Hỏi: Là một người thường hay đi rừng khai thác lâm sản, đã nhiều lần tôi bị mắc bệnh sốt rét. Vào viện được chữa khỏi bệnh nhưng do công việc làm ăn, sinh sống, tôi lại đi rừng và bị tái nhiễm bệnh. Nghe nói sốt rét ác tính dễ gây tử vong nên tôi rất lo. Vậy xin bác sĩ tư vấn cho biết các dấu hiệu dự báo và cách xác định sốt rét ác tính để chủ động đề phòng.
Bùi Nghĩa (Đăk Lăk)
Trả lời:
Sốt rét là bệnh do muỗi đòn xóc (Anopheles) đốt máu của người có mang mầm bệnh và truyền sang cho người lành. Sốt rét ác tính là trường hợp sốt rét nặng và rất nguy kịch do bị nhiễm ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum hoặc nhiễm phối hợp các loại ký sinh trùng, trong đó có Plasmodium falciparum. Khi bị mắc bệnh sốt rét nếu không phát hiện, chẩn đoán và điều trị kịp thời thì bệnh dễ chuyển thành sốt rét ác tính gây hậu quả tử vong.
Các dấu hiệu dự báo sốt rét ác tính thường gặp là rối loạn ý thức nhẹ thoáng qua như li bì, cuồng sản, vật vã ... bị sốt cao liên tục, có rối loạn tiêu hóa như nôn nhiều lần trong ngày, tiêu chảy mất nước, đau bụng cấp; nhức đầu dữ dội; có triệu chứng thiếu máu nặng như da xanh xao, niêm mạc nhợt nhạt. Khi xét nghiệm máu, mật độ ký sinh trùng sốt rét thường cao, Plasmodium falciparum có ký hiệu ++++ hoặc ³ 100.000 ký sinh trùng/ µl máu. Khi có dấu hiệu dự báo sốt rét ác tính, phải nhanh chóng đến ngay cơ sở y tế nơi gần nhất để được xử trí kịp thời, mọi sự chậm trễ sẽ dễ dẫn tới tử vong.
 |
Anopheles minimus |
Sốt rét ác tính được chẩn đoán xác định khi có một hoặc nhiều biến chứng trầm trọng đe đọa đến tính mạng. Các biểu hiện biến chứng lâm sàng thường gặp là rối loạn ý thức, hôn mê, thiếu máu nặng như da xanh xao, niêm mạc mắt và môi nhợt nhạt; suy thận cấp. Vàng da cùng với các dấu hiệu rối loạn chức năng gan như da vàng, củng mạc mắt vàng. Dấu hiệu sốc thể hiện triệu chứng người lạnh, da xanh tím, lạnh và ẩm ướt, mạch ngoại vi yếu, hạ huyết áp. Bị phù phổi cấp hoặc hội chứng suy hô hấp cấp biểu hiện bằng thở nhanh, sâu trên 30 lần/phút, khó thở, tím tái, co kéo cơ hô hấp. Biến chứng hạ đường huyết cũng thường gặp với dấu hiệu khó chịu, bứt rứt, vã nhiều mồ hôi, đánh trống ngực, thở hổn hển, giãn đồng tử, co giật. Có biến chứng đái huyết cầu tố với nước tiểu màu như nước vối hoặc đen như màu nước cà phê. Xuất huyết đường tiêu hóa, mũi, chân răng hoặc các nơi tiêm tĩnh mạch. Ngoài ra còn bị toan chuyển hóa với triệu chứng thở nhanh sâu. Xét nghiệm máu có mật độ ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum cao. Về thể trạng, không có khả năng tự ăn uống và đi lại được. Các biến chứng trầm trọng này cần được hồi sức cấp cứu tích cực tại cơ sở y tế có điều kiện mới có hy vọng không bị tử vong.
Hiện nay cán bộ y tế từ tuyến xã, phường, thị trấn trở lên có trách nhiệm cấp thuốc tự điều trị cho các đối tượng đi vào vùng sốt rét lưu hành nặng trên 1 tuần như khách du lịch, người đi rừng, ngủ rẫy, người qua lại biên giới vùng sốt rét và hướng dẫn việc tự chẩn đoán, tự điều trị, theo dõi sau khi trở về. Thuốc sốt rét được cấp để tự điều trị là Dihydroartemisinine-Piperaquine, tên biệt dược là CV-Artecan hoặc Arterakine, thuốc uống trong 3 ngày, liều lượng tùy theo lứa tuổi quy định. Thuốc tự điều trị sốt rét mang theo khi đi du lịch vào vùng sốt rét, đi rừng, ngủ rẫy, qua lại biên giới vùng sốt rét là một giải pháp hạn chế sốt rét ác tính để không bị tử vong. Thuốc được Nhà nước cấp hoàn toàn miễn phí cho người dân tại các cơ sở y tế. Bạn cần biết để chủ động đề phòng, đừng quá lo lắng.