Vừa qua báo chí đưa tin Bệnh viện Trường Đại học Y Dược Huế đã cứu sống một bệnh nhân ở huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị bị sán chui lên não gây nên tình trạng bệnh lý rất nặng do ăn thịt lợn, thịt bò chưa được nấu chín kỹ. Vậy sán chui lên não là loại sán gì ?
Các loại sán dây và ấu trùng sán
Sán chui lên não là cách gọi đơn giản, thực ra là do ấu trùng sán dây ký sinh tại não gây nên bệnh, không phải sán trưởng thành. Sán dây thường gây bệnh ở người có các loại là sán dây lợn (Taenia solium), sán dây bò (Taenia saginata), sán dây bò châu Á (Taenia asiatica) ... Trước đây quan niệm rằng, người chỉ mắc bệnh sán dây trưởng thành, không mắc bệnh ấu trùng sán. Nhưng hiện nay thấy hầu hết các loại sán dây, con người đều có thể mắc cả bệnh sán trưởng thành và bệnh ấu trùng sán. Trên thực tế thường rất hiếm thấy người mắc bệnh ấu trùng sán dây bò, hầu hết là bị mắc bệnh ấu trùng sán dây lợn.
Bệnh sán dây trưởng thành
Bệnh sán dây (Taeniasis) là do các loại sán dây trưởng thành ký sinh trong ruột gây nên, bệnh phân bố rải rác ở nhiều nơi trên toàn quốc, có tỷ lệ nhiễm dao động từ 0,5 – 12%. Người bị mắc bệnh do đã từng ăn thịt lợn, gan lợn hoặc thịt trâu, bò tái, sống, chưa nấu chín kỹ. Đau bụng là triệu chứng thường gặp, có thể thấy đốt sán bò ra hậu môn theo phân còn cử động nếu bị nhiễm sán dây bò, sán dây bò châu Á hoặc đốt sán lẫn vào phân không cử động nếu bị nhiễm sán dây lợn. Sau điều trị, khoảng từ 2 đến 3 tháng, không còn thấy đốt sán ra theo phân và xét nghiệm không còn trứng sán hoặc đốt sán mới được xem là đã khỏi bệnh. Phòng bệnh bằng cách không ăn thịt lợn, gan lợn, thịt trâu, bò tái, sống chưa được nấu chín kỹ.
 |
Hình bên trái: Đầu sán dây; Hình giữa: Đốt sán dây; Hình bên phải: Trứng sán dây |
Bệnh ấu trùng sán dây lợn
Bệnh ấu trùng sán dây lợn (Cysticercosis) là do những ấu trùng sán dây lợn ký sinh ở dưới da, trong cơ, trong não, trong mắt người gây nên. Người bị bệnh do ăn phải trứng sán dây lợn, trứng vào dạ dày và ruột nở ra ấu trùng, ấu trùng xuyên qua thành ống tiêu hóa vào máu và di chuyển đến ký sinh ở dưới da, các cơ vân, ở não, ở mắt ... Những người bị nhiễm sán dây lợn trưởng thành trong ruột, khi đốt già rụng, do phản ứng nhu động ruột mà đốt sán trào ngược lên dạ dày. Trong trường hợp này được xem như người đã ăn phải trứng sán dây lợn với số lượng rất lớn từ đốt sán và số ấu trùng sán ở người cũng rất nhiều. Bệnh ấu trùng sán dây lợn phân bố rải rác ở ít nhất 49 tỉnh, thành trên cả nước, tỷ lệ nhiễm khoảng từ 5 – 7%. Người bị mắc bệnh ấu trùng sán dây lợn do đã từng ăn rau sống hoặc đã bị nhiễm sán dây lợn trưởng thành. Triệu chứng lâm sàng của bệnh tùy thuộc vào vị trí ký sinh của ấu trùng sán. Nếu ấu trùng sán ký sinh tại não, thường gọi theo cách đơn giản là sán chui lên não, gây nên nhiều triệu chứng lâm sàng đa dạng không đặc hiệu tùy theo vị trí, số lượng của ấu trùng sán ở trong não, có biểu hiện như một u nang ở não. Những triệu chứng lâm sàng thường gặp là tăng áp lực sọ não, nhức đầu dữ dội, xảy ra các cơn động kinh, suy nhược trí năng, rối loạn tâm thần; có thể bị liệt tay, chân hay liệt nửa người, nói ngọng ... tùy theo vị trí ký sinh của ấu trùng sán chèn ép não. Sau điều trị, khoảng từ 3 đến 6 tháng nếu hết các triêu chứng lâm sàng và hết ấu trúng sán ký sinh hoạt động mới được xem là đã khỏi bệnh. Phòng bệnh ấu trùng sán dây lợn bằng cách không ăn rau sống, phát hiện và điều trị sán dây lợn trưởng thành càng sớm càng tốt nếu bị nhiễm.