chim và dơi trong khi giai đoạn trưởng thành của chúng lúc còn ấu trùng chúng ăn cá và ếch, điều này có thể có ảnh hưởng lên xuống đến chuỗi thức ăn.
Getty Images
Tuy nhiên một số người cho rằng vai trò của loài muỗi như thức ăn và chất thụ phấn sẽ nhanh chóng bị làm đầy bởi các côn trùng khác, Judson nói: “Chúng ta không để lại vùng đất hoang mỗi khi một loài biến mất” nhưng đối với Lounibos thì sự thật rằng môi trường sống này sẽ bị làm đầy bởi côn trùng khác là một phần của vấn đề, ông cảnh báo muỗi có thể được thay thế bởi một côn trùng khác “như nhau, hoặc nhiều hơn, không mong muốn theo quan điểm sức khỏe cộng đồng” (equally, or more, undesirable from a public health viewpoint) do đó việc thay thế của côn trùng khác có thể hình dung lây truyền bệnh nhanh hơn và xa hơn loài muỗi hiện nay.
Nhà khoa học David Quammen tranh luận rằng muỗi bị hạn chế tác động tiêu cực đến con người trong tự nhiên: “Muỗi làm cho con người không thể cư trú tại các rừng nhiệt đới”, rừng mưa nhiệt đới, nơi trú ngụ của phần lớn cây cối và các loài động vật đang bị đe dọa nghiêm trọng do sự phá hủy của con người. Quammen cho biết: “Không điều gì được thực hiện để trì hoãn thảm họa này hơn 10.000 năm qua đối với muỗi” nhưng tiêu diệt một loài không chỉ là một vấn đề khoa học, nó còn là một vấn đề triết học. Có một số người nói rằng tuyệt đối không thể chấp nhận tiêu diệt một loài gây nguy hiểm cho con người nhưng gây nguy hiểm cho quá nhiều loài, Jonathan Pugh của Trung tâm Uehiro về Đạo đức thực hành (Practical Ethics) Trường Đại học Oxford nói rằng: “Một tranh luận chống lại là sai về phương diện đạo đức để loại bỏ toàn bộ một loài” (One argument against is that it would be morally wrong to remove an entire species) nhưng đó không phải là một tranh luận mà chúng ta áp dụng đối với tất cả các loài. Khi chúng ta loại trừ được virus Variola, virus gây ra bệnh đậu mùa, chúng ta đã hành động một cách đúng đắn. Pugh đặt câu hỏi và tự trả lời: “Chúng ta cần hỏi chính mình liệu nó có các khả năng có giá trị? ví dụ nó có phải là vật có cảm giác và do đó có khả năng bị đau? các nhà khoa học cho rằng muỗi không có phản ứng cảm xúc đối với cơn đau như chúng ta. Ngoài ra chúng ta có có một lý do để loại trừ chúng không? đối với muỗi, chúng là vật trung gian chính đối với nhiều bệnh”. Câu hỏi đặt ra là dù cho mức độ quan tâm hơn bệnh Zika, sốt rét và sốt xuất huyết, mặc dù thành công trong giảm số lượng muỗi tại nhiều khu vực nhỏ hơn nhưng nhiều nhà khoa học cho rằng loại bỏ toàn bộ một loài muỗi là không thể.
Getty Images
Ông Hawkes cho biết: “Các thử nghiệm thực địa sử dụng muỗi biến đổi gen là một thành công vừa phải nhưng liên quan đến việc phóng thích hàng triệu côn trùng biến đổi gen bao phủ một khu vực nhỏ, làm muỗi cái giao phối vơi muỗi đực vô sinh trong một khu vực rộng lớn sẽ rất khó khăn, thay vào đó chúng ta nên tìm kiếm kết hợp với các biện pháp kỹ thuật khác”. Các biện pháp sáng tạo nhằm giải quyết số lượng muỗi đang được phát triển trên khắp thế giới, các nhà khoa học tại Kew Gardens ở London đang nghiên cứu một thiết bị cảm biến mà có thể phát hiện mỗi loài muỗi khác nhau từ tiếng nhịp cánh khác biệt của nó, họ lên kế hoạch trang bị cho người dân ở vùng nông thôn Indonesi với máy dò âm thanh gắn trên người để theo dõi muỗi mang mầm bệnh, điều này sẽ giúp họ quản lý các vụ dịch trong tương lai. Trong khi đó, các nhà khoa học tại Trường Vệ sinh và Y học Nhiệt đới London (London School of Hygiene & tropical Medicine) thực hiện làm thế nào để muỗi cái bị thu hút bởi mùi cơ thể, tăng hy vọng cho các chất đuổi muỗi hiệu quả.
