Ban Biên tập xin giới thiệu nội dung tài liệu “mười điều cần biết về đại dịch cúm” của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) để mọi người hiểu rõ thêm đại dịch cúm và cúm gia cầm cùng với những khuyến cáo cần thiết nhằm có kế hoạch chủ động tổ chức các biện pháp can thiệp phòng chống dịch bệnh bùng phát, làm ảnh hưởng đến sức khoẻ và tính mạng của cộng đồng người dân.
1. Đại dịch cúm khác với cúm gia cầm
Cúm gia cầm đề cập tới một nhóm đông đảo các loại virus cúm khác nhau mà cơ bản ảnh hưởng tới các loài gia cầm. Trong một số trường hợp hiếm, những loại virus ở các loài gia cầm này có thể ảnh hưởng tới các loài khác, bao gồm cả lợn và người. Đại đa số các virus cúm gia cầm không ảnh hưởng tới con người. Một đại dịch cúm xảy ra khi một type phụ mới xuất hiện mà trước đây không hề lan truyền ở người.
Vì lý do này, H5N1 ở gia cầm là một chủng có tiềm năng gây dịch, vì cuối cùng nó có thể biến đổi thành một chủng dễ lây truyền từ người sang người. Một khi sự biến đổi này xuất hiện, nó sẽ không còn là virus ở gia cầm nữa, nó sẽ là một loại virus cúm ở người. Các đại dịch cúm đều do các loại virus cúm mới mà đã thích ứng với người gây ra.
2. Những đại dịch cúm là những sự kiện diễn ra theo định kỳ
Một đại dịch cúm là rất hiếm nhưng lại là một sự kiện có thể tái diễn. Ba đại dịch cúm đã xảy ra ở các quốc gia trước đây: “Cúm Tây Ban Nha” vào năm 1918, “Cúm Châu Á” vào năm 1957, và “Cúm Hồng Kông” vào năm 1968. Đại dịch cúm năm 1918 ước tính đã giết chết 40–50 triệu người trên toàn thế giới. Đại dịch đó, có thể là cá biệt, được coi là một trong những sự kiện gây tử vong cao nhất trong lịch sử loài người. Những đại dịch tiếp theo là nhẹ hơn nhiều, với một con số ước tính vào khoảng 2 triệu ca tử vong năm 1957 và 1 triệu ca tử vong năm 1968.
Một đại dịch xảy ra khi một loại virus cúm mới xuất hiện và bắt đầu lây lan dễ dàng như cúm thông thường qua việc ho hay hắt hơi, sổ mũi. Bởi vì virus này là mới, hệ thống miễn dịch của con người sẽ không có sự miễn dịch từ trước. Điều này làm cho nó trở nên dễ dàng khi những người tiếp xúc với đại dịch cúm sẽ bị ốm nặng hơn những người bị lây từ dịch cúm thường.
3. Thế giới có thể đứng trên bờ vực của một đại dịch khác
Các chuyên gia y tế đã và đang theo dõi một loại virus cúm mới và đặc biệt dữ dội, chủng H5N1 trong gần 8 năm qua. Chủng H5N1 lần đầu tiên đã ảnh hưởng tới người ở Hồng Kông vào năm 1997, gây ra 18 ca mắc, bao gồm 6 ca tử vong. Từ giữa năm 2003, theo hồ sơ ghi chép, loại virus này đã gây ra nhiều vụ bùng phát dịch nghiêm trọng nhất ở gia cầm. Vào tháng 12 năm 2003, sự lây nhiễm trên người bị phơi nhiễm từ gia cầm bị cúm đã được xác định.
Kể từ đó trở đi, hơn 100 ca ở người đã được các phòng xét nghiệm khẳng định ở Việt Nam và một nửa trong số những người này đã tử vong. Hầu hết các trường hợp đều xảy ra với những trẻ em và thanh niên trước đó rất khỏe mạnh. May mắn là loại virus này không dễ dàng nhảy từ gia cầm sang người hay sẵn sàng lan truyền một cách bền vững từ người sang người. Một khi H5N1 có thể tiến triển thành một dạng dễ lây truyền như cúm thường, thì một đại dịch có thể xảy ra.
4. Tất cả các quốc gia sẽ bị ảnh hưởng
Một khi một loại virus dễ lây nhiễm xuất hiện, sự lây lan toàn cầu của nó là không thể tránh khỏi. Các quốc gia có thể qua các biện pháp như đóng cửa biên giới và hạn chế đi lại, làm chậm sự di chuyển của virus, nhưng không thể ngăn chặn được virus đó. Các đại dịch ở các quốc gia trước đây đã bao quanh thế giới từ 6 đến 9 tháng, thậm trí khi hầu hết việc đi lại đều bằng tàu thủy. Với thực tế về tốc độ và lưu lượng đi lại bằng hàng không ngày nay, virus có thể lan truyền nhanh hơn, có thể vươn tới tất cả các châu lục trong vòng dưới 3 tháng.
