Hỏi: Lariam, Halfan có phải thuốc phòng sốt rét tốt ?
Mặc dù sinh sống ở miền biển nhưng tôi làm công nhân xây dựng tại Lào. Vừa qua, có người thân định cư ở nước ngoài về thăm và cho tôi một ít thuốc Lariam, Halfan và bảo tôi dùng thuốc này uống phòng bệnh sốt rét khi đi lao động tại Lào. Tôi muốn biết đặc điểm tác dụng của thuốc và đây có phải là thuốc phòng sốt rét tốt không ?
Trần Lộc Bình (Phú Lộc, TT Huế)
Trả lời:
Lariam là tên biệt dược của thuốc Mefloquin, nó còn có tên khác là Lariacur, Mediriam, Meflam, Mephaquin. Thuốc được sản xuất dưới dạng viên nén 250mg. Thuốc mới tổng hợp từ dẫn chất aminoalcol chống sốt rét, có hoạt tính diệt thể vô tính trong máu của các loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium chịu tác dụng hoặc những chủng ký sinh trùng đã kháng với các thuốc sốt rét khác. Thuốc có tác dụng dự phòng và điều trị bệnh sốt rét. Sử dụng thuốc để uống phòng sốt rét khi đi vào vùng sốt rét lưu hành dưới 1 tháng, tại đó có chủng loại ký sinh trùng sốt rét kháng lại thuốc Chloroquine và các thuốc hóa học tổng hợp khác. Uống phòng mỗi tuần 1 viên cho người lớn, liều đầu tiên uống 1 tuần trước khi vào vùng sốt rét và liều cuối cùng 4 tuần sau khi rời khỏi vùng sốt rét trở về. Thuốc cũng được sử dụng để điều trị khi mắc bệnh sốt rét. Người lớn nặng trên 60kg với liều uống trong ngày 3 viên 1 lần, rồi uống tiếp 2 viên sau 8 giờ và cuối cùng uống thêm 1 viên nữa khoảng 8 giờ sau đó. Đối với trẻ em, liều thuốc được quy định theo từng lứa tuổi và phải có chỉ định của bác sĩ. Không được dùng thuốc ở những người có bệnh lý suy gan, suy thận nặng; nên tránh dùng cho trẻ em có cân nặng dưới 15kg, có tiền sử động kinh hoặc rối loạn tâm thần, phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú. Chú ý thuốc có thể gây ra chóng mặt và rối loạn cân bằng cơ thể nên tránh dùng cho những người đang vận hành máy, làm việc trên cao, nơi nguy hiểm.
Trong hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét được Bộ Y tế Việt Nam ban hành năm 2003, thuốc Mefloquin được sử dụng để dự phòng và điều trị bệnh sốt rét nhưng hướng dẫn mới ban hành theo Quyết định số 339/QĐ-BYT ngày 31/01/2007, loại thuốc này không được chỉ định sử dụng và không có trong danh mục thuốc sốt rét thiết yếu của Việt Nam.
Halfan là tên biệt dược của thuốc Halofantrin được sản xuất dưới dạng viên nén 250mg và lọ 45ml dung dịch treo uống 5%. Thuốc với dẫn chất phenanthren methanol có tác dụng trên ký sinh trùng sốt rét Plasmodium, nhất là chủng loại Plasmodium falciparum đã kháng thuốc điều trị sốt rét thông thường. Thuốc diệt thể phân liệt và các thể ở hồng cầu của ký sinh trùng, không có tác dụng đến các thể thoa trùng, thể ở mô cũng như sự phát triển của thể giao bào ở cơ thể muỗi truyền bệnh. Thuốc này được chỉ định điều trị sốt rét do bị nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum ở những vùng có ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc Chloroquine, không được sử dụng thuốc để uống phòng. Tổng liều thuốc điều trị có hiệu lực ở người lớn và trẻ em là 24mg/kg cân nặng, uống chia làm 3 lần, cách nhau 6 giờ. Người lớn và trẻ em trên 40kg, ngày uống 6 viên chia làm 3 lần, cách nhau 6 giờ. Trẻ em nên dùng lọ thuốc dung dịch treo uống 5%, liều lượng uống bằng thìa theo lứa tuổi với sự chỉ định, hướng dẫn của bác sĩ. Không được sử dụng thuốc cho phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con bú, có tiền sử ngất không rõ nguyên nhân.