Getty Images
Một con đường đầy hứa hẹn khác là làm muỗi kháng với ký sinh trùng gây ra bệnh, tại Australia “Chương trình Loại trừ sốt xuất huyết” (Eliminate Dengue programme) đang sử dụng vi khuẩn xuất hiện tự nhiên để làm giảm khả năng muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết cho người, Lounibos cho biết: “Đây là một cách tiếp cận thực tế hơn nhằm giảm bệnh do muỗi truyền”, trong khi đó các nhà khoa học tại Mỹ nuôi muỗi biến đổi gen bằng một gen mới tại phòng thí nghiệm mà làm nó kháng với ký sinh trùng sốt rét, Hawkes nói rằng: “Chúng ta đang chơi một trò chơi tiến hóa với muỗi, hy vọng đó là một biện pháp mà chúng ta có thể đưa lên hàng đầu trong 10-15 năm tới”.
Khủng hoảng dịch bệnh Zika: Mối đe dọa từ muỗi (Zika outbreak: The mosquito menace)
Ngày 29/01/2016. BBC News. Dịch bệnh Zika: Mối đe dọa từ muỗi (Zika outbreak: The mosquito menace). Con vật hút máu này có thể không phải là người bạn tốt nhất của bạn nhưng nó yêu bạn, loài muỗi có tên Aedes aegypti đang gây ra nỗi khiếp sợ trên khắp Brazil-nơi virus Zika đang hoành hành và có mối liên quan tới việc hàng ngàn trẻ em sinh ra bị dị tật bẩm sinh. Vậy chúng ta biết gì về chúng?
SPL
Chúng yêu các thành phố của chúng ta (It loves our cities)
Đây không phải là côn trùng hay sống trong rừng ít khi tiếp xúc với người mà chúng nằm trong số những con vật như gián, bồ câu và cáo (urban foxes) phát triển mạnh ở khu vực đô thị; chúng không cần những nguồn nước tự nhiên để đẻ trứng vì chúng có thể đẻ trứng trong vô số những vũng nước đọng nhỏ như rãnh nước hoặc lọ hoa, thường gặp ở các khu đô thị.
Bọ gậy sinh sôi trong vùng nước đọng, thậm chí các thành phố xanh-sạch-đẹp vào bậc nhất thế giới như ở Singapore cũng gặp phải những vấn đề lớn với muỗi. GS. Uriel Kitron, từ Đại học Emory cho biết: “Muỗi Aedes aegypti thực sự đã thích nghi tốt đối với những khu vực thành thị, thế giới đang ngày càng đô thị hóa và loài muỗi này cứ mặc sức sinh sôi nảy nở-Brazil là một ví dụ điển hình tăng từ 20% lên 80% đô thị trong vòng 70 năm”, đó cũng là nơi có rất nhiều thức ăn cho chúng- đó là do chính chúng ta.
Sốt xuất huyết cũng là do muỗi lây lan
Chúng ẩn dấu rất nhiều căn bệnh (They harbour a bunch of diseases)
Dịch bệnh do virus Zika hiện đang thu hút mọi sự chú ý nhưng Aedes aegypti từ lâu đã được biết đến là muỗi truyền bệnh sốt vàng-một căn bệnh do virus gây vàng da, xuất huyết và suy đa phủ tạng trong một số trường hợp. Theo một con số thống kê, có hơn 390 triệu người bị nhiễm virus sốt xuất huyết mỗi năm chủ yếu là do muỗi Aedes aegypti đóng vai trò trung gian truyền bệnh. Chikungunya, một virus khác cũng đang gây báo động vì nó mở rộng trên toàn thế giới cũng do muỗi Aedes truyền, muỗi làm lây lan mầm bệnh (virus) thông qua việc đốt một người bị nhiễm bệnh và sau đó đốt một người khác.
