Vào Ngày Thế giới các Bệnh Nhiệt đới Bị Lãng quên năm 2025 (World Neglected Tropical Diseases Day 2025), Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) cùng cộng đồng các đối tác toàn cầu kêu gọi mọi người đoàn kết, hành động và Loại trừ các bệnh nhiệt đới bị lãng quên (NTDs).Tiến sĩ Ibrahima Socé Fall, Giám đốc Chương trình Toàn cầu về NTDs của TCYTTG phát biểu: "Trong Ngày Thế giới các Bệnh Nhiệt đới bị lãng quên 2025, chúng tôi kêu gọi hành động thống nhất nhằm loại trừ NTDs, củng cố hệ thống y tế và trao quyền cho các cộng đồng để đạt được các giải pháp bền vững”.
Chiến dịch năm nay nhấn mạnh rằng việc đối phó với NTDs không chỉ làm giảm gánh nặng của các bệnh này mà còn góp phần xây dựng hệ thống y tế vững mạnh hơn. Việc giải quyết tác động của biến đổi khí hậu đối với NTDs là khả thi thông qua cách tiếp cận Một Sức khỏe (One Health Approach), kết hợp sức khỏe con người, động vật và môi trường và việc trao quyền cho con người và cộng đồng sẽ dẫn đến các chương trình tập trung vào con người, được điều chỉnh phù hợp, bao trùm và hiệu quả, đồng thời mở đường cho các giải pháp chương trình bền vững và hiệu quả để đối phó với những thách thức hiện hữu.
Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) cùng cộng đồng quốc tế về các bệnh nhiệt đới bị lãng quên (NTDs) kêu gọi các bên liên quan: (i) Tăng cường đầu tư để thu hẹp khoảng cách tài chính; (ii) Thúc đẩy ý chí chính trị nhằm duy trì tiến bộ và bảo vệ hàng triệu người đang đối mặt với nguy cơ; (iii) Cải thiện hệ thống dữ liệu để hỗ trợ lập kế hoạch, phân bổ nguồn lực và ứng phó với các vấn đề mới nổi một cách hiệu quả hơn; (iv) Đẩy nhanh nghiên cứu và phát triển (R&D) để tạo ra các công cụ mới và tích hợp chúng vào hệ thống chăm sóc sức khỏe thông thường; (v) Tăng cường sự tham gia của cộng đồng, tập trung vào các yếu tố giới, công bằng và thanh niên thông qua vai trò lãnh đạo địa phương, sự hỗ trợ của nhân viên y tế và các hoạt động vận động cơ sở.
Hình 1. Danh sách các bệnh nhiệt đới bị lãng quên, trong đó nhóm bệnh do ký sinh trùng, đơn bào, vi nấm và ngoại ký sinh chiếm trên trên 50% |Nguồn: CDC, 2022
Tiến bước trong một môi trường đầy thách thức
Năm 2024 ghi dấu bằng những tiến bộ đáng kể, mặc dù kết thúc với sự ra đi của cựu Tổng thống Mỹ Jimmy Carter, người để lại di sản về sự cống hiến không ngừng nghỉ và hỗ trợ cho cuộc chiến chống lại các bệnh NTDs.
Vào tháng 01, năm mới bắt đầu với sự kiện ra mắt Lời kêu gọi Toàn cầu 2024 nhằm chấm dứt kỳ thị và phân biệt đối xử đối với người bị ảnh hưởng bởi bệnh phong, do Quỹ Y tế Sasakawa dẫn dắt và được TCYTTG tổ chức tại trụ sở chính. Đến tháng 5, Báo cáo Toàn cầu về các bệnh nhiệt đới bị lãng quên năm 2024 của TCYTTG được công bố.
Trong cả năm này, nhiều quan hệ đối tác và sáng kiến mới được thiết lập: một ủy ban và một dự án thử nghiệm nhằm tăng cường chuỗi cung ứng và cơ chế báo cáo cho thuốc điều trị NTDs đã được khởi động; vào tháng 6, GAVI - Liên minh vaccine, phong trào Liên minh chống bệnh dại và TCYTTG đã hợp sức để cung cấp vaccine bệnh dại cho người miễn phí tại hơn 50 quốc gia; trong khi đó, vào tháng 12, một Bản ghi nhớ dã được ký giữa Quỹ Công nghệ Sáng tạo Y tế Toàn cầu (GHIT) và TCYTTG để thúc đẩy tiếp cận thuốc, vaccine và chẩn đoán cho các bệnh NTDs.
Năm 2024 cũng chứng kiến một sự kiện vận động cấp cao do Tổng thống Chad triệu tập nhằm huy động sự ủng hộ cho việc xóa bỏ bệnh giun rồng (Dracunculiasis). Trong năm này, hàng trăm triệu người đã được điều trị các bệnh NTDs nhờ hơn 1,8 tỷ viên thuốc và lọ thuốc được quyên góp và phân phối. Đồng thời, bảy quốc gia đã kỷ niệm việc loại trừ một bệnh NTDs, nâng tổng số quốc gia đạt được thành tựu này lên 54.
Những Thách Thức
Mặc dù đã đạt được những tiến bộ nhất định, vẫn còn tồn tại nhiều thách thức dai dẳng. Những thách thức này bao gồm sự biến đổi trong cơ cấu tài trợ; sự thiếu nhất quán trong quyền sở hữu của các quốc gia; sự suy giảm về chuyên môn; những khó khăn trong việc thu thập dữ liệu; các khoảng trống trong kiến thức, công cụ vận hành và quy trình, cũng như trong việc tiếp cận và cung ứng thuốc men cùng các phương pháp chẩn đoán; tình trạng bất ổn xã hội, di cư và xung đột. Biến đổi khí hậu cũng đã nổi lên như một mối đe dọa đáng kể, đặc biệt liên quan đến các bệnh lây truyền qua vector.
Hình 2. Trong số bệnh NTDs, một số bệnh ký sinh trùng đang nổi tại Việt Nam đang chiếm ưu thế (đánh dấu tím và chữ đỏ bên cột ên phải) |Nguồn: NTDs, 2025
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đang giải quyết các thách thức nêu trên thông qua một loạt sáng kiến dự kiến sẽ được mở rộng thêm vào năm 2025. Các sáng kiến này bao gồm việc ước tính chi phí can thiệp để đạt được các mục tiêu của lộ trình kiểm soát bệnh nhiệt đới bị lãng quên (NTD) đến năm 2030; mở rộng các công cụ trực tuyến nhằm tăng cường năng lực; cải thiện hệ thống giám sát, chuỗi cung ứng và dữ liệu; khắc phục các lỗ hổng trong chương trình thông qua một kế hoạch nghiên cứu và phát triển (R&D blueprint); đồng thời điều chỉnh các chiến lược kiểm soát bệnh tật để thích ứng với những tác động của biến đổi khí hậu.
CN. Nguyễn Thái Hoàng & TS.BS. Huỳnh Hồng Quang
Viện Sốt rét-KST-CT Quy Nhơn