Hiện nay theo quy định của Bộ Y tế Việt Nam, việc uống phòng sốt rét bằng thuốc đã được khuyến cáo không sử dụng mà chỉ sử dụng thuốc tự điều trị khi có sốt nghi ngờ mắc sốt rét nếu đi vào vùng sốt rét hoặc lao động, sinh hoạt thời gian ngắn trong vùng có bệnh sốt rét lưu hành. Như vậy nếu đang có sẵn thuốc, bạn có thể sử dụng Lariam để uống phòng sốt rét trong thời gian đi lao động ngắn ngày tại Lào, không được sử dụng thuốc Halfan để phòng bệnh, chỉ dùng thuốc để điều trị.
Hỏi: Không được chẩn đoán và điều trị đúng bệnh sốt rét
Tôi ở Tây Nguyên bị mắc bệnh vào trạm y tế xã với các triệu chứng rét run, nóng sốt, vã nhiều mồ hôi. Nhân viên y tế chẩn đoán tôi bị mắc bệnh sốt rét và cấp cho tôi 1 vĩ 12 viên thuốc Artesunate 50mg để điều trị trong 5 ngày. Tôi không được thử máu nhưng nhân viên y tế đã khẳng định tôi bị mắc bệnh sốt rét rất điển hình và cấp thuốc điều trị ngay. Mặc dù sử dụng thuốc được cấp nhưng tôi vẫn không yên tâm vì lo ngại mình không được chẩn đoán và điều trị đúng bệnh sốt rét. Xin bác sĩ giúp tư vấn để tôi được hiểu rõ về vấn đề này.
Trần Bá Bùi (Đăk Nông)
Trả lời:
Ở vùng sốt rét lưu hành, nếu bị mắc bệnh sốt rét với các triệu chứng lâm sàng điển hình như rét run, nóng sốt, vã mồ hôi; nhân viên y tế cần phải cho người bệnh xét nghiệm lam máu bằng kính hiển vi hoặc thử nghiệm chẩn đoán nhanh để xác định bệnh một cách chính xác, đồng thời dựa vào kết quả xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét để chỉ định phác đồ điều trị bệnh có hiệu lực, hiệu quả và an toàn cho từng người bệnh. Ký sinh trùng sốt rét gây bệnh hiện nay tại Việt Nam có 2 loại là Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax. Nếu không xét nghiệm máu mà chỉ căn cứ vào triệu chứng lâm sàng thì không thể biết được một cách rõ ràng, chính xác chủng loại ký sinh trùng gây bệnh; do đó việc điều trị không thể thực hiện đúng phác đồ quy định. Mỗi chủng loại ký sinh trùng sốt rét gây bệnh được sử dụng một loại thuốc sốt rét khác nhau.
Theo quy định của Bộ Y tế, nếu bị nhiễm loại Plasmodium falciparum, sử dụng thuốc sốt rét có hiệu lực cao như Arterakin hoặc CV Artecan; nếu bị nhiễm Plasmodium vivax, điều trị cắt cơn sốt bằng thuốc Chloroquine và sau đó tiệt căn bằng thuốc Primaquine. Hiện nay thuốc Artesunate đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo không sử dụng đơn thuần mà nên phối hợp với một loại thuốc sốt rét khác để tăng hiệu quả điều trị và làm giảm khả năng ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc sớm. Nếu không có sẵn thuốc hiệu lực cao như Arterakin hoặc CV Artecan, có thể dùng thuốc Artesunate đơn thuần nhưng phải sử dụng 7 ngày với tổng liều 16 viên dùng cho ngưới lớn thay vì 5 ngày với tổng liều 12 viên như đã được nhân viên y tế cấp. Điều quan trọng ở đây là chưa xác định được chủng loại ký sinh trùng sốt rét gây bệnh qua xét nghiệm nên việc chỉ định sử dụng thuốc điều trị chưa bảo đảm phác đồ quy định.
 |
Vòng đời của muỗi |
Như vậy, ngoài triệu chứng lâm sàng điển hình, việc chẩn đoán xác định bệnh sốt rét cần căn cứ vào kết quả xét nghiệm tìm ký sinh trùng sốt rét trong máu. Vấn đề này có ý nghĩa quan trọng trong việc chẩn đoán xác định bệnh và làm căn cứ để chọn phác đồ điều trị phù hợp nhằm đáp ứng hiệu quả tốt. Nhân viên y tế chỉ căn cứ vào triệu chứng lâm sàng điển hình để chẩn đoán xác định bệnh chưa đủ, việc cấp 12 viên thuốc Artesunate 50mg để điều trị bệnh chưa bảo đảm yêu cầu, thuốc được cấp sử dụng không đủ liều và không đúng phác đồ điều trị bệnh sốt rét của Bộ Y tế quy định.