Cả muỗi đực và muỗi cái đều dùng chất dịch (nectar) tiết ra từ thực vật làm thức ăn, tuy nhiên những con muỗi cái lại cần một bữa ăn bằng máu (blood meal) để sinh sản trứng, nhờ có hai đặc điểm này mà chúng đặc biệt giỏi trong việc phát tán căn bệnh. Ban đầu chúng chỉ phần lớn hút máu người vì vậy nếu chúng hút máu từ một người bệnh, chúng dường như có thể truyền bệnh khi đốt ở lần tiếp theo, trong khi những loài muỗi khác lây lan căn bệnh kém hơn vì chúng chỉ hút máu một số động vật. Loài muỗi hút máu đặc biệt này cũng chỉ hút ít máu mỗi lần nhưng lại thường xuyên hút nhiều lần, thay vì nhồi nhét toàn bộ bữa ăn của chúng từ một người và có thể bị đập chết thì chúng ăn nhiều bữa từ nhiều người khiến việc lây lan căn bệnh càng dễ dàng hơn, thêm vào đó chúng cũng hoạt động tích cực vào ban ngày nên màn ngủ ít có tác dụng bảo vệ với chúng.
Một kẻ đi nhờ xe lười biếng (It's a lazy hitch-hiker)
GS. Kitron cho biết: “Chúng là những kẻ đi nhờ xe tuyệt vời nhưng chúng cũng là những con vật biết bay tồi tệ”, những con muỗi mang sốt rét (Anopheles) có thể bay hàng dặm nhưng Aedes aegypti thì khá lười khi mang ra so sánh, chúng ở gần khu vực được sinh ra và 100m là một quãng đường dài để chúng bay. GS. Kitron cho biết thêm: “Nhưng chúng khá giỏi trong việc đi nhờ, toàn bộ vòng đời của chúng có thể diễn ra trong vũng nước trên một chiếc thuyền” vì vậy dù khoảng cách bay ngắn nhưng chúng đã thành công chinh phục thế giới (so despite its short flying distances it has managed to conquer the world).
SPL
Có loài muỗi có thể mang Zika tới châu Âu (It has a cousin that could bring Zika to Europe)
Muỗi Aedes aegypti sống ở khu vực khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới-đó là lý do vi sao các chuyên gia lo lắng rằng Zika có thể lây lan khắp châu Mỹ, một vùng đất rộng của châu Phi cũng như là Ấn độ và Trung Quốc. Tuy nhiên, một loài tương tự là Aedes albopictus còn gọi là “muỗi hổ châu Á” (Asian Tiger mosquito) thích những khu vực nhiệt độ mát hơn là những khu vực nhiệt đới, nó cũng từng có liên quan đến các dịch bệnh do virus chikungunya ở Italy và Pháp, có nhiều nghi vấn cho rằng Aedes albopictus cũng có thể sẽ lây lan vi-rút Zika nhưng điều này vẫn chưa rõ ràng.
Bên ngoài châu Phi (Out of Africa)
Muỗi Aedes aegypti tồn tại dưới hai dạng hoặc hai phân loài (Aedes aegypti exists in two forms or sub-species), trong đó Aedes aegypti formosus là loại ban đầu được phát hiện ở châu Phi thường không tiếp xúc với con người và không phải là loài lan truyền bệnh chính, còn Aedes aegypti aegypti là phân loài có vai trò truyền bệnh chính đã lan đi khắp thế giới. Nó có lẽ đã tới châu Mỹ từ châu Phi sau khi được vận chuyển trên đại dương trong những con tàu của các nhà khai hoang châu Âu, TS. Micael Bonsall từ Đại học Oxford cho biết: “Các dịch bệnh sốt vàng đã được biết đến tại châu Phi từ khoảng năm 1400 và những ca được xác nhận đầu tiên từ Yucatan đã được ghi nhận vào năm 1648”, hiện nay loài muỗi truyền bệnh nguy hiểm này đã được tìm thấy trên khắp các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới trên toàn thế giới.