5. Bệnh tật lan rộng sẽ xảy ra
Vì phần lớn mọi người sẽ không có miễn dịch với virus đại dịch, tỷ lệ nhiễm trùng và mắc bệnh được mong đợi là cao hơn so với các dịch cúm thông thường theo mùa. Những dự báo hiện nay đối với đại dịch tiếp theo ước tính rằng một tỷ lệ phần trăm đáng kể trong dân số thế giới sẽ đòi hỏi một vài hình thức chăm sóc y tế. Ít quốc gia có nhân viên, cơ sở, thiết bị và các giường bệnh cần thiết để đối phó với một số lượng lớn những người đột ngột bị ốm.
6. Cung ứng y tế sẽ không đủ.
Cung cấp vaccin và các thuốc kháng virus, hai trong số các can thiệp y tế quan trọng nhất trong việc làm giảm bệnh tật và tử vong trong thời gian có một đại dịch sẽ không đủ ở tất cả các quốc gia vào thời gian bắt đầu của một đại dịch và trong rất nhiều tháng sau đó. Việc cung cấp không đầy đủ vaccin là một mối quan tâm đặc biệt, vì vaccin được coi là phòng tuyến đầu tiên để bảo vệ dân cư. Trong những xu hướng hiện nay, nhiều quốc gia đang phát triển sẽ không có tiếp cận tới vaccin ở khắp nơi trong suốt thời gian đại dịch xảy ra.
7. Sẽ xuất hiện số lớn các ca tử vong
Về mặt lịch sử, số lượng ca tử vong trong thời gian có một đại dịch là khác nhau rất nhiều. Tỷ lệ tử vong được quyết định phần lớn dựa vào bốn yếu tố: số người bị mắc bệnh, tính độc hại của virus, những đặc điểm ẩn kín và tính dễ bị tổn thương của nhóm dân cư bị ảnh hưởng, tính hữu hiệu của các biện pháp dự phòng. Những dự báo chính xác về tử vong không thể tính được trước khi virus đại dịch xuất hiện và bắt đầu lây lan. Tất cả các con số ước tính về tử vong đơn giản là suy đoán.
WHO đã sử dụng một ước tính thận trọng từ 2 triệu tới 7,4 triệu ca tử vong bởi vì nó đưa ra một mục đích kế hoạch đáng tin cậy và hữu ích. Ước tính này được dựa trên một đại dịch tương đối nhẹ vào năm 1957. Ước tính đã dựa trên một virus độc hại hơn, gần hơn với loại hình virus được chứng kiến trong năm 1918, đã được ước tính và cao hơn rất nhiều. Tuy nhiên, đại dịch năm 1918 được coi là đặc biệt.
 |
Các bệnh nhân được điều trị trong dịch cúm năm 1918 tại một khu ở
Fort Riley Kansas. Ảnh: Tân Hoa Xã |
8. Tình trạng suy giảm kinh tế và xã hội sẽ là rất lớn
Tỷ lệ mắc bệnh cao và công nhân nghỉ làm là có thể xảy ra, sự vắng mặt này sẽ đóng góp vào một sự suy giảm xã hội và kinh tế. Các đại dịch trước đây đã lây lan trên toàn cầu trong hai hay đôi khi là ba đợt. Không phải ở tất cả mọi nơi trên thế giới hay ở một quốc gia đơn lẻ có thể sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng cùng một lúc.
Sự suy giảm xã hội và kinh tế có thể là tạm thời, nhưng có thể được lan rộng trong những hệ thống thương mại tương quan và lệ thuộc chặt chẽ với nhau. Sự suy giảm của xã hội có thể là lớn nhất khi tỷ lệ nghỉ việc làm suy yếu các dịch vụ, ví dụ như điện lực, vận tải, và truyền thông.
9. Từng quốc gia phải tự chuẩn bị
WHO đã ban hành hàng loạt các khuyến nghị cho việc ứng phó đối với nguy cơ đại dịch cúm. Những hành động đã được thiết kế để cung cấp những địa tầng phòng thủ khác nhau mà phản ánh sự phức hợp của tình hình tiến triển. Các hành động được khuyến cáo là khác nhau đối với giai đoạn hiện nay của cảnh báo đại dịch, sự xuất hiện của một virus đại dịch, sự tuyên bố về một đại dịch và sự lây lan quốc tế sau đó.
10. WHO sẽ cảnh báo thế giới khi mối đe dọa đại dịch gia tăng
WHO làm việc chặt chẽ với các bộ y tế và các tổ chức y tế công cộng khác để hỗ trợ các quốc gia trong công tác giám sát sự lưu thông của các chủng cúm. Một hệ thống giám sát thận trọng có thể phát hiện được các chủng cúm mới xuất hiện là thiết yếu đối với việc phát hiện nhanh một virus đại dịch.
Sáu giai đoạn riêng biệt được định rõ để hỗ trợ việc lập kế hoạch chuẩn bị đối phó với đại dịch, với các vai trò được xác định cho các chính phủ, công nghiệp và WHO. Tình hình hiện nay được phân loại là giai đoạn 3: một loại virus mới ở người đang gây ra lây nhiễm, nhưng không dễ dàng lây lan từ người này sang người khác.