Bệnh dại hiện nay được phát hiện ở một số địa phương mà nguyên nhân gây nên do chó dại cắn người và có trường hợp đã tử vong vì không được xử trí phù hợp, kịp thời. Ngoài việc tiêm vaccin phòng bệnh dại, trong một số trường hợp nạn nhân phải được sử dụng globulin miễn dịch chống bệnh dại để đạt hiệu quả tốt hơn.
Đặc điểm của bệnh dại
Dại là bệnh viêm não tủy cấp tính do virus dại gây nên. Người bị nhiễm virus dại sẽ lên cơn dại và tử vong nếu không được xử trí đúng cách và kịp thời. Bệnh dại là bệnh chủ yếu xảy ra ở động vật máu nóng như chó, mèo. Người mắc bệnh dại là do chó bị bệnh dại cắn hoặc cào... Nước dãi của các chó nhiễm bệnh có nhiều virus dại sẽ truyền sang người qua vết cắn, vết cào hoặc qua vết thương trầy xước trên da. Việc lây nhiễm qua đường niêm mạc rất hiếm. Thực tế có trường hợp người được ghép giác mạc của người bị bệnh dại hiến tặng đã mắc bệnh dại. Ở nước ta, chó nhà là nguồn bệnh dại chủ yếu chiếm khoảng 97%, sau đó là mèo chiếm tỷ lệ 2,7%. Chó dại có hai thể lâm sàng bao gồm thể điên cuồng và thể liệt. Chó dại thường bỏ ăn sau thời gian ủ bệnh từ 3 đến 5 ngày, thói quen của chó thay đổi hàng ngày, nhiều khi có biểu hiện vui mừng hoặc hung dữ quá độ trong vòng vài giờ đến vài ngày. Sau đó là giai đoạn lên cơn, chó luôn vận động, tiếng kêu khàn, sủa kéo dài rồi rướn cao thành tiếng rú ghê rợn. Mọi kích thích nhỏ đều làm cho nó lên cơn, chó dại thường chồm vào người, súc vật hoặc đồ vật chung quanh và cắn rất mạnh. Chó thường bỏ nhà, chạy rông và gặp ai cũng cắn. Sau vài ngày, chó phờ phạc, gầy mòn, kêu thất thanh rồi liệt mà chết trong vòng 7 ngày. Ngược lại có con lên cơn dại nhưng chỉ nằm im, nước dãi chải nhiều; chó không cắn, không sủa và chết trong vòng từ 3 đến 5 ngày. Sau khi bị chó dại cắn hay cào, thời gian ủ bệnh ở người có thể từ 2 đến 8 tuần, cũng có khả năng kéo dài đến trên 1 năm. Thời kỳ ủ bệnh phụ thuộc vào tình trạng nặng nhẹ của vết thương, vị trí vết thương và lượng virus dại được truyền sang người. Người bị mắc bệnh dại cũng có hai thể lâm sàng là thể hung dữ và thể liệt. Thể hung dữ thì gào thét, tăng cảm giác của các giác quan, sợ gió, sợ nước, hoang tưởng, đập phá, co thắt thanh quản. Đối với thể liệt, bệnh nhân thường nằm yên, hay có liệt hướng thượng, liệt hô hấp. Tất cả bệnh nhân lên cơn dại đều bị tử vong
Để phòng bệnh dại, phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của thú y khi nuôi chó. Chó không được thả rông, chó ra đường phải có rọ bịt mõm và phải tiêm vaccin phòng dại cho chó. Người bị chó dại cắn cần phải xử lý ngay vết thương bằng cách rửa thật sạch với nước xà phòng đặc 20%, nước muối 0,9%; sau đó sát khuẩn vết thương bằng cồn. Trường hợp cần thiết có thể cắt lọc vết thương nhưng không khâu ngay, chỉ khâu những trường hợp vết cắn đã quá 3 ngày để tránh sự phát tán của virus dại. Sát khuẩn vết thương cũng có tác dụng chống bội nhiễm và giảm đến mức tối thiểu lượng virus dại xâm nhập vào cơ thể người.
 |
Cấp cứu một người bị bệnh dại đang lên cơn (ảnh internet) |
Đặc điểm của globulin miễn dịch đặc hiệu chống bệnh dại
Tiêm globulin miễn dịch đặc hiệu chống bệnh dại sẽ tạo nên miễn dịch thụ động để phòng ngừa ngay lập tức bệnh dại do chó dại cắn. Thời gian miễn dịch thụ động phụ thuộc vào liều lượng, tính bền vững của globulin và chỉ có thể có tác dụng trong vòng một vài tuần. Globulin này được bào chế từ huyết tương của người có hiệu giá miễn dịch chống bệnh dại cao và được sử dụng để phòng ngừa cho những người bị chó lên cơn dại cắn. Để dự phòng bệnh dại, phải dùng vaccin dại. Cần tiêm globulin phòng dại đồng thời với tiêm vaccin dại trong những trường hợp bị vết cắn sâu, gần thần kinh trung ương. Liều lượng điều trị cho tất cả các nhóm tuổi là 20 IU/kg trọng lượng cơ thể. Có thể tiêm quanh vết cắn một nửa và một nửa còn lại tiêm bắp bình thường. Chỉ tiêm globulin chống bệnh dại một lần, không tiêm tiếp lần thứ hai vì tiêm lần thứ hai không có tác dụng. Tác dụng phụ như đau tại chỗ, sốt nhẹ sau khi tiêm globulin miễn dịch đặc hiệu chống bệnh dại có thể xảy ra. Mặc dù theo các thông báo là tác dụng phụ không hoàn toàn do globulin miễn dịch đặc hiệu chống bệnh dại nhưng triệu chứng phù quanh mao mạch thần kinh, hội chứng thận và sốc phản vệ cũng đã được thông báo sau khi tiêm loại huyết thanh kháng dại.