SPL
Đã từng bị tiêu diệt một lần trước đây (Killed off once before)
Các chiến dịch loại trừ đã từng thành công ở châu Mỹ với 18 nước đã xóa bỏ côn trùng này trước năm 1962 nhưng kháng hóa chất và thiếu sự can thiệp của chính quyền sẽ khiến loài muỗi này khôi phục trở lại, tuy nhiên hiện nay càng có nhiều người sống trong khu vực thành thị cũng là nơi ưa thích của loài muỗi này và để tiêu diệt chúng một lần nữa sẽ đòi hỏi một nỗ lực khổng lồ.
Virus Zika: WHO ủng hộ các thử nghiệm muỗi biến đổi gen (Zika virus: WHO backs GM mosquito trials)
Ngày 16/02/2016. BBC News. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã ủng hộ các thử nghiệm với những con muỗi biến đổi gen (genetically modified_GM) có thể sẽ được sử dụng trong cuộc chiến chống lại virus Zika. WHO cũng cho biết những con muỗi đực được chiếu xạ vô sinh cũng sẽ được thả ra để giao phối với những con muỗi cái ngoài tự nhiên, tuy nhiên các nhà môi trường học đã cảnh báo về những hậu quả có thể xảy ra như là biến mất hoàn toàn một loài muỗi.
Các thử nghiệm với muỗi biến đổi gen đã và đang được tiến hành tại quần đảo Cayman (AP)
Zika có mối liên hệ với bệnh đầu nhỏ ở trẻ em, những trẻ được sinh ra với bộ não bị tổn thương và đầu nhỏ dị thường. Trong một tuyên bố vừa qua, WHO cho biết tổ chức này đang khuyến khích các quốc gia bị ảnh hưởng “tăng cường sử dụng cả hai biện pháp tiếp cận cũ và mới trong việc kiểm soát loài muỗi như là hàng phòng thủ cấp bách nhất hiện nay” (to boost the use of both old and new approaches to mosquito control as the most immediate line of defence).
Các thử nghiệm ban đầu sử dụng muỗi biến đổi gen đã được phát triển bởi Oxitec, một công ty con tại Anh của Intrexon đã và đang được tiến hành tại quần đảo Cayman và Brazil, những con muỗi được biến đổi sao cho thế hệ con cháu của chúng sẽ chết trước khi phát triển tới giai đoạn trưởng thai và có thể sinh sản. Một kỹ thuật khác đang được cân nhắc bao gồm việc thả các con muỗi đực đã được làm cho vô sinh bởi các liều bức xạ thấp (releasing male mosquitoes that have been sterilised by low doses of radiation), biện pháp này đã được sử dụng bởi Cơ quan Năng lượng Nguyên tử quốc tế (International Atomic Energy Agency_IAEA) để kiểm soát những con côn trùng phá hoại mùa vụ.
WHO khuyến nghị sử dụng các biện pháp mới hơn cũng như phun hóa chất diệt côn trùng để chống lại dịch bệnh do virus Zika.
Một lựa chọn thứ 3 là sử dụng vi khuẩn Wolbachia, vi khuẩn này không nhiễm vào con người nhưng ngăn ngừa trứng của những con muỗi cái nở, những con muỗi mang Wolbachia đã được phóng thích ra nhằm giảm thiểu bệnh số xuất huyết và WHO cho biết các thử nghiệm quy mô lớn sẽ được tiến hành. WHO đã tuyên bố Zika là một tình trạng khẩn cấp toàn cầu, mặc dù bằng chứng dứt khoát về mối liên hệ đến các khuyết tật khi sinh vẫn chưa được xác minh, trong khi các nhà khoa học ở Brazil tin rằng họ có nhiều bằng chứng hơn về một mối liên hệ. Brazil có khoảng 460 ca bệnh đầu nhỏ được xác nhận và đang điều tra khoảng 3.850 ca nghi ngờ, virus này đã lây lan trên khắp châu Mỹ-La tinh nhưng Brazil là quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất.
