Trên thực tế có nhiều biện pháp phòng chống muỗi đốt máu và truyền bệnh như sử dụng màn chống muỗi, dùng hoá chất xua diệt muỗi phun tồn lưu lên tường vách hoặc tẩm vào màn ngủ,đốt hương xua muỗi, dùng hoá chất xông hơi, hun khói ... Tuy vậy, một số bộ phận người dân thường xuyên có các hoạt động cơ động, việc sử dụng các biện pháp nêu trên không thuận tiện trong lao động nên không thực hiện được việc phòng bệnh do muỗi truyền. Một biện pháp đơn giản, tiện lợi, đã được sử dụng từ rất lâu và có hiệu quả tốt là dùng các sản phẩm bằng hoá chất bôi ngoài da để xua đuổi muỗi truyền bệnh. Bạn cần biết biện pháp này để ứng dụng khi cần thiết và vận động những người khác cùng thực hiện.
Các loại hoá chất bôi ngoài da để xua đuổi muỗi truyền bệnh
Trong những năm ở nửa sau thế kỷ thứ hai mươi, nhiều loại hoá chất tổng hợp xua đuổi muỗi bôi ngoài da đã được sản xuất để dùng có tác dụng tồn lưu xua kéo dài, không độc hại, được cộng đồng người dân có thể chấp nhận được như là một loại mỹ phẩm và có hiệu quả tốt đối với nhiều loại côn trùng truyền bệnh. Vào nửa đầu thế kỷ hai mươi, các loại hoá chất dùng bôi ngoài da thành công nhất được phát triển là dimethylphtalat (DMP), indalone và ethyl hexanedriol. Các loại hoá chất này hiện nay vẫn còn giá trị hiệu quả và nó là hoạt chất, thành phần chính trong một số sản phẩm hoá chất xua đuổi muỗi truyền bệnh lưu hành trên thị trường.
 |
|
Vào năm 1954, một sự đột phá với sự phát minh ra loại hoá chất N,N-diethyl-3-toluamide, còn được gọi với tên là DEET, một chất không màu, có tính sánh như dầu và hơi có mùi. Hiện nay, loại hoá chất DEET vẫn còn là một sản phẩm tốt nhất dùng để xua đuổi nhiều loại côn trùng truyền bệnh, kể cả các loài vắt hút máu. Hoá chất này có tác dụng tồn lưu xua lâu và kéo dài hơn các loại hoá chất xua khác. DEET nguyên chất thường có dạng lỏng và ở dung dịch từ 5 đến 90%. Để sử dụng loại hoá chất DEET thuận lợi hơn khi dùng, tạo sự hấp dẫn khi bôi hay xoa ngoài da; sản phẩm thường được sản xuất dưới các dạng nước xoa, kem, bọt, sáp (nến) đặc, bình xịt nhỏ có nén áp suất ... Hoá chất xua thường được pha với một chất làm nền như dầu, cồn và một chất có mùi thơm dễ chịu. Hỗn hợp này được dùng để phun, bôi hoặc xoa lên những vùng da hở của cơ thể người. Trong một số các hỗn hợp, chất làm nền như dầu, silicon, polyme ... sẽ làm giảm sự bốc hơi nhanh chóng của hoá chất xua nên có thể kéo dài dược tác dụng tồn lưu xua. Một vài sản phẩm được sản xuất có công thức của DEET, tác dụng tồn lưu xua có thể kéo dài tới 12 giờ, thông thường trung bình từ 4 đến 6 giờ. Nhược điểm của các sản phẩm nhằm kéo dài tác dụng là làm cho người sử dụng có cảm giác dính khi bôi lên da, nếu trong dung dịch DEET được pha với ethanol thì thường không có cảm giác này.
DEET là một loại hoá chất ít gây nên tình trạng dị ứng như nổi ban đỏ hay các phản ứng có hại nghiêm trọng khác. Các loại sản phẩm hợp chất thường sử dụng được xem như là có độ an toàn đối với người lớn, trù khi dùng lâu ngày với nồng độ cao. Đối với trẻ em là đối tượng có nhạy cảm hơn nên được khuyến cáo là cho trẻ mặc áo quần kín, bôi hoá chất lên trên quần áo, không bôi trực tiếp lên trên da. Khi sử dụng các hoá chất xua cũng cần chú ý là nó có thể làm hư hỏng những loại vật dụng có chất liệu bằng nhựa như bút viết, mặt đồng hồ đeo tay, gọng kính, nệm xe hơi, diện tích có quét sơn ...
Tại Ấn Độ, để phòng chống côn trùng truyền bệnh, ngành y tề dự phòng thường sử dụng loại hoá chất N,N-diethyl phenyl acetamid (DEPA) cũng có hiệu quả như DEET nhưng lại rẻ tiền hơn. Tinh dầu thực vật của loại cây sả cũng được sử dụng đề làm chất xua côn trùng, nó có đặc điềm là không đắc tiền và có mùi dễ chịu. Một số loại hoá chất xua côn trùng khác như dimethylphtalat (DMP) và các hợp chất carboxy ... không được dùng phổ biến, nếu được sử dụng thì nó thường không dùng riêng biệt mà được pha với DEET trong một số sản phẩm thương mại. Thực tế nếu pha trộn kết hợp nhiều loại hoá chất xua khác nhau thì nó có thể có tác dụng tăng cường đối với nhiều loại côn trùng truyền bệnh hơn là dùng một loại hoá chất đơn thuần trong một loại sản phầm.