Phân biệt globulin miễn dịch chống bệnh dại và huyết thanh kháng dại
Globulin miễn dịch chống bệnh dại có tên quốc tế chung là Rabies immunoglobulin, viết tắt là RIG (Rabies immune globulin) là loại thuốc tạo miễn dịch thụ động. Đây là một dung dịch tiêm đậm đặc, vô khuẩn, không có chí nhiệt tố. Chúng có chứa từ 10 đến 18% protein, trong đó lượng immunoglobulin G đơn phân tử có ít nhất 80% gamma globulin, IgG. Dung dịch đậm đặc này được điều chế từ huyết tương hoặc huyết thanh của người trưởng thành khỏe mạnh đã được tạo miễn dịch bằng vaccin dại. Huyết tương và huyết thanh này không chứa kháng nguyên bề mặt của virus viêm gan B (HBsAg). Chế phẩm được cô đặc bằng cách tách chiết phân đoạn trong ethanol lạnh. Hàm lượng kháng thể trung hòa virus dại được chuẩn hóa để chứa 150 IU đơn vị quốc tế/ml. Huyết thanh kháng dại có tên khoa học là Rabies serum cũng là loại thuốc tạo miễn dịch thụ động. Mỗi 5 ml dung dịch tiêm chứa tối thiểu 1.000 IU đơn vị quốc tế huyết thanh kháng dại tinh khiết có nguồn gốc huyết thanh ngựa; phối hợp thêm tối đa 15 mg cresol là chất bảo quản và tá dược vừa đủ. Những trường hợp cần phải tiêm đồng thời cả vaccin dại và huyết thanh kháng dại khi chó cắn nghi ngờ là chó dại hoặc đang lên cơn dại; có vết cắn ở đầu, mặt, cổ, đầu chi nơi có nhiều dây thần kinh, bộ phận sinh dục dù vết cắn rất nhẹ; có nhiều vết cắn nguy hiểm, vết cắn sâu.
 |
Vaccin phòng bệnh dại (ảnh internet) |
Vậy vaccin phòng dại cần tiêm khi nào?
Cần tiêm vaccin phòng dại sau khi bị chó cắn trong các trường hợp vết cắn nhẹ, xa thần kinh trung ương nhưng không theo dõi được con chó cắn; vết cắn không nặng và xa thần kinh trung ương nhưng tại thời điểm cắn con chó đang bị ốm; những người bị chó cắn nhưng đến tiêm muộn thì tiêm phối hợp huyết thanh kháng dại không còn tác dụng. Ngoài ra, những người có nguy cơ bị nhiễm virus dại như cán bộ thú y, người chăm sóc thú rừng, làm việc trong phòng thí nghiệm có tiếp xúc với virus dại... cũng cần phải được tiêm phòng vaccin dại. Khi tiêm vaccin dại cần chú ý phải tiêm đủ liều theo quy định của nhà sản xuất; tiêm đúng liều lượng, đúng kỹ thuật và vaccin được bảo quản ở nhiệt độ từ 4 đến 8oC; phải tiêm đúng khoảng cách giữa các mũi tiêm theo hướng dẫn của nhà sản xuất vaccin. Đồng thời không được làm việc quá sức, không uống rượu, không dùng các chất kích thích trong thời gian tiêm; không dùng các thuốc corticoides, ACTH, thuốc làm giảm miễn dịch trong và sau khi tiêm vaccin dại 6 tháng.
Khuyến nghị
Thực tế trong thời gian qua, mặc dù đã có nhiều nổ lực cố gắng của ngành thú y và ngành y tế dự phòng nhưng bệnh dại vẫn xảy ra ở một số nơi và đã có một số trường hợp bị tử vong do không được xử trí phù hợp và kịp thời. Khi bị chó cắn, nhất là các trường hợp nặng, phải biết cách sơ cứu, xử lý vết thương ban đầu; sau đó cần đến ngay cơ sở y tế để được can thiệp bằng cách tiêm vaccin dại phối hợp với globulin miễn dịch đặc hiệu chống bệnh dại hoặc huyết thanh kháng dại theo quy định của bác sĩ nhằm chủ động ngăn ngừa những tình huống xấu có thể xảy ra. Mọi sự chậm trễ sẽ có nguy cơ dẫn đến tử vong.