WHO khuyến nghị côn trùng biến đổi gen để chống lại Zika (WHO Recommends Genetically Modified Insects to Fight Zika)
Ngày 16/2/2016. VOA News- WHO khuyến nghị côn trùng biến đổi gen để chống lại Zika (WHO Recommends Genetically Modified Insects to Fight Zika). WHO cho biết các quốc giađang đối phó với sự bùng phát Zika nên xem xét sử dụng các phương pháp gây tranh cãi để chống lại sự lây lan của dịch, chẳng hạn như sử dụng muỗi biến đổi gen và các tác nhân sinh học ngăn chặn trứng nở thành bọ gậy.Đưa ra tầm nghiêm trọng của khủng hoảng Zika, WHO khuyến khích các quốc gia bị ảnh hưởng và các đối tác của họ thúc đẩy việc sử dụng cả hai phương pháp cũ và mới để kiểm soát muỗi như tuyến phòng vệ tức thì nhất.
Một kỹ thuật viên từ công ty công nghệ sinh học Anh Oxitec đang kiểm tracung quăng của muỗi biến
đổi gen Aedes aegypti, loài vector truyền virus Zika ở Campinas, Brazil.
WHO cho biết hội đồng tư vấn của mình đã đề nghị các thử nghiệm sử dụng "muỗi đực chiếu xạ làm mất khả năng sinh sản" (sterile irradiated male mosquitoes), một kỹ thuật dùng để chống bệnh sốt xuất huyết ở quần đảo Cayman vàmột cơ quan của Liên Hợp Quốckhác (FAO) đã triển khai muỗi bị triệt sản để kiểm soát các loài gây hại nông nghiệp khác. Tuy nhiên, các nhà môi trường đã cảnh báo chống lại việc sử dụng muỗi biến đổi gen vì cho rằng những ảnh hưởng lâu dài khi giết sạch toàn bộ quần thể côn trùng còn chưa được biết đến, virus Zika lây truyền chủ yếu qua muỗi Aedes aegypti.Cũng hôm thứ ba, Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (U.SFDA) khuyến cáo những người có khả năng phơi nhiễm với Zika hoãn hiến máu trong ít nhất 4 tuần.Họ gồm những người có bất kỳ triệu chứng của Zika, bất cứ ai đã đi du lịch tới một khu vực Zika tấn công và những người đã có quan hệ tình dục với một người đã sống hoặc đến một trong những quốc gia này trong ba tháng qua."FDA có trách nhiệm quan trọng trong những tình huống bùng phát và đã làm việc nhanh chóng thực hiện các bước quan trọng để đối phó với dịch bệnh do virus Zika đang nổi", nhà khoa học đầu ngành Luciana Borio cho biết: "Chúng tôi đang sử dụng hướng dẫn thực hiện tức thì này để bảo vệ tốt hơnnguồn cung cấp máu của Hoa Kỳ". Trong khi không có trường hợp virus Zika xâm nhập vào nguồn cung máu của Hoa Kỳ, FDA cho biết các bằng chứng khoa học mới nhất cho thấy nguy cơ lây truyền máu là có khả năng, hiện nay chưa có liệu pháp điều trị đối với Zika và vẫn còn nhiều điều chưa biết về căn bệnh này.Các chuyên gia nghi ngờ Zika có thể gây ra tật đầu nhỏ, một tình trạng mà trẻ em được sinh ra với đầu nhỏ bất thường vì não chưa phát triển phù hợp hoặc đã ngừng phát triển.Vi rút Zika đang trở thành một vấn đề lớn ở châu Mỹ Latinh, đặc biệt là ở Brazil báo cáo hơn 4.300 trường hợp nghi ngờ về tật đầu nhỏ.