Xà phòng hoá chất xua muỗi truyền bệnh
 |
Care plus Deet 30 Gel-một sản phẩm có chứa
hàm lượng DEET |
Một trong những sản phẩm đã được giới thiệu từ rất lâu là loại xà phòng chứa hoá chất xua nhưng chưa được ứng dụng phổ biến trong thực tiễn để góp phần xua muỗi truyền bệnh có hiệu quả. Xà phòng hoá chất xua còn được gọi là thanh hoá chất xua, đây là một dạng sản phẩm chất xua sản xuất để bảo vệ cá nhân, có tác dụng tồn lưu xua lâu, kéo dài và làm từ nguyên liệu làm xà phòng như dầu dừa ... có chứa 20% DEET và 0,5% permethrin. Loại xà phòng hay thanh hoá chất này được dùng bằng cách xoa nước lên nó hoặc thấm nước lên da và chà xát sẽ sinh ra bọt, lấy bọt xà phòng bôi lên những phần cần được bảo vệ của cơ thể. Đối với mặt, chỉ được bảo vệ bằng cách xoa bọt xà phòng hoá chất lên cổ, trán và tai. Sau khi bôi hoá chất, trên da có bám một lớp màng mỏng trong một thời gian ngắn. Lớp màng mỏng này làm cho một số người sử dụng càm thấy khó chịu vì có cảm giác của chất dính đặc, nó không dễ bị bong ra khi va chạm với quần áo nhưng có thể rửa sạch bằng nước một cách dễ dàng. Sử dụng biện pháp này bảo đảm được sự an toàn nhưng cần chú ý đến những vùng da nhạy cảm của trẻ nhỏ. Tuy vậy, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo loại xà phòng hay thanh hoá chất xua này không nên dùng hàng ngày trong một thời gian dài trước khi có sự đánh giá toàn diện, chính xác về độ an toàn của sản phẩm. Xà phòng hay thanh hoá chất xua cần được sử dụng vào lúc hoàng hôn để có khả bảo vệ lúc chiều tối. Tuỳ theo các loài muỗi hoạt động truyền bệnh chủ yếu tại địa phương và các yếu tố khác, xà phòng hay thanh hoá chất xua có thể bảo vệ được cho người sử dụng từ 4 đến 8 giờ; trong những điều kiện tối ưu có thể bảo vệ được tới 12 giờ. Thời gian bảo vệ đã được đánh giá và ghi nhận có sự khác nhau tuỳ theo loại côn trùng truyền bệnh và các điều kiện sử dụng.
Một thanh xà phòng hoá chất xua nặng khoảng 40g, nếu dùng bôi hàng ngày trên tay, chân và các phần hở khác của cơ thể có thể dùng được khoảng 20 ngày. Các chất phụ gia và quy trình sản xuất của thanh xà phòng hoá chất xua giống như sản xuất xà phòng thông thường. Để sản xuất thanh xà phòng hoá chất xua cần có dầu dừa thô, chất chống oxy hoá như buty hydroxyanisole (BHA), DEET, Permethrin loại dược dụng, hương liệu gốc, dung dịch soda ăn da, đất sét tự nhiên ... Có thể mua các chất phụ gia này ở những nơi có nguồn cung cấp bảo đảm chất lượng. Quy trình sản xuất đơn giản là trộn Permethrin với DEET ở nhiệt độ trong phòng rồi thêm dầu dừa đã hoà tan chất oxy hoá. Dung dung dịch lên tới 40oC rồi thêm hương liệu gốc. Pha thêm dung dịch xút, quấy nhanh tay. Khi đã đổ hết dung dịch xút, rắc bột đất sét rồi đổ vào khuôn, tại đây dung dịch tiếp tục có phản ứng trong 12 giờ. Hôm sau, cắt nhỏ thành các thanh 40g. Nếu các thanh xà phòng này được bọc trong tấm nhựa polypropylene và bảo quản trong hộp kín, tác dụng tồn lưu xua có thể giữ được tới 2 năm. Nếu được giữ trong túi nhựa gói bánh mì hoặc đựng trong hộp kín không được gói kín, chỉ có tác dụng trong vòng 1 năm. Nếu sản phẩm được sản xuất để sử dụng ngay trong vòng vài tuần sau đó thì dùng chất liệu đóng gói bao bì rẻ tiền hơn. Cần sản xuất thanh xà phòng hoá chất xua muỗi truyền bệnh và ứng dụng thí điểm tại thực địa để đánh giá hiệu quả nhằm có cơ sở tuyên truyền giáo dục, vận động một số đối tượng người dân thực hiện biện pháp cần thiết đặc biệt này trong phòng tránh một số bệnh do muỗi truyền.