Muỗi nhiễm bệnh được trưng dụngđể ngăn chặnZika và các dịch bệnh khác (Infected Mosquitoes Enlisted to Stop Zika, Other Diseases)
Dịch bệnh Zika ở châu Mỹ Latinh, sốt vàng ở châu Phi, sốt xuất huyết ở các vùng nhiệt đới, cả 3 bệnh này ngày càng tăng trên thế giới và cùng bị lây truyền bởi một loài muỗi có tên là Aedes aegypti. Vậy thì tại sao các em học sinh lại nuôi và phóng thích những con muỗi này ở Townsville, Australia, trong khi bang này thường xuyên bị dịch sốt xuất huyết? "Thành thật mà nói, nó nghe có vẻ phản tác dụng một chút", giáo viên khoa học bang Townsville Michael Browne cho biết. Tuy nhiên, Browne và sinh viên của mình là một phần của một chiến lược mới để chống bệnh sốt xuất huyết và các bệnh do muỗi truyền khác, trứng của loài muỗi này mà họ mang về nhà bị nhiễm vi khuẩn vô hại được gọi là vi khuẩn Wolbachia. Các vi khuẩn sống bên trong các tế bào của muỗi và theo cách không hoàn toàn rõ ràng chúng ngăn chặn muỗi lây truyền vi rút bao gồm xuất huyết, chikungunya và Zika. Trong 5 năm qua, Scott O'Neill tại Đại học Monash và các đồng nghiệp của ông đã đưa muỗi nhiễm Wolbachia vào các khu phố ở Townsville và Cairns và dường như nó đang hoạt động. "Ở tất cả các khu vực này, chúng tôi đã không nhìn thấy xuất hiện bất kỳ sự lây truyền sốt xuất huyết nào nhưng lại xảy ra ở các khu vực lân cận", ông nói.
Một người đàn ông bán thuốc lá nhai chechắn các mặt hàng của mình khinhân viên thành phố xông khói
để ngăn không cho muỗi sinh sản ở Lucknow, Ấn Độ, ngày 22/9/2015.
Điều này đầy hứa hẹn nhưng không có bằng chứng,một nghiên cứu đang tiến hành tại Yogyakarta, Indonesia nhằm mục đích cho thấy liệu muỗi nhiễm Wolbachia thực sự có thể ngăn chặn bệnh sốt xuất huyết hay không.
Những con ruồi có nó (The flies have it)
Ý tưởng cho rằng những vi khuẩn này có thể chống lại các bệnh do muỗi truyền bắt đầu vào những năm 1980, khi các nhà nghiên cứu ruồi giấm so sánh táo với cam.
Ruồi giấm từ bắc California thích táo, ruồi từ nam California thích cam nhưng đó không phải chỉ là vấn đề hương vị. Michael Turelli và các đồng nghiệp tại Đại học California, Davis, phát hiện ra rằng khi họ nuôi ruồi giấm bằng riêng từng trái cây ưa thích của chúng, chúng đẻ nhiều trứng hơn và nhiều quả trứng này sống sót đến khi trưởng thành. Nhóm của Turelli muốn biết liệu sự khác biệt có phải là di truyền hay không nhưng điều gì đó kỳ lạ đã xảy ra khi họ cố gây giống chúng, khi họ gây giống ruồi phía Bắc với ruồi phía Nam, họ đã không nhận được bất cứ kết quả nào.
"Những con ruồi này cư xử như thể chúng là các loài khác nhau", Turelli nói. Mấu chốt là Wolbachia, ruồi miền Nam California đã mang vi khuẩn này, ruồi miền Bắc thì không và các nhà khoa học vẫn không hiểu vì lý do gì mà Wolbachia giết chết con của các loài côn trùng không mang vi khuẩn này. Các nhà khoa học nhìn thấy một cơ hội, ý tưởng ban đầu là để giải phóng đủ những con đực bị nhiễm vi khuẩn để giao phối với tất cả những con cái không bị nhiễm trong một khu vực, về cơ bản là triệt sản chúng. Đó cơ bản là kế hoạch cho các nhà nghiên cứu của trường Đại học Kentucky, sau khi thử nghiệm quy mô nhỏ thành công ở Kentucky, New York và California; họ đang tìm cách đăng ký muỗi hổ châu Á nhiễm Wolbachia của họ như là một loại thuốc trừ sâu sinh học (biopesticide). "Nó không dùng hóa chất, nó không độc hại", nhà côn trùng học Stephen Dobson-Đại học Kentucky cho biết: "Đó là một loại vi khuẩn xuất hiện tự nhiên, biến đổi gen không có liên quan".
Nằm trong màng chống muỗi, Nadia Gonzalez hồi phục sau cơn sốt xuất huyếttại một bệnh viện ở Luque,
Paraguay, ngày 05/2/2016
‘May mắn không ngờ' (Incredible luck)
Tuy nhiên, điều gì khiến cho vi khuẩn Wolbachia như một công cụ đầy hứa hẹn chống lại Zika, sốt xuất huyết và các vi rút khác là một cái gì đó khác hoàn toàn. Một lần nữa, sự công nhận phát hiện này lại dành cho các nhà nghiên cứu ruồi giấm, các nhà khoa học tại Đại học Cambridge đã tìm kiếm các gen bảo vệ ruồi khỏi vi rút thay vào đó họ đã phát hiện ra vi khuẩn Wolbachia. Đó là "sự may mắn không thể tin nổi, chúng tôi đang nghiên cứu cho một mục đích hóa ra lại có hành vi này khác", Turelli nói. Phải mất rất nhiều công khó nhọc với những chiếc kim cực nhỏ để đưa Wolbachia từ ruồi giấm vào muỗi Aedes aegypti, loài muỗi truyền Zika và sốt xuất huyết. O'Neill đã viết trong Scientific American rằng nó giống như chọc một quả bóng bằng một cây kim đan, sau đó rút cây kim ra mà không làm nổ quả bóng. "Nó thực sự rất khó nhọ,," Turelli cho biết: "Nó vẫn vô cùng, vô cùng khó khăn" nhưng nó chỉ phải làm một lần, vi khuẩn được truyền vào trong trứng của muỗi và kể từ lúc vi khuẩn thực sự triệt sản côn trùng chưa bị nhiễm, tình trạng đó nhanh chóng lây lan cả quần thể và nó vẫn ở đó. Hầu hết các loài muỗi ở Townsville và Cairns đều bị nhiễm 5 năm sau khi O'Neill lần đầu tiên giới thiệu vi khuẩn này,ông cho rằng thứ hiệu quả lâu dài đó có thể là món tiền thưởng khổng lồ. "Rất khó có được tiền để làm các chương trình kiểm soát muỗi với chi phí đắt đỏ hằng năm, đặc biệt khi chúng không phải lúc nào cũng hiệu quả", ông lưu ý: "Brazil chi hơn 1 tỷ đô la mỗi năm và vẫn có mức độ sốt xuất huyết cao nhất trên thế giới".
Các nhân viên chờ phun thuốc thuốc diệt muỗi tại Sambadrome ở Rio de Janeiro, Brazil, 26/1/2016.
Các chiến binh Wolbachia (Wolbachia Warriors)
O'Neill và nhóm của ông có các thí nghiệm được tiến hành ở Brazil và Colombia,ở mọi nơi làm việc họ đặt rất nhiều nỗ lực vào hợp tác với cộng đồng vì thế mà có những em học sinh nuôi muỗi ở Townsville được gọi là “các chiến binh Wolbachia” (Wolbachia Warrior), Chương trình cung cấp cho giáo viên các cách đưa muỗi vào chương trình giảng dạy khoa học.Khi còn là một đứa trẻ, O'Neill cho biết ông đã từng xem quảng cáo ở mặt sau của các cuốn truyện tranh Mỹ về Khỉ biển (Sea Monkey) hay Tôm mặn (Brine shrimp) được bán như là vật nuôinhưng khi sống ở Australia, ông không thể nào đặt chúng, ông thú nhận có lẽ chương trình Wolbachia Warriors là một chút cứu chuộc có mục đích"Hồi ấy tôi phần nào buồn vì điều đó". Tuy nhiên, Browne-giáo viên khoa học nói rằng: "Bọn nhóc nào mà không thích có một con vật cưng cơ chứ? Đặc biệt là một con vật ngọ nguậy mà hy vọng có thể lớn lên để giúp tiêu diệt bệnh sốt xuất huyết".